Morgunblaðið - 25.09.1980, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 25. SEPTEMBER 1980
ólafur Jóhannesson utanríkisráðherra:
Hr. forseti,
Leyf mér að taka undir orð
starfsbræðra minna og óska yður
til hamingju með kjör yðar á 35.
allsherjarþingi Sameinuðu þjóð-
anna. Ég er þess fullviss, að
reynsla yðar og þekking kemur
yður að góðu haldi við leit að lausn
á þeim mörgu viðfangsefnum, sem
þetta allsherjarþing mun fjalla
um.
Leyfið mér einnig að bjóða
, velkomin í samtök okkar hin nýju
þátttökuríki.
Framkvæmdastjóri samtak-
anna, Kurt Waldheim, og starfslið
hans hafa haldið áfram fórnfúsu
og markvissu starfi að þeim verk-
efnum, sem Sameinuðu þjóðirnar
hafa falið þeim. Leyfið mér, hr.
forseti, að færa þeim þakklæti
fyrir störf þeirra og votta fram-
kvæmdastjóranum fullan stuðn-
ing minn.
Það er mér sérstök ánægja að fá
tækifæri til að ávarpa allsherjar-
þing Sameinuðu þjóðanna. Ég átti
sæti í sendinefnd íslands á fram-
haldsfundi fyrsta allsherjarþings-
ins hér í New York árið 1946,
þegar Island gerðist aðili að þess-
um samtökum. Þá var bjartsýni
þingi samtakanna. Þar var skýrt
kveðið á um, að fullveldi og
stjórnmálalegt sjálfstæði allra
ríkja væri grundvallaratriði í
stofnskrá samtaka okkar og brot
gegn því væri andstætt markmið-
um stofnskrárinnar undir hvaða
yfirskini sem væri. Þess vegna
bæri að kalla allan erlendan her
frá Afghanistan tafarlaust og
skilyrðislaust. Meira en 8 mánuðir
eru nú liðnir frá því að þessi
ályktun var samþykkt og enn
hefur ekkert verið gert til að fara
eftir henni. Ég tel það því skyldu
mína sem fulltrúa smáþjóðar, er
setur traust sitt á fulla virðingu
fyrir ákvæðum stofnskrár hinna
Sameinuðu þjóða, að minna hér og
nú á ákvæði ályktunar sérstaka
aukaþingsins í janúar s.l. og nauð-
syn þess að þegar verði hafizt
handa um framkvæmd þeirra.
Sá atburður, sem ég hef hér gert
að umræðuefni, hefur að mínu
mati átt stærstan þátt í kólnandi
sambúð og aukinni spennu milli
austurs og vesturs, þótt önnur
atriði hafi vissulega einnig komið
þar til.
Slökunarstefnan, sem tók að
mótast í Evrópu á síðari hluta
ólafur Jóhannesson ávarpar allsherjarþing S.b. Símamynd AP.
leiðréttingar en því miður hefur
árangurinn enn orðið mjög tak-
markaður. Það verður að vera
forgangsverkefni hjá Sameinuðu
þjóðunum að ná raunhæfu sam-
komulagi um alþjóðleg efna-
hagsmál, sem tryggi betri hag
þeirra þjóða, sem orðið hafa út-
undan í kapphlaupinu um lífsgæð-
in. Stórt átak í þessum málum er
ekki aöeins nauðsynlegt til þess að
má af okkur þann smánarblett, að
verulegur hluti jarðarbúa skuli
enn búa við ólýsanlega fátækt og
hungur, heldur einnig til þess að
koma í veg fyrir hættu á styrjöld-
um, sem af slíku ófremdarástandi
hlýtur að leiða.
Hr. forseti,
Virðing fyrir mannréttindum er
ein af grundvallarhugsjónum þess
ríkis, sem ég er fulltrúi fyrir.
Nýlega minntumst við þess hér
innan þessara veggja, að 30 ár
voru liðin frá samþykkt mannrétt-
indayfirlýsingar Sameinuðu þjóð-
anna. Það er því sárt að þurfa að
segja, að lýðréttindi og virðing
fyrir manninum eiga mjög í vök
að verjast í heiminum í dag. Þessa
óheillaþróun verður að stöðva.
Hverju einasta ríki, Sem hér á
fulltrúa, ber siðferðileg skylda til
Sáttmáli um réttarreglur á
hafinu eitt merkasta málið
ríkjandi. Sjálfsagt hafa bjartsýn-
ustu hugsjónamenn orðið fyrir
nokkrum vonbrigðum. Þeir hafa
ekki séð allar vonir sína rætast.
En orð og störf hugsjónamanna
bera oft ávexti, þótt þeim sjálfum
auðnist ekki að sjá þá. Hugsjónir
verða ekki hlekkjaðar til lengdar.
Þær hafa vængi og fljúga til
framtíðar og yfir öll landamæri.
Þegar litið er yfir farinn veg
Sameinuðu þjóðanna, sem svo
miklar vonir voru bundnar við í
öndverðu, blasa við sjónum skin
og skuggar og margvíslegar mynd-
breytingar. Á þeim aldarþriðj-
ungi, sem samtök Sameinuðu
þjóðanna hafa starfað, hafa þau
vissulega áorkað miklu til góðs
fyrir alla heimsbyggð. Það er þó
engu að síður umhugsunarefni, að
nokkur mál, sem voru á dagskrá
þingsins 1946, eru enn á dagskrá
þess nú 34 árum síðar. Sýnir það
okkur, að enda þótt vel sé starfað
þá er oft torsótt að markmiðinu,
og á þolinmæði þarf oft að halda.
Á hinn bóginn höfum við einnig
hér á þessu þingi áþreifanlega
sönnun um þær miklu breytingar,
sem orðið hafa á þessu stutta
skeiði í sögu mannkynsins. Frá því
að ég kom hér á þingið 1946 hefur
tala aðildarríkja um það bil þre-
faldast, og mestur hluti hinna
nýju ríkja, sem bætzt hafa í
hópinn eru fyrrverandi nýlendur,
sem nú eru orðnir fullgildir aðilar
í samfélagi þjóðanna.
Hr. forseti,
Það er því miður ekki ofmælt,
að frá því að síðasta reglulegt
allsherjarþing kom hér saman
fyrir ári, hafa orðið veðrabrigði í
samskiptum austurs og vesturs,
sem ásamt ýmsum öðrum atburð-
um á alþjóða vettvangi varpa nú
nýjum skuggum á stöðu alþjóða-
mála.
Þar er einn dekksti skugginn
ástandið í Afghanistan. Mikill
meiri hluti þeirra ríkja, sem eiga
sæti í þessari virðulegu stofnun,
hörmuðu hernaðaríhlutunina í
Afghanistan með samþykkt álykt-
unartillögu á 6. sérstaka skyndi-
sjöunda áratugsins og fékk sitt
fasta form í lokasamþykkt Hels-
inki-ráðstefnunnar 1975, hefur
vissulega orðið fyrir áfalli og það
gagnar engum að fela þá stað-
reynd. Á hinn bóginn er ég einnig
þeirrar skoðunar að vilji menn
varðveita frið og öryggi, sé ekki
um annaö að ræða en leitast við að
framfylgja slökunarstefnu.
Tækniþróun í samgöngum og
vopnabúnaði veldur því, að kalt
stríð getur hvenær sem er breytzt
í beina styrjöld og þá er enginn
óhultur, hvar sem hann býr á
jarðarkringlunni. Því er það, að
enda þótt ég sé hér að ræða um
samskipti nokkurs hluta þeirra
ríkja, sem hér eiga fulltrúa, þá
varðar þetta mál hvert einasta
mannsbarn.
Samskipti stórveldanna og
framkoma þeirra á alþjóðavett-
vangi hafa vissulega gífurleg áhrif
á alla þróun mála í heiminum. Það
er staðreynd, sem ekki þýðir að
loka augunum fyrir. En við meg-
um ekki gleyma því, að, hinar
smærri þjóðir heims bera einnig
mikla ábyrgð. Ákveðin og einörð
afstaða þeirra getur skipt sköpum
um farsæla framtíð mannkyns. í
sáttmála samtaka okkar og öðrum
meginyfirlýsingum eins og t.d.
Mannréttindayfirlýsingunni, er að
finna flest helztu grundvallar-
atriðin, sem okkur ber að fylgja
inn á við og út á við, ef við
stefnum heilshugar að velferð alls
mannkyns. Því miður hefur víða
miðað skemur en skyldi í átt að
raunverulegri framkvæmd þeirra
stefnumála, er við höfum sett
okkur sem markmið, en það þýðir
ekki að við eigum að leggja árar í
bát. Þvert á móti á þessi stað-
reynd að verða okkur hvatning til
að vinna betur og meira að því að
hrinda þeim í framkvæmd.
Eins og ég vék að áðan þá er
ástandið í alþjóða stjórnmálum
alvarlegra nú en það hefur verið
um árabil. Sú staðreynd endur-
spegiast ekki hvað sízt á sviði
afvopnunarmála. Reynslan hefur
kennt okkur að gagnkvæmt traust
er undirstaða þess að árangur
náist í þessum mikilvæga en
viðkvæma málaflokki. Það hlýtur
því að vera brýnasta verkefni
okkar í dag að reyna að endur-
vekja þetta traust. En til þess að
svo geti orðið verða allir aðilar að
sýna bæði í orði og verki að þeir
vilji virða þær leikreglur, sem við
höfum sett okkur í sáttmála hinna
Sameinuðu þjóða.
Nú er nýlega hafinn í Madrid
undirbúningsfundur undir 2.
framhaldsráðstefnuna um fram-
kvæmd ákvæða lokasamþykktar-
innar frá Helsinki um öryggi og
samvinnu í Evrópu. Á miklu
veltur að þessari ráðstefnu takist
að endurvekja sem mest af þeim
samstarfsvilja og trausti, sem
upphaflega var grundvöllurinn að
sjálfri lokasamþykktinni. Vil ég
lýsa þeirri von minni hér, að allir
aðilar mæti til ráðstefnunnar með
þeim einlæga ásetningi að vinna
aftur upp það sem glatazt hefur og
sýni þann ásetning ekki aðeins í
orði heldur einnig á borði.
Störfum samtaka okkar að af-
vopnunarmálum miðar því miður
sorglega hægt. Vígbúnaðarkapp-
hlaupið heldur áfram og ótrúleg-
um fjármunum er eytt til þessara
hluta, fjármunum sem gætu á
tiltölulega stuttum tíma verulega
bætt afkomu þess mikla fjölda
jarðarbúa, sem nú býr við sárustu
eymd. Ekki má þó vanmeta þann
árangur, sem samtökin hafa náð,
m.a. varðandi bann við ýmsum
tilraunum með kjarnavopn og
aðgerðir til að koma í veg fyrir
dreifingu kjarnavopna. Jafnframt
verða samtökin að lfta á það sem
eitt af sínum veigamestu verkefn-
um að hraða samningum um
algjört bann við hvers kyns til-
raunum með kjarnavopn. Önnur
af brýnustu verkefnum Samein-
uðu þjóðanna á þessu sviði eru
samingsgerð um bann við notkun
hvers kyns eiturefna í hernaði og
bann við notkun sérstakra hryll-
Ræða
flutt á
allsherjar-
þingi
Sameinuðu
þjóðanna
ings vopna. Vona ég að fyrirhugað
auka-allsherjarþing um afvopnun-
armál á árinu 1982, verði hvati
fyrir þjóðir heims til að flýta
samningagerð um þessi efni.
Eitt alvarlegasta málið, sem
þessi samtök fást við eru deilurn-
ar í Austurlöndum nær. Ég hef
ekki í hyggju að fara út í einstök
atriði þessara deilna eða rekja
orsakir þeirra. Ég vil aðeins und-
irstrika hér þá skoðun mína að
þessa deilu verði að leysa hið allra
fyrsta. Slíka lausn verður að finna
á grundvelli ályktana Öryggis-
ráðsins nr. 242 og 338. Til friðsam-
legrar lausnar þarf bæði viður-
kenningu allra aðila á rétti ísraels
til öruggra og viðurkenndra
landamæra og viðurkenning á
þjóðarréttindum Palestínumanna.
I samræmi við rétt Palestínu-
manna til sjálfsákvörðunar verða
þeir einnig að taka þátt í samn-
ingaviðræðum um varanlega og
réttláta lausn mála í þessum
heimshluta.
Annað stórmál, sem samtök
okkar fjalla um er það breiða bil,
sem liggur milli ríkra þjóða og
fátækra. Þetta bil heldur því
miður áfram að breikka ár frá ári.
Sérstök auka-allsherjarþing hafa
verið haldin til að leita leiða til
að gera sitt ýtrasta til þess að
mannréttindayfirlýsingin verði
leiðarljós þeirra í samskiptum við
þegna sína en ekki marklaust
plagg og einskis virði.
Þegar ég nefni hér aukningu
ofbeldisverka og virðingarleysi
fyrir lífi og frelsi þá kem ég
óhjákvæmilega að öðru skyldu
efni, en það er hin óhugnanlega
aukning, sem orðið hefur á ofbeld-
isverkum er beinast að sendiráð-
um og ræðismannsskrifstofum og
starfsmönnum þeirra. Aðeins á
síðastliðnu ári voru framin ekki
færri en 20 slík ofbeldisverk og er
þá árásin á bandaríska sendiráðið
í Teheran og taka gíslanna þar
sýnu alvarlegust að mínu mati og
það af mörgum ástæðum. Þessi
þróun mála hefur orðið til þess að
Norðurlönd hafa nú borið fram
tillögu um sérstakan dagskrárlið á
þessu allsherjarþingi varðandi
raunhæfar ráðstafanir til að
tryggja öryggi sendiráða og ræð-
isskrifstofa og starfsmanna
þeirra. Vil ég lýsa þeirri von
minni, að meðferð þessara mála
hér megi verða til þess að þjóðir
heims geti aftur farið að treysta
því að þessi mikilvægi hlekkur í
samskiptum þjóða bresti ekki þeg-
ar sízt má við.
Hr. forseti,
Ég er nú kominn að lokum máls
míns. En áður en ég hverf úr
ræðustólnum, vil ég þó víkja að
því máli, sem íslendingar telja eitt
hinna mikilvægustu er þessi sam-
tök hafa fjallað um, en það er gerð
sáttmála um réttarreglur á haf-
inu. Eftir sjö ára ráðstefnuhald og
mikla undirbúningsvinnu þar á
undan, lítur nú loks svo út, að
samkomulag sé að takast um
sáttmála er nái til allra helztu
atriða á þessu sviði. Verði þessi
sáttmáli að raunveruleika er um
að ræða eitt mesta stórvirki, sem
Sameinuðu þjóðirnar hafa unnið
frá stofnun þeirra og lýsandi
dæmi um það, hverju samtök
okkar geta áorkað ef viljinn er
fyrir hendi.