Morgunblaðið - 12.10.1980, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. OKTÓBER 1980
„Ék lauk læknisprófi frá
Háskóla íslands 1971, tók
kandidatsárió en var síðan
aðstoðarborKarlæknir og hér-
aðslæknir á Sauðárkróki.
1974 fór ég til náms við
Iláskólann i Edinborg og
naut þá styrks frá Alþjóða-
heilbrÍRðismálastofnuninni.
Lauk prófi árið eftir i
samfélaKslækningum, en það
er sérgrein í Bretlandi fyrir
lækna sem annast stjórnun
ok skipulagninRU heilbrigðis-
mála,“ sagði dr. med Guðjón
Magnússon. nýráðinn aðstoð-
arlandlæknir og eini íslend-
ingurinn, sem lokið hefur
sérnámi í félagslækningum,
er blaðamaður Mbl. ræddi við
hann.
Síðan lá leiðin
til Svíþjóðar
„Nú hefði kannski verið eðlilegt
að halda heimleiðis, en í stað þess
lá leiðin næst til Svíþjóðar og var
ég þar í 5 ár í skipulögðu námi í
félagslækningum við Karolinska
institutet, Læknaháskólann í
til þessa ein mánaðarlaun á ári.
Þrátt fyrir þennan mikla kostnað
eru mjög mörg heilbrigðismál sem
við getum ekki sinnt sem skyldi."
Nauðsynlegt að kanna
framkvæmd heil-
brigðisþjónustunnar
Hefur sjúkdómatíðni breytzt á
undanförnum árum?
„Það er athyglisvert að samtím-
is því að flestar þjóðir eyða
vaxandi hluta þjóðartekna til heil-
brigðismála, þá ber meira á
óánægju með heilbrigðisþjónust-
una en áður, og það hefur aukið
þörfina á því, að kanna betur
fyrirkomulag og framkvæmd
þjónustunnar. Sjúkdómaspegill-
inn hefur breytzt verulega og ef
bæði erfitt að mæla þessar þarfir
þjóðfélagsins og sjaldnast gert ráð
fyrir því, þegar breytingar eða
nýjungar á heilbrigðisþjónustunni
eru innleiddar, að árangurinn sé
gerður upp.
Miðað við þá gífurlegu fjár-
muni, sem eytt er í heilbrigðis-
þjónustuna, er ekki óeðlilegt að
verja nokkru fé til þess að athuga
hvernig til tekst með reksturinn,
hvort gæði þjónustunnar séu eins
og efni standa til og hvert sé álit
neytenda á þeirri þjónustu sem
þeir fá. í Skotlandi hefur verið
komið á sérstökum neytendaráð-
um á hverju heilsugæzlusvæði,
sem eiga að fylgjast með og gera
tillögur um breytingar og betrum-
bætur á heilsugæslunni. í þessum
neytendaráðum er meirihlutinn
skipaður leikmönnum.
Vegna síaukins kostnaðar við
heilbrigðisþjónustuna og auknar
hvers konar, bæði rannsóknir og
innlagnir. Ekki má skilja orð mín
svo, að sjúkrahús séu ekki nauð-
synleg, þvert á móti eru sérhæfðar
sjúkrahúsdeildir aðalsmerki góðr-
ar heilbrigðisþjónustu. Þessar
deildir, eða sérfræðingar, sem þar
vinna, eiga hins vegar ekki að
sinna heimilislækningum."
Slæmt atvinnuum-
hverfi eykur fjar-
vistir starfsfólks
Hvað orsakar helzt fjarvistir
vinnandi fólks?
„Einfaldasta svarið við þessari
spurningu væri auðvitað að segja
sjúkleiki, en málið er auðvitað
flóknara en svo. Fjarvistir starfs-
fólks vegna veikinda eru t.d. meiri
Guðjón Magnússon, aðstoðarmaður landlæknis:
Hver vinnufær maður greiðir
sem svarar einum mánaðarlaun-
um árlega til heilbrigðisþjónustunnar
Stokkhólmi, og öðlaðist þannig
sænska sérfræðiviðurkenningu.
Samfara náminu var ég með
rannsóknarverkefni í gangi, sem
kostað var m.a. af sænska Lækna-
vísindasjóðnum. Þetta rannsókn-
arverkefni varð svo að hluta til að
doktorsritgerð minni. Hún fjallar
um skipulagningu heilbrigðisþjón-
ustunnar út frá rannsókn á að-
sókn fólks að stórum og nýjum
háskólaspítala sem Huddinge
heitir og þjónar hann jafnmörgu
fólki og búsett er á öllu íslandi."
Félagslegar aðstæður
hafa veruleK áhrif
á tiðni og dreif-
ingu sjúkdóma
Hvert er helzta viðfangsefni
félagslækninganna?
„Félagslækningarnar fjalla um
samspil félagslegs umhverfis og
heilsufars og einnig um heilbrigð-
iskerfið. Þær beina spjótum sínum
að þjóðfélaginu eða ákveðnum
hópum þess, frekar en einstakling-
um, í því skyni að kanna tíðni og
útbreiðslu sjúkdóma í þjóðfélag-
inu, komast að því hvað valdi þeim
og hvernig megi verjast þeim.
Ástæðan fyrir því að greinin
heitir félagslækningar er sú, að
það er vitað, að félagslegt um-
hverfi hefur veruleg áhrif á tíðni
og dreifingu sjúkdómaa og bata-
horfur. Sem dæmi um það má
nefna, að ekki er sama hvaða
atvinnu fólk stundar, menntun
fólks getur einnig haft áhrif á
tíöni sjúkdómanna og hvernig fólk
lifir lífinu, hvaða siði, eða ósiði
það hefur tileinkað sér. Gott dæmi
um þetta eru reykingar, sem
byrjuðu sem heldri manna siður,
þóttu fínar, en síðan apaði al-
menningur þetta eftir. Þegar
hættan af reykingum varð ljós
voru það þeir, sem betur voru
menntaðir, sem fyrri urðu til að
hætta þeim. Nú eru reykingar að
verða vandamál í þróunarlöndun-
um þar sem menntun er á lágu
stigi.
Burðarásar félagslækninganna
eru, auk læknisfræðinnar, faralds-
fræði, það-eru fræðin um sjúk-
dómatíðni og dreifingu þeirra í
þjóðfélaginu, og félagsvísindi."
Heilbrigðisþjónustan
áhugasvið mitt
Hvernig er námið byggt upp?
„Nám í félagslækningum tekur
alls fjögur og hálft ár og skiptist á
milli starfs og náms á lyflækn-
ingadeild, geðdeild og félagslækn-
ingadeild, auk þess sem hluti
námsins er fólginn í starfi á
heilsugæzlustöö. Áhugasvið mitt
er sérstaklega heilbrigðisþjón-
usturannsóknir, sem er mín þýð-
ing á „Health Services Research",
og er með því átt við rannsóknir á
því fyrirbrigði, sem er skipulagn-
ing, framkvæmd og árangur heil-
brigðisþjónustunnar. Þetta er
grein sem hefur fengið byr undir
báða vængi á síðustu 10 til 15
árum, m.a. vegna stóraukins og
sífellt hækkandi kostnaðar við
heilbrigðisþjónustuna.
Við íslendingar eyðum í dag um
8% af vergri þjóðarframleiðslu til
heilbrigðisþjónustunnar, sem er
sambærilegt við hin Norðurlönd-
in, nema Svía, sem eyða nokkru
meira. Þetta samsvarar því að
hver einasti vinnandi maður borgi
við lítum yfir síðast liðin 30 til 40
ár hafa orðið gífurlegar breyt-
ingar á sjúkdómatíðni í vestræn-
um ríkjum. Bráðir smitsjúkdóm-
ar, sem áður voru aðalbanvaldar í
hverju þjóðfélagi, eru nú að mestu
horfnir, en í staðinn hafa komið
langvinnir sjúkdómar, sem kalla á
aðra gerð heilbrigðisþjónustu en
við höfum haft.
Við getum þó ekki gert okkur
vonir um að heilbrigðisþjónustan
geti sinnt öllum heilbrigðisvanda-
málum fólks. Rannsóknir hafa
sýnt, að fyrir hvert eitt vandamál,
sem fólk leitar til heilbrigðisþjón-
ustunnar með, eru 30 til 40 sem
fólk kemur ekki með, Það hefur
líka sýnt sig að þar sem ungt,
hraust fólk á kost á bæði venju-
legri heilbrigðisþjónustu og sér-
stakri heilsugæslu innan fyrir-
tækis, þá stóreykst heildarnotkun
þess og verður meiri en hjá gömlu
fólki sem annars er sá hópur er
mest notar heilbrigðisþjónustu.
Erfitt að mæla þörf
þjóðfélagsins á heil-
brigðisþjónustunni
Það er rétt að nefna það, að
skipulagning heilbrigðisþjónust-
unnar er mjög vandasamt verk, og
til þess að hægt sé að standa að
slíku verki á skynsamlegan hátt,
verða að liggja fyrir mjög greina-
góðar upplýsingar um þarfir þjóð-
félagsins og einstakra hópa þess
fyrir heilbrigðisþjónustu. Jafn-
framt er þörf úttektar á þeim
heilbrigðisaðgerðum, sem reyndar
hafa verið. í báðum þessum tilvik-
um er pottur víða brotinn, enda er
kröfur neytenda um meiri þjón-
ustu, hafa stjórnvöld víða gripið
til þess ráðs að auka verulega
fjárframlög til heilsugæzlustöðva
í því skyni annars vegar að færa
þjónustuna nær neytendum og
hins vegar til að auka áhersluna á
heilsuvernd, þar sem þær eru í
nánari snertingu við fólkið."
Um 40 íslenzkir
læknar í sérnámi
í heimilislækningum
Hvernig stendur heilsugæzlan
hér á landi?
„Sérstaða okkar í þessum mál-
um er sú að við tókum dálítið seint
við okkur í heilsugæzlunni, en það
má segja að síðan 1974 hafi verið
gert stórátak við uppbyggingu
heilsugæzlustöðva í landinu. Þetta
hefur meðal annars leitt til þess,
að hugur ungra lækna stendur nú
meir til heilsugæzlulækninga en
áður var. Nú munu um 40 íslenzkir
læknar vera í skipulögðu sérnámi
í heimilislækningum og því vænt-
anlega aðeins tímaspursmál þang-
að til læknastöður við heilsu-
gæzlustöðvarnar verða fullsetnar.
Hins vegar er rekstur þessara
stöðva á vissan hátt í frum-
bernsku miðað við rekstur ann-
arra heilbrigðisstofnana, sérstak-
lega sjúkrahúsa, sem eiga sér mun
lengri sögu.
Niðurstöður doktorsritgerðar
minnar benda til þess að kostnað-
ur við heilbrigðisþjónustu sé mun
hærri þar sem heimilislæknaþjón-
ustu er mjög ábótavant. Við slíkar
aðstæður eykst mjög notkun sér-
fræðinga og sjúkrahúsþjónustu
á stórum vinnustöðum en litlum.
Það hefur komið í ljós að hjá
fyrirtækjum, þar sem fjarvistir
eru miklar, að atvinnuumhverfi er
að jafnaði slæmt. Eitt gott dæmi
um hvað fyrirtæki geta gert til að
minnka fjarvistir er reynsla
Volvo-verksmiðjanna, sem fjöl-
margar stórar verksmiðjur hafa
síðan fært sér í nyt. Þeir hjá Volvo
fækkuðu fjarvistum starfsmanna
sinna með því að breyta færi-
bandaframleiðslukerfi sínu. Þeir
fólu litlum hópi manna að annast
ákveðin atriði við samsetningu
bifreiðanna, en þó þannig að þeir
gætu sjálfir ráðið hvernig staðið
væri að verki og innbyrðis
verkaskiptingu.
Þá má nefna tvö atriði, sem oft
vilja gleymast en eru mjög þýð-
ingarmikil, en það er fullnæging í
starfi og annað, sem Volvo-
reynslan jafnframt gefur vísbend-
ingu um, þ.e.a.s. þýðing þess að
geta haft áhrif á sinn eigin
vinnuhraða og afköst."
Leikhússbruni
Osló, 10. október. AP.
AÐALSVIÐ norska þjóðleikhúss-
ins skemmdist talsvert er eldur
varð laus i sviðinu í miðri leiksýn-
ingu í gærkvöldi, en 1.100 áhorf-
endur og leikarana sakaði ekki.
Áhorfendur áttu sér einskis ills
von er leikkonan Wenche Foss
birtist á sviðinu og sagði þeim
rólegri röddu frá eldinum og bað þá
að yfirgefa salinn án alls asa og
troðnings.
Nýlega var lokið við þriggja
milljóna dollara lagfæringar á leik-
húsinu, og verður aðalsviðið a.m.k.
lokað fyrst um sinn, eða meðan
viðgerðir fara fram.
GuAmundur G. Ilagalin
SagnamaAurinn mikli
Hötundur fjölmargra óviöjatnan-
logra sögupersóna, kvenna og
karla. Sjór minnlnga, sérstæöur
húmorlsti.
Ritverk Guðmundar G. Hagalín 1.-15. - Fyrri hluti
Ég voit ekki betur — Sjö voru sólir ó lofti — llmur liðinna daga —
Hér er kominn hoffinn — Hrævareldar og himinljómi — Stóó óg úti
í tunglsljósi — Ekki fæddur í g»r — Þeir vita þaó fyrir vestan —
Fílabeinshöllin — Virkir dagar I — Virkir dagar II — Melakóngurinn,
smósögur — Kristrún í Hamravík o.fl. — Sturla í Vogum — Þrjór
sögur.
s í) Almenna bökafélagið,
\jifj Auaturstr»ti 18, sími 25544
Skemmuvegi 36 Kóp. Sími 73055