Morgunblaðið - 25.10.1980, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. OKTÓBER 1980
Myndir og texti Elín Pálmadóttir
SEINNI GREIN
fyrir skepnum og Þorvaldur lýsir
honum svo: „Víðidalur var um
miðjuna niður við ána ákaflega
grösugur, svo að ég hefi varla séð
þvílíkt á íslandi. Hestarnir óðu
alls staðar grasið, víðinn og
blómgresið í hné og þar yfir.
Innan um voru alls staðar mjög há
hvannstóð, er tóku manni undir
hönd, en milli þeirra uxu gulvíði-
hríslur, grávíðir, blágresi, dökk-
fjólulitir lokasjóðsbræður, sóleyj-
ar og margt fleira. Að jurtagróður
er hér svo mikill hlýtur að koma
af því, að dalurinn er krappur og
jöklar á báða vegu, svo að sólar-
geislarnir kastast af þeim niður í
dalinn. Þokurnar frá sjónum
mæta þar neðst í dalnum hömrum
og háum fjöllum og þéttast, svo að
sífelldur úði og dögg er á jörðu.
Sauðfé kemur hingað sjaldan, af
því að illt er að komast að dalnum,
yfir jökla og há fjöll að sækja."
Um 40 árum fyrr, eða um 1840,
hafði maður að nafni Stefán
Ólafsson, ódæll útilegumaður sest
að í Víðidal, en var þar aðeins
skamma stund. Þorsteinn nokkur
Hinriksson flutti þá í kofana hans
með konu sinni, Ólöfu Nikulás-
dóttur, tveim ungbörnum og dótt-
ur hennar stálpaðri. Fyrsta vetur-
inn er Þorsteinn bjó þar, tók af
bæinn í snjóflóði. Það var á
þrettánda í jólum. Var Þorsteinn
að lesa húslestur og fórst þar með
tveim börnunum, en konan komst
af viðbeinsbrotin, svo og ungl-
ingsstúlkan. Höfðust þær við í
rústunum í 5—6 vikur, en þá urðu
þær að Ieggja til byggða sökum
vistaskorts, þótt ekki væri það
árennilegt í fannferginu. Þær
gengu upp úr dalnum og upp á
öræfin, villtust, urðu að grafa sig í
snjó og komust loks eftir 3 dægur
við illan leik og aðframkomnar að
Hvannavöllum í Geithellnadal.
Segir sagan, að þær hafi verið
sestar að á svellaðri klettasillu, er
tfl þeirra sást fyrir tilviljun frá
bæ.
Þetta sýnir, að sumarfegurð
dalsins og gróska var ekki einhlít,
þrátt fyrir gott beitarland. En
dalurinn grösugi freistaði svo
mjög Jóns bónda Sigfússonar á
Hvannavöllum í Geithellnadal,
sem var fylgdarmaður Þorvaldar
Thoroddsen í ferðinni 1882, að árið
eftir sest hann þar að með konu
sinni, Ragnhildi Jónsdóttur, og
Jóni syni sínum. Þegar Þorvaldur
Thoroddsen kemur þar aftur 12
árum seinna, 1894, er breyting
orðin á, enda stutt í að þeir feðgar
færu burt. Höfðu þeir átt við
mikla örðugleika að stríða, að-
drættir allir erfiðir, heyskapur
lítill, og nú hafði beitin etið upp
viðkvæman gróðurinn. Segir Þor-
valdur: „Ræktunin og fjárbeitin er
algjörlega búin að breyta Víðidal.
Þar sem víðirinn var mestur og
hvannastóðið, eru nú víðáttumikil
tún. Þó túnið sé stórt, þá fást
aðeins af því 40 hestar. Það er
snögglent, grasið gisið og sést í
mold á milli stráa, en jarðvegur
Gangnamannakofi Lónsbænda i Nesi, en þar var ferðahópurinn myndaður i síðasta áningarstað. Árni
Reynisson sitjandi. fyrir aftan hann Völundur Jóhannesson, þá Eyþór Einarsson, Svandis Ólafsdóttir,
Trausti Sigurðsson. Brynhildur Stefánsdóttir, Brynhildur Óladóttir, Bragi Björnsson og Magnús
Hjálmtýsson. Myndina tók níundi fórumaðurinn Elín Pálmadóttir.
árinnar. Austfirðingarnir Magnús
og Bragi leggja í að vaða ána, sem
er straumhörð og botninn óslétt-
ur, og nær áin þeim í klyftir.
Brynhildur eldri er ekki í rónni.
„Komist ég ekki yfir ána til að
skoða tóftirnar í þetta sinn, verð
ég að ganga hingað i þriðja skipti.
Eg hlýt að finna betra vað, segir
þessi 72ja ára gamla valkyrja. Og
hún leggur í ána, veður hana af
öryggi og styður sig við stóran
staf. Straummegin virðist vatnið
brjóta á henni upp í mjöðm, en
hún fetar sig örugg yfir, skoðar
bæjartóftirnar og kemur til baka.
Eitthvað gengur af hreindýrum
og fé í Víðidal. Hreindýrabein
bera þess merki. Við sjáum nú
aðeins eina svarta kind með lamb.
Raunar verður ekki mikið kvikt á
leið okkar. Fálkaungi sveimaði þó
í Tröllakrókum.
Upp úr Víðidal fetum við gamla
götu, sem sneiðir skáhallt brekk-
una. Þar hefur verið reiðleið, enda
urðu ábúendur í Víðidal að flytja
alla aðdrætti á hestum tröllaveg
úr Lóninu, yfir Kjarradalsheiði,
um Illakamb og Kollumúla, þá leið
í Tröllakrókum.
allur fullur af gömlum víðitágum
og hvannarótum. Utan túns er
gróður allur töluvert smávaxnari
en áður. í dalnum er mest af
víðitegundum og lyngi. Mýrlendi
sést þar hvergi nema á örsmáum
blettum."
Fyrsta veturinn bjó Sigfús þar
sem forni bærinn hafði verið, en
flutti svo þaðan og gjörði annan
bæ norðar. Þetta var hyggilega
ráðið, því skömmu seinna tók
snjóflóð eldri bæinn og færði allt
langt fram á grundir. Þar sem við
ferðafólkið sitjum við foss í falleg-
um hvammi, 86 árum síðar, sjáum
við rústirnar af bænum handan
Leiðin liggur yfir göngubrúna góðu i Jökulsá i Leiðatungum. en
handan hennar er há sleip móbergsklöpp og nokkuð örðugt að paufast
þar upp, ekki sist i bleytu.
Gengið úr
Fljótsdalnum
suður í Lón
eir, sem um fjöllin og
Þfirnindin fara, fjári eru
það kaidir menn, raulaði
undirrituð fyrir munni
sér, um leið og skriðið
var út úr tjaldinu við Tröllakróka-
tjörn ágústmorgun einn í sumar
og gjóað augunum upp á Vatna-
jökulinn þarna rétt hjá í vestri.
Það var fagurlagaður 1570 metra
hár hnjúkurinn Grendill, sem stóð
þarna upp úr jöklinum, er laðaði
fram í hugann þennan söng jökla-
manna. Því venjulega er Grendill
gott leiðarmerki jöklafara í austri.
En nú var komið vestur fyrir hann
og niður á snjólaust land, aðeins
efstu drög Jökulsár í Lóni á milli,
þar sem hún er komin undan jökli
og út úr Víðidalnum og rennur um
Tröllakróka. Á dalmótunum í
henni hár foss, en úr jöklinum
falla kolsprungnir skriðjökul-
sporðar. Þeirra mikilúðlegastur er
Öxarfellsjökull, enda mjög nærri.
Áður en við þrömmum af stað í
fjórðu dagleiðina, lítill hópur
Náttúruverndarráðsfólks og
Ferðafélagsfólk úr Fljótsdal, og
snúum baki í jökulinn, skoðum við
Tröllakrókana af austurbrúnum.
Flestir koma ferðamenn þó þang-
að upp með ánni úr suðri, frá
Leiðatungum. í Króknum hafa
veðrast í móbergslögin standar og
strýtur í furðulegum kynjamynd-
um, sem standa út úr hlíðum
dalsins, eins og fylkingar trölla,
milli líparítskriða og hamrabrúna.
Ljós og skuggar í þröngum dal í
endurskini jökulsins gera þessa
dranga enn áhrifameiri og trölls-
legri.
Við fylgjum varðaðri leið í
austurátt, áleiðis í Víðidal, og
skiljum pokana eftir við eina
vörðuna, á vesturbrún dalsins.
Víðidalur er 15—20 km langur,
djúpur dalur í auðninni. Hann er í
400 m hæð yfir sjó, en brúnir um
700 m, svo bratt er niður á
grösugan dalbotninn. En án byrð-
anna veittist tiltölulega létt að
komast niður snarbratt gil og
skriðu, og notalegt að setjast í
grösugan hvamm við foss í Víði-
dalsá, sem fellur um þenna há-
fjalladal og svo út um mikil
gljúfur suður úr dalnum til að
sameinast Jökulsá neðar.
Engan skal undra þótt fólk, sem
á fyrri tíð hafði spurnir af tilvist
svo gróðursælla dala, tryði því, að
útilegumenn lifðu með búsmala á
fjöllum. En fram undir 1600 áttu
landsmenn leið um þessar slóðir,
því vermenn úr Þingeyjarsýslum
héldu þar um í verið suður í Lón.
Hét leiðin sú Norðlendingaleið,
svo sem Norlendingavöðin á Jök-
ulsá og Víðidalsá bera vott um. En
eftir það mun leiðin hafa týnst í
nær tvær aldur. Enginn hætti sér
á fjöll fyrr en um 1800, en
byggðafólk hafði áfram óljósa
vitneskju um blómlega dalinn í
auðninni milli jökla, Vatnajökuls í
vestri og Hofsjökuls og Þrándar-
jökuls í austri. Árið 1882 kemur
Þorvaldur Thoroddsen fyrstur
náttúrufræðinga í Víðidal. Hafði
dalurinn þá lengi verið friðaður