Morgunblaðið - 25.10.1980, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. OKTÓBER 1980
13
Minning um prófessor Delargy
Falls er von að fernu tré. Á
þessu sumri spurðist að fallinn
sé í Dyflinni öldungur írskra
þjóðfræða og arfborinn sonur
írskrar þjóðmenningar, Séamus
Ó Diulearga prófessor, eða próf-
essor James H. Delargy eins og
hann einnig nefndist upp á
enskan máta, til mikils hægðar-
auka þeim sem ekki var tungu-
tamt hið gelíska nafn hans. Ef
svo vill verkast má reyndar
leggja í það táknrænan skilning
að hann skyldi bera nöfnin tvö,
hvort af sinni tungu, þótt ekki sé
fátítt með írum, því hann var
sagnameistari einn hinn mesti
og orðlagður málagarpur og gat
brugðist í ýmis líki í orðsins list.
Meðal annars kunni hann tals-
vert fyrir sér í íslensku, hafði oft
verið hér á landi og eignast
marga vini. Gerðist hann mikill
pg ósérplæginn vinur íslands og
íslendinga. Þess munu margir
minnast nú með þakklátum
huga, þegar sú fregn berst að
hann sé allur, eftir langan og
annasaman ævidag.
Lífsstarf Delargys var helgað
þjóðsagnaauði og öðrum þjóð-
fræðaarfi írlands, enda var hann
lengi forstöðumaður Þjóðfræði-
stofnunarinnar þar í landi (The
Irish Folklore Commission), átti
reyndar sjálfur drjúgan þátt í
tilkomu hennar og viðgangi. Sú
stofnun er víðfræg um heiminn,
og það var Delargy sjálfur einn-
ig, víðförull maður og allsstaðar
aufúsugestur sakir lærdóms
síns, fjörugra gáfna og skemmti-
legrar og háttvíslegrar fram-
komu í hópi fræðimanna og vina.
Ekki er það ætlun mín að
skrifa hér nein eftirmæli sem að
gagni koma um þennan merkis-
mann og góðvin, og ætti hann
það þó að vísu margfaldlega
skilið af mér. En þegar ég frétti
lát hans kom mér í hug að ég
hafði, fyrir nokkrum árum, hrip-
að niður ofurlitla frásögn eða
minningu sem varðaði hann og
geymst hafði í hugskoti mínu
lengi. Ég dró þetta litla ritverk
fram og sleppi því lausu í góðrar
minningar skyni og þykist þess
fullviss að vorum látna vini
hefði áreiðanlega enst umburð-
arlyndi og kímnigáfa til að taka
mér það heldur vel en illa upp, ef
smáskrif þetta hefði birst meðan
hann var enn ofar moldu. Mér er
sem ég sjái kankvíst blik í auga
hans.
Shanachie
Sumarið 1961 gafst mér kostur
á að dveljast nokkra daga á
írlandi. í Dyflinni þekkti ég fáa,
en þó átti ég þar einn hauk í
horni sem um munaði, James H.
Delargy prófessor, sem hvað
eftir annað hafði komið hingað
til lands og mörgum íslending-
um var að góðu kunnur. Delargy
var lengi forstöðumaður írsku
þjóðsagnastofnunarinnar og
safnaði til hennar ógrynnum af
sögum og kvæðum þjóðar sinnar.
Mun það mikla starf lengi halda
minningu þessa ágæta vísinda-
manns og húmanista á loft.
Delargy vildi allt gera mér til
geðs og þægðar. Eitt kvöldið tók
hann mig með sér til kunningja-
fólks síns, og hjá því góða fólki
sátum við lengi í góðu yfirlæti og
þágum góðgerðir af írskum
hætti. Menn voru málhressir í
besta lagi og fóru mjög með
sögur. Lítt lagði ég til þeirra
mála, en hlutur Islands var þó
ekki fyrir borð borinn, því þar
var Delargy að mæta. Hann tók
til að segja sögur frá íslandi, og
jafnt og þétt dróst meiri og
meiri athygli að honum, eftir því
sem hann færðist í aukana. Fór
svo að lokum að hann máti heita
einn um orðið og var hrókur alls
fagnaðar. Ég varð þess fljótlega
var að hann krítaði býsna liðugt
í þessar íslensku sögur, en það
man ég að þá tók fyrst steininn
úr þegar hann fór að segja þann
hluta Laxdælu sem fjallar um
Höskuld og Melkorku og son
þeirra Ólaf pá, allt þangað til
Ólafur fer til írlands og sannar
sig í ætt Mýrkjartans afa síns.
Ekki hafði Delargy lengi rakið
söguna þegar ég tók eftir því að
hann fór að bregða allmjög út af
frásögn Laxdælu. Kom mér sem
snöggvast í hug að leiðrétta
hann, en lét það þó vera sem eins
gott var, því að áfram leið sagan
og fleiri og stærri urðu frábrigð-
in og stílfæringarnar, með til-
heyrandi látbragði og tilburðum.
Ekki gat ég ráðið af einu orði eða
svipbrigði Delargys að hann
kenndi hinnar minnstu feimni
við að láta mig. íslendinginn,
heyra þessa útgáfu af sögunni.
Hann hlaut þó að gera ráð fyrir
að ég kynni þessa frægu sögu og
mundi taka eftir hversu frjáls-
lega hann fór með hana, svo ekki
sé meira sagt. Eða gat það verið
að hann myndi söguna ekki
betur en þetta? Ekki var það
trúlegt, enda svo sem auðheyrt
að það var síður en svo í fyrsta
sinn sem hann sagði hana í
heyranda hljóði. Ég var á báðum
áttum. Annaðhvort var þetta
furðulegt minnisleysi minnugs
manns á sögu sem hann dáðist
að og hafði til skemmtunar fólki,
ellegar þá svo lausbeisluð, með-
ferð á góðri sögu að einhverjum

11
tlfl
*
I
xr «>.
i;ri IV
4
1 I flk.
A frikiLsöínunin gekk
vel í Stykkishólmi
Stykkisholmi, 19. október.
AFRÍKUSÖFNUNIN er mikið í
svíðsljósinu hér um þessar mund-
ir. Grunnskólinn 4. bekkur og 6.
bekkur stóðu fyrir fjársöfnun í
gær og fyrradag. Hafði 6. bekkur
kökusölu í Hólmkjöri hf. og gekk
vel salarTfcða allt seldist á rúmum
klukkutíma og komu inn um 40
þúsundir. 4. bekkur hafði svo
gæti fundist það vafasöm hátt-
vísi. En hvort heldur sem var,
eða þá eitthvað enn annað, tókst
honum hið besta upp og sýnilega
féll sagan í góðan jarðveg hjá
hinum írsku áheyrendum hans.
„Og ló víða frá,“ hugsaði ég í
fávísi minni, en hafði þó gaman
af og lét allt sem vendilegast
kyrrt liggja.
Oft hefur þetta atvik komið í
huga minn, og ögn meira þykist
ég nú vita um ýmis tilbrigði
alþýðlegrar sagnaskemmtunar
en ég vissi 1961 og þær kröfur
sem gerðar eru til sagnamanna
hjá hinum og þessum þjóðum.
Til dæmis að taka var ég nýlega
að lesa fyrirlestur, sem kunningi
minn H.M. Heinrichs, prófessor í
Berlín, hélt á fimmta alþjóðlega
germanistaþinginu í Cambridge
1975 og prentaður er í Jahrbuch
Fur Internationale Germanistik
(Reihe A, Band 2, 1). Erindi
þetta heitir Miindlichkeit und
Schriftlichkeit: ein Frobiem der
Sagaforschung og er prýðisgóð
hugvekja um hlutdeild munn-
legrar geymdar annarsvegar og
bókmenntalegrar iðju hinsvegar
í íslendingasögum, gamalkunn-
ugt og síungt umræðuefni (sagn-
festa — bókfesta). Meðal annars
dregur Heinrichs fram mörg
dæmi úr ýmsum menningum um
hartnær yfirnáttúrlegt minni
manna og hæfileika til að segja
sögur og þylja kvæði, sem nema
mundu mörghundruð blaðsíðum
ef prentuð væru. Þá greinir hann
einnig frá mismunandi meðferð
efnis af hálfu flytjanda og ólík-
um kröfum hlustenda til þeirra.
Sumsstaðar er krafan sú að
hvergi skuli orði hallað, allt
skuli vera hárrétt, annars fær
flytjandinn bágt hjá
áheyrendum, sem þegar kunna
kvæðið eða söguna fyrir. Á hinn
bóginn getur krafan verið sú, að
sóma síns vegna megi flytjand-
inn ekki fara með sögu eða
kvæði orðrétt eins og einhver
annar hefur gert, heldur beri
honum að auka í eða feila niður,
gera tilbreytingu og færa í
stílinn eftir því sem honum
endist orðfimi og andagift til.
Við þetta myndast merkileg
spenna milli flytjanda og áheyr-
enda, því að þrátt fyrir breyt-
ingar og skreytingar verða meg-
inatriði að haldast eins og allir
vita að þau eiga að vera.
Þann eiginleika sem flytjandi
ræktar með sér í frásögn eða
kveðskap af þessu tagi kallar
Heinrichs „Kreatives Gedachtn-
is“, skapandi minni, og þarf það
hugtak varla frekari skýringa
við. Fyrirbrigðið hefur verið vel
þekkt meðal ýmissa Miðasíu-
þjóða og hefur mikið verið rann-
sakað þar. En þessi íþrótt hefur
verið vel þekkt einnig annars-
staðar, og víkur nú sögunni aftur
til írlands. írskir sagnaþulir
munu hafa sagt ævintýri sín og
sögur einmitt á þennan hátt.
Ætlast var til þess af þeim að
þeir bindu sig ekki við hefð-
bundna frásögn frá orði til orðs,
heldur var talið eðlilegt og
sjálfsagt, ef ekki skylt, að þeir
legðu eitthvað til frá sjálfum sér
hverju sinni, til tilbreytingar og
skemmtunar. írskur sagnaþulur
af þessu tagi — og þeir voru
margir — nefndist shanachie á
gelísku, og má þó vel vera að
þetta sé ensk afbökun úr seana-
chaidh. mér sýnist það af orða-
bókum.
Ég þykist nú skilja betur en ég
gerði þegar ég þurfti mest á að
halda, að sá sem sagði sögu
Ólafs þá í stofunni í Dyflinni
sumarið 1961 var ekki sá lærði
og nútímalegi prófessor Delargy
sem ég þekkti, heldur önnur
persóna sem einnig bjó i honum
og hann sleppti lausri þegar við
átti. Þetta var írskur shanachie
fyrri tíðar, kannski úr fornöld,
sem þarna var ljóslifandi að
flytja mál sitt eins og honum var
rétt og skylt, ekki þræll sögu
sinnar, heldur herra hennar,
sem sveigði hana að vilja sínum
með fjörugum og frjálslegum
tilbrigðum úr skapandi minni
sínu. Engu máli skipti að meðal
áhorfenda hans var einn sem
ekki hafði menningarleg skilyrði
til að átta sig þegar i stað á list
hans. Hann fór eftir óskráðu
lögmáli aldanna, sem var honum
í blóð borið og enginn þekkti
betur en hann.
Kristján Eldjárn.
ÁRGERÐ 1981 VERÐUR SÝND í VOLVOSALNUM, SUÐURLANDSBRAUT 16,
LAUGARDAGINN 25.10. KL. 14-19, OG SUNNUDAGINN 26.10. KL. 10-19.
NYIR LITIR
hlutaveltu og naut til þess velvilja
bæjarbúa og hjálpar barnanna.
Einnig létu börnin sjálf af mörk-
um talsverða fjárhæð og nam sú
söfnun í allt kr. 270.400 - svo að í
allt hafði safnast eftir þessa
herferð yfir 300 þúsundir. Var
áhugi mikill hjá börnunum og
sýndi hversu samtök og góður vilji
er sigursæll og drjúgur.
NTÝ gós, NÝTT GRILL
NÝTT MÆLABORÐ
NYIR STUÐARAR
NÝVÉL
Nýju Volvolitirnir, sem bætast i hóp peirra sem fyrir eru.
veröa Ijósbrúnn. grænn metallic og vinrauöur metalhc
Auk þess má sérpanta kolsvartan, dókkbláan eöa
appelsinugulan lit Alls veröa litirnir 14 talsins
Nyjar framljósasamstæöur meö innbyggöum stefnu-
Ijósum, stoöuljósum og okuljosum Samstæöan
sveigist fyrir horniö, og sést þanmg betur frá hliö
Ljósasamstæöan og nýja grilliö móta aöalsvip nýja
utlitsins
Splunkunytt mælaborö. sem áeftiraövekjaaödauneöa
og eftirtekt Piass fyrir fleifi mæla. fyrir smáhluti.
fyrir hillu. Hanskahólfiö er meira aö segja breytt
Fastamælar eru álesanlegri og fallegri. klukkan er á
nýjum og betri staö. - allt til aö auka þægindin
Stuöarar hafa breyst Þeir eru ekki eins fyrirferöamiklir
og áöur Þeir gefa nú bilnum fallegra utlit um leiö og
þeir vernda hann betur frá hliöinni Þyngd og lengd
minnka fyrir bragöiö
Meö nyju ári bætir Volvo viö tveim nýjum vélum B 21 E
Turbo og B 23 A Bilar meö M46 girkassa veröa
afgreiddir meö yfirgir til viöbótar viö fjóöra gir Yfir-
girinn aftengist sjálfvirkt viö skiptingu niöur i 3 gir