Morgunblaðið - 25.10.1980, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. OKTÓBER 1980
Minning:
Ólína Ingibjörg
Björnsdóttir
Fædd 23. maí 1903
Dáin 13. október 1980
Þegar mér barst sú fregn að frú
Óiína Björnsdóttir væri dáin flugu
mér í hug ljóðlínur Hannesar
Péturssonar skálds um föður hans
látinn:
„FjalliA sem þóKult Íylífdi mér eftir hvert
skreí.
hvert fótmál sem éK steitc. nú er þaó horfiA.
A heru svæói leita auttu mín athvarfs.
I m eilifó á hurtu fjallið sem íyljfdi mér eftir
til fja-rstu ve>ca. Knæfói traust mér aó baki.
Ilorfió mitt skjól og hreinu. svalandi
skuKKar.
Nú hélar kuldinn hár mitt þexar é« sef
ok hvarmar mínir hrenna þexar éjf vaki.**
Hún gnæfði einmitt traust að
baki fjölskyldu sinnar, ættingja
og vina. Hún var ætíð hinn sterki
stofn sem ■ bognaði aldrei en var
mörgum skjól og hlíf. — Ávallt
var hægt að treysta því að hún
væri nákvæmlega á þeim stað sem
skyldan bauð hverju sinni. Það var
henni lífsfylling. Hún leyfði sér
jafnvel ekki þann munað að verða
veik. Eg man aldrei til þess að hún
lægi í rúminu og þó hefur hún
óefað oft fundið til lasleika.
Þegar Ólína veiktist í júní í
sumar og þurfti að leggjast á
spítala setti okkur sem þekktum
hana hijóð. — Var hugsanlegt að
hún gæti orðið veik, hún sem ætíð
hafði spurt um líðan annarra en
lítið hugsað um sjáifa sig? Það tók
mig að minnsta kosti drjúga stund
að átta mig á því.
Sú var þó raunin. Hún var
alvarlega veik og kvaddi þennan
heim 13. október siðastliðinn.
Frú Ólína Ingibjörg Björnsdótt-
ir var fædd á Skefilsstöðum á
Skaga 23. maí 1903. Foreldrar
hennar voru hjónin Björn ólafs-
son og Guðrún Björnsdóttir sem
þar bjuggu. Hún ólst upp í for-
eldrahúsum við mikið ástríki. Þó
að hún þyrfti, eins og önnur börn á
þeim tíma, að taka til hendi á
unga aldri átti hún mjög ljúfar
minningar frá uppvaxtarárum
sínum á Skefilsstöðum.
Ung að árum giftist hún Snæ-
birni Sigurgeirssyni, bakarameist-
ara á Sauðárkróki, er hafði starf-
rækt þar bakari og veitingasölu
um árabil. Hefur trúlega verið
vandasamt fyrir unga stúlku úr
afskekktri sveit að taka að sér
heimili Snæbjarnar en þar var
mjög gestkvæmt. Þann vanda
leysti hún af hendi með stakri
prýði. — Snæbjörn missti hún
árið 1932 frá stórum barnahópi. —
En Ólína bugaðist ekki. Hún hélt
áfram rekstri bakarísins. Skrifað
var til Guðjóns Sigurðssonar, sem
numið hafði bakaraiðn hjá Snæ-
birni en var við framhaldsnám í
Kaupmannahöfn. Hann brá skjótt
við, sigldi heim og tók við störfum
í bakaríinu. — Nokkrum árum
síðar gengu þau svo í hjónaband,
Ólína og Guðjón.
Ólína eignaðist 9 börn, 6 með
fyrri manni sínum og 3 með seinni
manninum. Náðu þau öll fullorð-
insaldri nema þriðja barn hennar
og Snæbjarnar en það dó í frum-
hernsku. Elsta dóttirin, Ólöf, lést
22 ára og varð mikill harmdauði
öllum sem til þekktu. Man ég ekki
jafndjúpa hluttekningu við nokkra
jarðarför sem útför hennar. Önn-
ur börn hennar og Snæbjarnar
eru: Guðrún, húsfreyja í Reykja-
vík; Sigurgeir, framkvæmdastjóri
í Reykjavík; Eva, skólastjóri Tón-
listarskólans á Sauðárkróki; og
Snæbjörg söngvari og stjórnandi
Skagfirsku söngsveitarinnar. Börn
Ólínu og Guðjóns eru: Elma Björk,
nudd- og snyrtisérfræðingur í
Reykjavík; Gunnar, bakari á
Sauðárkróki og Birna, húsfreyja á
Sauðárkróki.
Þó að börnin væru mörg og
heimilið stórt lét Ólína sig ekki
muna um að bæta í hópinn fjölda
annars fólks. Var þar um að ræða
bæði skyldfólk og vandalausa. Og
þar að auki var hús hennar opið
gestum og gangandi og matur og
gisting flestum heimil um lengri
eða skemmri tíma. Sérstaklega
skal hér minnst þess að tengda-
móðir hennar frá fyrra hjóna-
bandi. Ólöf Jónsdóttir, dvaldist á
heimili hennar til æviloka 1940, og
var mjög kært með þeim Ólöfu og
Guðjóni, seinni manni ólínu. Þá
tók hún á heimili sitt foreldra sína
og voru þeir þar til dánardægurs.
Það lýsir Ólínu vel hvernig hún
brást við þegar stóð til að móður-
bróðir hennar, Pétur frá Gauks-
stöðum, flyttist til Akureyrar með
dóttur sinni. Pétri var ekki um það
gefið að fara úr Skagafirði og þá
munaði Ólínu ekki um að taka
aldraðan móðurbróður sinn á
heimili sitt. — Nokkru síðar
fluttist Pétur þó til Akureyrar.
Þó að heimilið „á bakaríinu"
væri stórt og umsvifamikið sinnti
Ólína einnig umfangsmikilli veit-
ingastarfsemi utan heimilis, bæði
á Sauðárkróki og annars staðar í
Skagafirði. Um áratugaskeið hafði
hún á hendi alla veitingasölu í
félagsheimilinu Bifröst á Sauðár-
króki. Á sæluviku var t.d. starf-
semi í Bifröst alla daga vikunnar.
Má gera sér í hugarlund að þá
hefur verið í ýmis horn að líta.
Veitingar voru seldar á öllum
leiksýningum og danssamkomum.
— Allar árshátíðir voru haldnar í
Bifröst og sá Ólína um veitingar á
þeim öllum. — Þá stóð hún fyrir
flestum erfidrykkjum á Sauðár-
króki og fjölmörgum veislum. —
Lengst af sá hún um veitingar á
fundum Rótarýklúbbs Sauðár-
króks. Voru fundirnir um skeið á
heimili hennar.
Menn skyldu nú ætla að allt
væri talið. En svo er ekki. Auk
þeirra starfa, sem að framan er
greint frá, tók Ólína virkan þátt í
félagsmálum. Hún starfaði vel og
lengi í Kvenfélagi Sauðárkróks og
var þar löngum í forystusveit. Að
leiklistarmálum unnu þau hjón
áratugum saman. Eiga margir
góðar minningar um þau frá þeim
tíma. Eftir að Sjálfstæðiskvenna-
félag Sauðárkróks var stofnað
starfaði hún þar af dugnaði og
elju og var formaður félagsins nú
síðustu árin. Þá er rétt að geta
þess að hún stjórnaði um langan
aldur Minningarsjóði Sigurbjarg-
ar Gunnarsdóttur í Ási en tilgang-
ur þess sjóðs er að kaupa tæki
fyrir sjúkrahúsið á Sauðárkróki.
Eflaust mætti margt fleira nefna í
sambandi við félagsstörf Ólínu en
hér verður látið staðar numið.
Fyrstu minningar mínar um
ólínu eru tengdar því hve rausn-
arleg hún var og barngóð. Ég ólst
upp í næsta húsi við bakaríið
gamla. Móðir mín hjálpaði Ólínu
stundum við hreingerningar. Vor-
um við bræðurnir þá oft með
henni. Aldrei amaðist hún við
okkur en vék jafnan einhverju
góðu að okkur.
Kynni okkar urðu enn nánari
þegar ég hóf ungur nám í bakara-
iðn hjá manni hennar. Öll námsár
mín var ég í fæði hjá þeim
hjónum. Kynntist ég þá af eigin
raun heimilisháttum þeim sem ég
lýsti fyrr í þessari grein og
einkenndust af greiðasemi og stór-
brotinni rausn. Trúlega hafa þessi
kynni mín af heimili þeirra orðið
mér gott veganesti.
í vor sá ég Ólínu í síðasta sinn á
heimili sínu. Þar var sama rausn-
in og höfðingsskapurinn og fyrr.
— Svo stóð á að verið var að
stækka bakaríið og garðurinn
hennar lagöur undir bygginguna.
Séð var að rabbarbarinn hennar
ætti ekki langt líf í vændum þar
sem hann var. Því var ekki við
annað komandi en ég tæki hann í
bílinn suður og nú dafnar hann vel
á Akranesi.
En hinsti fundur okkar var ekki
langt undan. í sumar heimsótti ég
hana helsjúka á Borgarspítalann í
Reykjavík. Kveðjustundinni þar
gleymi ég ekki. Bros hennar, milt
og hlýtt, geymi ég sem dýrmætan
fjársjóð í huga mínum. Þar kvaddi
ég eina bestu konu sem ég hef
kynnst.
Nú hafa orðið mikil umskipti í
lífi Guðjóns, vinar míns. Hann sér
nú á bak mikilhæfum og góðum
lífsförunaut. En minningasjóður-
inn er mikill og dýrmætur og á
eflaust eftir að ylja honum á
ókomnum árum. Ég og fjölskylda
mín sendum honum og ástvinum
þeirra hugheilar samúðarkveðjur.
Hörður Pálsson
Að morgni mánudagsins 13.
október sl. lést á Sjúkrahúsi Skag-
firðinga, Ólína Björnsdóttir, Aðal-
götu 5 á Sauðárkróki. Síðustu
mánuði átti hún við mikla van-
heilsu að stríða og hafði reynt að
fá bót meina sinna á sjúkrahúsum
í Reykjavík og á Sauðárkróki. En
sjúkdómurinn var kominn á það
stig, að ekki varð við ráðið og þessi
sterka og dugmikla kona var
þrotin kröftum, þegar dauðinn
knúði dyra. Hvíldin var því kær-
komin.
Með Ólínu er gengin merk kona,
sem sakir mannkosta og dugnaðar
naut virðingar allra er henrri
kynntust.
Ólína Ingibjörg, en svo hét hún
fullu nafni, var fædd á Skefils-
stöðum á Skaga 23. maí 1903.
Foreldrar hennar voru Björn
Ólafsson bóndi þar og kona hans
Guðrún Björnsdóttir. Ólína var
næst yngst fjögurra systkina,
yngstur var Gunnar, ræðismaður
Islands í Kaupmannahöfn, en
hann lést fyrr á þessu ári. Eru þau
systkinin nú öll látin.
Hér verður aðeins lauslega vikið
að ætterni Ólínu, einungis dvalist
við tvær greinar og veldur þar
þekkingarleysi þess, er ritar.
Björn faðir hennar þótti greindar-
maður, „léttur í máli, fróður og
minnugur." Foreldrar hans, Ólafur
Rafnsson og kona hans, Sigríður
Gunnarsdóttir, bjuggu í Kálfárdal
í Skörðum. Sigríður var dóttir
Gunnars hreppstjóra Gunnars-
sonar á Skíðastöðum í Laxárdal og
konu hans, Ingibjargar Björns-
dóttur. Er það hin alkunna og afar
fjölmenna Skíðastaðaætt; talin
mörgum og miklum hæfileikum
búin, þótt sumum þeirra ætt-.
manna reyndist lítt af. Vel voru
þeir viti þornir, Skíðastaðamenn,
elskir á söng og kveðskap, dug-
miklir þar, sem þeir hösluðu sé
völl, en marglyndir. Á þeim var
hofmannabragur.
Guðríður Ingibjörg, móðir
Ólínu, var dóttir hjónanna á
Ytra-Mallandi, Björns Guð-
mundssonar og Sigríðar Péturs-
dóttur á Reykjum á Reykjaströnd,
Bjarnasonar útvegsbónda á
Hraunum í Fljótum og Reynistað,
Þorleifssonar. Þeir voru albræður
Jón bóndi í Eyhildarholti, síðar
bóndi og alþm. í Ólafsdal, og Pétur
á Reykjum. Bjarni, faðir þeirra, og
forfeður langt í ættir aftur, þóttu
garpar miklir. Sjálfur var Bjarni
stórbrotinn, sævíkingur með yfir-
burðum, afspyrnumaður til verka,
harðfengur og ófyrirlátssamur.
Vinur mikill vina sinna. Pétri og
Jóni kippti á ýmsan veg í kynið.
Þeir urðu fyrstir Skagfirðinga til
að gera út þilskip og fórst svo
stórmannlega útgerðin, að frægt
varð, er þeir lögðu undir helft
fjármuna sinna. Skip þeirra, Ey-
hildarholtsduggan, fórst í aftaka-
veðri á öðru ári útgerðarinnar
(1847). Þeir bræður reyndust vin-
margir og var skotið saman all-
miklu fé þeim til styrktar, „en
engvan skilding vildi Pétur á
Reykjum ... af þeirri gjöf þiggja,
átti hann þó þriðjung skips þess,
er týndist." Lýsir þetta Pétri
nokkuð.
Ólína Björnsdóttir hlaut í arf
ýmsa beztu eðlisþætti forfeðra
sinna.
Ólína var í foreldrahúsum til
ársins 1922. Það ár réðst hún til
starfa á heimili Snæbjarnar Sig-
urgeirssonar bakarameistara er
þá bjó með móður sinni í Bakarí-
inu á Sauðárkróki. Þessi vista-
skipti urðu Ólínu örlaga- og ham-
ingjurík því að þau leiddu til
hjúskapar með Snæbirni og henni.
Þau voru gefin saman í Hvammi í
Laxárdal 20. apríl 1924.
Snæbjörn Sigurgeirsson var
fæddur á Grunnasundsnesi í Snæ-
fellsnessýslu 22. marz 1886. For-
eldrar hans voru Sigurgeir Snæ-
björnsson og Ólöf Jónsdóttir bú-
andi hjón þar. Föður sinn missti
Snæbjörn á unga aldri, og fylgdi
móður sinni upp frá því. Voru
kærleikar miklir með þeim mæðg-
inum, enda Snæbjörn eina barn
hennar, er komst á legg. ólöf lést
árið 1940.
Snæbjörn lærði bakaraiðn í
Reykjavík og síðar í Kaupmanna-
höfn og lauk þar meistaraprófi í
iðn sinni. Til Sauðárkróks fluttist
hann frá Þingeyri við Dýrafjörð
haustið 1913, ráðinn að brauðgerð-
arhúsi Guðrúnar Þorsteinsdóttur.
Síðar keypti Snæbjörn brauðgerð-
ina og starfrækti hana til dauða-
dags, en hann lést 3. september
1932, aðeins 46 ára gamall.
Snæbjörn var með afbrigðum
vinsæll maður og vel látinn. Hann
var félagshyggjumaður mikill,
frumkvöðull skáklífs á Sauðár-
króki, tók auk þess mikinn þátt í
starfsemi Ungmennafélagsins
Tindastóls og fleiri félaga. Hann
unni leik- og sönglist og starfaði
mikið að þeim málum og mætti
svo lengi telja. Enn minnast eldri
Sauðárkróksbúar Snæbjarnar
með mikilli vinsemd og virðingu.
Ólína og Snæbjörn eignuðust
sex börn. Þau eru talin í aldursröð:
Ólöf, Guðrún, Geirlaug, Sigurgeir,
Eva og Snæbjörn. Ólöf lést 1947
aðeins 23 ára að aldri, mikil
efnisstúlka, sem var öllum harm-
dauði. Geirlaug lést í frum-
bernsku.
Það þarf ekki að fara um það
mörgum orðum hvílíkur vandi
hinni ungu ekkju var á höndum
með fjögur smábörn á framfæri
og það fimmta undir belti. Efna-
hagur heimilisins var þröngur
eins og flestra annarra á Sauð-
árkróki á þessum árum, enda
kreppa í landi og almenn fátækt.
Snæþjörn var þannig gerður, að
hann gat engum manni neitað,
sem bað hann bónar, en var að
sama skapi slakur innheimtumað-
ur, lét oftast kyrrt liggja, þótt
viðskiptamenn hans söfnuðu
skuldum.
Við þessar erfiðu aðstæður
komu eðliskostir Ólínu skýrt í ljós.
Ekkert var henni fjær skapi en að
leggja hendur í skaut og gefast
upp. Kjarkur hennar var óbugaður
og með bjartsýni og fádæma
atorku stóðst hún hið þunga áfall,
sem lát eiginmanns hennar var.
En Ólína stóð ekki ein. Hjá
Snæbirni hafði ungur maður,
Guðjón Sigurðsson, numið bak-
araiðn. Hann fór síðar til Kaup-
mannahafnar til frekara náms.
Með Guðjóni og Snæbirni var góð
vinátta, og þegar sá síðarnefndi
kenndi heilsubrests, skrifaði hann
Guðjóni, gerði honum grein fyrir
aðstæðum og bað hann koma til
starfa. Þetta var árið 1932. Sneri
Guðjón þá heim frá Höfn og hóf
störf við brauðgerðina þegar um
sumarið. Snæbjörn lést um haust-
ið, sem fyrr segir.
Guðjón varð síðari maður Ólínu.
Hann tók við forstöðu brauðgerð-
arinnar að Snæbirni látnum, og í
félagi störfuðu þau æ síðan að
henni undir nafninu Sauðárkróks-
bakarí.
Guðjón reyndist börnum Snæ-
björns og Ólínu frábærlega vel.
Hann var þeim félagi og vinur,
hjálparhella, sem þau gátu ætíð
treyst á. Guðjón hefur gegnt
ýmsum trúnaðarstörfum á Sauð-
árkróki m.a. setið í hreppsnefnd
og síðar bæjarstjórn í áratugi.
Börn Ólínu og Guðjóns eru þrjú,
talin í aldursröð: Elma, Birna og
Gunnar.
Ólína studdi eiginmann sína í
starfi, lagði hönd á plóginn og
fylgdist með öllu. Hún starfrækti
veitingasölu í eigin nafni í tugi ára
og allt til dánardægurs. Greiða-
sala var fyrrum í Bakaríinu,
gisting fyrir ferðamenn og oft
voru þar nokkrir kostgangarar.
Húsmóðir hafði því ærið umhend-
is, en dugnaður hennar og þrek
var með fádæmum. Um langt
árabil höfðu Ólína og Guðjón
veitingasölu í samkomuhúsinu
Bifröst. Þar sá hún um margar
stórveislur, erfisdrykkjur og
minni samkvæmi. Allt fórst henni
það svo vel, að á orði var haft.
Ólína lét félagsmál mjög til sín
taka. Hún starfaði mikið í Kvenfé-
lagi Sauðárkróks, Sambandi Skag-
firskra kvenfélaga og var fulltrúi
á þingum sambands norðlenskra
kvenna. Auk þess lagði hún ýms-
um öðrum samtökum drjúgt lið-
sinni, s.s. Leikfélagi Sauðárkróks.
Fyrr á árum tók hún og þátt í
leikstarfi, enda hafði hún einstakt
yndi að sjónleikum. Ólína var
unnandi tónlistar, einkum söngs,
hafði sjálf góða rödd og sótti
tónleika, þegar færi gafst. Þjóð-
mál voru henni mjög hugleikin, og
skipaði hún sér í raðir sjálfstæð-
ismanna. Þar sem annars staðar
munaði ekki lítið um liðveislu
hennar. Ólína sat marga lands-
fundi flokksins og var ein af
stofnendum Sjálfstæðiskvennafé-
lags Sauðárkróks og formaður
þess mörg síðustu árin.
Þegar litið er yfir æviferil Ólínu
Björnsdóttur koma í hugann orðin
kjarkur, dugnaður, þrek. Á öllu
þessu þurfti hún að halda í lífi
sínu. Hún varð fyrir áföllum, og
sár sorgin knúði dyra á heimili
hennar oftar en einu sinni, en hún
stóð alla storma af sér og kom
sterkari úr hverri raun. Þrátt
fyrir mótbyr á stundum taldi hún
sig gæfukonu. Beiskju varð aldrei
vart í fari hennar. í dagfari var
Ólína glaðleg og ræðin, hláturmild
og undi sér vel í hópi vina og
kunningja. Hún var dul um eigin
hag, en hreinskiptin og einörð í
tali, hikaði ekki við að segja
vinum sínum og öðrum til synd-
anna, ef svo bar undir. Slíkt aflaði
henni ekki óvinsælda, því að allir
vissu, að hún gerði það af góðum
hug. Hún þoldi ekki undirferli eða
óhreinskilni.
Snarasti þátturinn í fari Ólínu
var umhyggjan fyrir fjölskyld-
unni. Með vakandi auga fylgdist
hún með hverjum einstaklingi og
lá hvergi á liði sínu teldi hún
aðstoðar þörf. Ekki síst nutu
barnabörnin stakrar umhyggju
hennar. I þeim hópi eru tveir synir
mínir, sem urðu þeirrar gæfu
aðnjótandi að alast upp við hlið
ömmu sinnar og njóta í ríkum
mæli ástar hennar og öðlingslund-
ar. Fyrir það er nú þakkað af
heilum hug.
Ólína Björnsdóttir var mikil til
geðs og gerðar, lagði góðum mál-
um iið og rétti mörgum hjálpar-
hönd, en fór eigin leiðir í hvívetna.
Hamingjan var henni hliðholl á
ýmsa lund. Hún eignaðist góða og
ástríka eiginmenn, sem voru
henni samhentir í öllu, og fjöl-
skylda hennar dáði hana og virti.
Kvöldið áður en Ólína lést sagði
hún við þá, sem stóðu við sjúkra-
beð hennar: „Ég ætla að hvíla mig,
ég er orðin þreytt." Slík orð voru
fáheyrð af hennar munni. Nú þótti
augljóst, að hvíldar væri þörf.
Miklu og góðu dagsverki var skilað
með sæmd.
Þökk sé Ólínu Björnsdóttur.
Hún var heiðurskona í þess orðs
fyllstu og bestu merkingu.
Kári Jónsson.