Morgunblaðið - 18.02.1981, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 18. FEBRÚAR 1981
Nú eru tæp tvö ár síðan ayatollah
Ruhollah Khomeini sneri heim úr útlegð.
Yfir milljón manns söfnuðust saman á
fluRvellinum í Teheran til að fagna
Khomeini — þjóðhetjunni, sem sneri
aftur til heimalandsins eftir 14 ára útlegð.
En undanfarna mánuði hefur lítið borið á
trúarleiðtoganum og fyrir skömmu viður-
kenndi hann, að hann ætti við krankleika
að stríða. Hann hefst nú við í húsi sínu í
norðurhluta Teheran — þar iðkar hann
bænir og tekur á móti gestum auk þess, að
hann fer regiulega í læknisskoðun.
Þrátt fyrir nokkra einangrun og þrátt
fyrir að hann geti ekki beitt sér vegna
sjúkleika, þá er Khomeini óumdeilanlega
æðsta valdið í íran — orð hans eru lög. En
sjúkleiki hans veldur mörgum stuðnings-
mönnum hans áhyggjum. Hann fékk
hjartaslag í febrúar fyrir réttu ári og auk
þess segja heimildir, sem þó hafa ekki
verið staðfestar, að Khomeini eigi við
hrörnunarsjúkdóma að stríða. Hann
stendur nú á áttræðu. Fyrir utan heimili
Khomeinis í Teheran er stöðugt sjúkra-
bifreið — til taks ef hjartað gæfi sig.
Það er almennt álitið, að ef og þegar
Khomeini fellur frá, þá muni myndast
tómarúm í írönskum stjórnmálum. Valda-
barátta klerkastéttarinnar annars vegar
og Bani-Sadr hins vegar muni verða
óvægin. Ýmsir klerkar hafa verið nefndir
til að taka við stöðu Khomeinis sem æðsti
trúarleiðtogi Irana — Fagih. Þar er
fyrstur nefndur ayatollah Hossein Ali
Montazeri. Hann er 57 ára gamall og hefst
nú við í hinni helgu borg, Qom. Mantazeri
nýtur þess, að vera í Qom og margra álit
er, að guðfræðiskólinn þar hafi hjálpað
honum verulega upp virðingarstiga
klerkavaldsins. Akvæði íslömsku stjórn-
arskrárinnar um kosningu „Fagih" eru
óljós og aðeins staðhæft, að hinn trúarlegi
leiðtogi Shiite-múslima í Iran skuli vera
„þekktur og viðurkenndur sem leiðtogi
þjóðarinnar".
Hin óljósu ákvæði stjórnarskrárinnar
um kosningu „Fagih" gera ef eitthvað, að
ýta undir valdabaráttu og togstreitu að
Khomeini föllnum. Og ljóst er, að eftir-
maður Khomeinis, sem æðsti trúarleiðtogi
írana, mun aldrei njóta svipaðrar virð-
ingar og hlýðni og Khomeini.
Khomeini sneri aftur til Iran þann 1.
febrúar 1979 eftir 14 ára útlegð — fyrst í
Irak og síðan í París. í útlegðinni varð
Khomeini sameiningartákn þeirra afla
sem börðust gegn keisarastjórn Reza
Pahlavi. Hálfum mánuði eftir að keisar-
inn flúði land, lenti flugvél Khomeinis á
flugvellinum í Teheran. Yfir milljón
manns voru þar samankomnir til að fagna
„frelsara" sínum. Mannfjöldinn hrópaði
stöðugt „Allah Akhbarb" (Guð er mikill).
Við heimkomu Khomeinis féll stjórn
Shapour Baktiars en keisarinn hafði falið
honum, þekktum andstæðingi sínum, að
mynda stjórn. Khomeini setti upp höfuð-
stöðvar sínar í hinni helgu borg Qom. Þar
hafði hann um sig hóp fylgismanna og
hófst handa við að mynda íslamskt
lýðveldi og að semja því stjórnarskrá.
í hönd fór ógnaröld í landinu. Dóm-
stólar voru settir á laggirnar og hver sá
sem kunnur hafði verið af stuðningi við
keisarastjórnina fyrrverandi var fangels-
aður — og fjölmargir þeirra voru skotnir
til bana. Kúrdar fengu að kenna á
ógnarstjórninni en skærur brutust út í
Kúrdahéruðunum. Bandaríska sendiráðið
í Teheran var tekið herskildi og sendiráðs-
starfsmenn teknir í gíslingu — þeim var
haldið í liðlega 400 daga þar til loks náðist
samkomulag. írakar gerðu innrás í íran
— í stuttu máli sagt: þetta tveggja ára
tímabil sem Khomeini hefur verið við völd
er tímabil stjórnleysis og mannvíga,
haturs og ofsókna.
Hörð valdaharátta
Elli kerling hefur hrjáð öldunginn
Khomeini og hann hefur orðið að draga
sig að verulegu leyti í hlé. Enginn efast þó
um vald hans og engar meiriháttar
ákvarðanir eru teknar án vilja og vitund-
ar Khomeinis. En valdabaráttan geisar af
hörku og í forsvari tveggja fylkinga eru
tveir ólíkir menn. Bani-Sadr forseti lands-
ins hefur verið talsmaður hófsamari afla í
landinu. En hann hefur átt í vök að
verjast gegn hinu öfluga klerkaveldi undir
forustu Hashemi Rafsanjani, leiðtoga
lýðveldisflokksins sem með stuðningi
byltingarsveitanna virðist geta farið
flestu sínu fram. Khomeini hefur þó ekki
tekið afstöðu að þvi er best verður séð í
valdabaráttunni.
„Þegar skoðanir mínar og Imam
(Khomeinis) fara ekki saman, þá læt ég
mínar skoðanir í ljósi,“ sgði Bani-Sadr
fyrir skömmu, og bætti við: „En ég hlíti
ákvörðunum Imams og tel mig þannig
vera á sömu Hnu og hann.“
Hinn almenni, óbreytti borgari í land-
inu fylgir Khomeini skilyrðislaust og
tryggð hans virðist óbifanleg. „Ég er
fátækur vegna keisarans og ég fylgi Imam
í einu og öllu: Fyrst og fremst vegna þess
að hann er guðhræddur, og einnig vegna
þess, að hann trúir á þjóð sína og vill
velferð hennar sem mesta," sagði ónafn-
greindur verkamaður við vestrænan
fréttamann fyrir skömmu. „Hann (Imam)
lifir einföldu og fábrotnu lífi og hefur trú
á þjóð sinni," sagði annar. Þannig er
tryggð hins almenna írana við Imam
algjör. Hins vegar hallast hin upplýstari
en fremur fámenna millistétt fremur á
sveif með Bani-Sadr og skoðunum hans.
Millistéttirnar í íran þrá frið á ný — að
geta starfað í friði.
Sá friður virðist langt undan.
(AP)
Nóg af
vopnum
- segir Hussein
Beirút 16. febrúar. — AP.
„VIÐ HÖFUM fundið nýjar
leiðir til að verða okkur úti
um vopn, og við höfum m.a.
samið við öll öfl á svörtum
markaði til að fá þessi vopn
og vopnabúnað,“ sagði Sadd-
am Hussein forseti Iraks, um
leið og hann hafði í hótunum
við írani um helgina.
Hann sagði að írökum yrði
ekki mikið fyrir því að leggja
undir sig fleiri borgir og meira
landssvæði í íran en þegar er
orðið, ef íranir yrðu ekki við
áskorunum um að setjast að
samningaborði.
íranir og írakar halda
áfram að lýsa stórsigrum sín-
um, en fregnir eru enn sem
fyrr óljósar. Þó má víst telja
að veruleg átök hafi verið í
Zagros-fjöllum og Khuzistan
um helgina.
Brúðkaupí
Luxemborg
Luxemhorg. 14. febr. — AP.
IIENRI ríkisarfi í Lux-
emborg kvæntist 24 ára
gamalli kúhanskri konu af
lágum stigum, Maria Ter-
esa Mestre, á laugardag-
inn, sem var dagur heilags
Valentins. Konungsfjöl-
skyldur og aðalsfólk
mættu við vígsluathöfnina
í dómkirkjunni.
Þau kynntust í háskólan-
um í Genf, þar sem þau
lögðu stund á stjórnmála-
vísindi. Um 700 gestir sóttu
brúðkaupsveizluna í höll
stórhertogans. Hátíðahöld-
unum lauk með flugelda-
sýningu.
Ungu hjónin eyða hveiti-
brauðsdögunum á leyni-
legum stað. Þau munu búa
á sveitasetri skammt frá
Luxemborg.
Tékkóslóvakía:
Frakkar
reknir fyr-
ir njósnir
Prag, 16. febrúar. — AP.
TVEIR franskir sendiráðs-
menn hafa verið reknir frá
Tékkósióvakíu fyrir tilraunir
til njósna í landinu, að því er
talsmaður utanríkisráðuneyt-
isins í Prag skýrði frá í dag.
Er þess krafizt að mennirnir
verði á brott „við fyrsta tæki-
færi“. Tékkneska ríkisfrétta-
stofan segir að hér sé um að
ræða starfsmenn hermála-
deildar sendiráðsins, en meðal
saka sem á þá eru bornar eru
umferðalagabrot og ferðalög
út fyrir Prag í leyfisleysi.
í orðsendingu ráðuneytisins
kemur fram að Frakkarnir
hafi verið á bannsvæði í Bæ-
heimi og sé talið fullsannað að
þeir hafi reynt að afla þar
hernaðarlegra upplýsinga.