Morgunblaðið - 14.03.1981, Page 16

Morgunblaðið - 14.03.1981, Page 16
16 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. MARZ 1981 Mig langar til þess aö biðja blaðið að birta fyrir mig þessa tttflu og nokkrar skýringar minar við hana: Þorgeir Þorgeirsson: ^ Töf lur við þrálátum höfuðverk bókmenntafólks ... TAFLA I. Tafla um hlutaskifti á bókamarkaði. % velta 1980 launaftjódur Hkattar (30%) auffl. í útv & sjv. Otgef.: 48,75 Rfifig 3.753 m +1.251 m +505 m = 1.997 m eða 26,6% Höf.: 7,93 500 m +120 m + 207 m = 413 m eða 5,5% Bóks.: 24,30 1.823 m + 608 m = 1.215 m eða 16,2% Ríkissj.: 19,02 1.427 m +120 m +2.066 m +505 m = 3.878 m eða 51,7% 100,00 7.503 m 7.503 m 100,0% Fyrst langar mig til að greina ögn frá því hvernig mig rak að því verkefni að reikna út og setja saman þessa töflu. Ég hafði verið að hugleiða þá staðreynd sem engum getur dulist að kreppuárin voru einstaklega frjór tími í sögu íslenskra bókmennta. Þá áttum við þó nokkurn hóp rithöfunda sem einvörðungu helgaði sig rit- störfum, voru semsé atvinnuhöf- undar í fullri merkingu þess orðs. Verk þessara manna bera það með sér að þeir hafa gefið sér nægan tíma til ritstarfanna, því sem þeir áorkuðu í faglegu nostri og athug- unum fær enginn áorkað nema verk hans veiti honum lifibrauð allan þann tíma sem það tekur að vinna slík nákvæmnisverk. Og viti menn. Lausleg athugun leiddi það í ljós að fátækt kreppu- áranna hafði ráð á því að greiða rithöfundi (í sumum tilvikum a.m.k.) 40 til 80 vikna laun fyrir miðlungsbók sem á markaðnum seldist í miðlungsupplagi. Nú á dögum greiðir bókamarkaður vel- ferðarríkisins höfundi samskonar miðlungsbókar sem einnig selst í miðlungsupplagi 5 til 10 vikna laun. Þetta er torvelt að sanna með neinum vísindum en nægði mér til að vekja aðra spurningu. Sé það nú rétt að rauntekjur höfunda íslenskra bóka hafi rýrnað um 80 til 85 prósent síðastliðna hálfa öld þegar mesta velferðarskeið Is- landssögunnar hefur gengið yfir (svona efnalega séð) þá hljóta að vera til þess einhverjar ástæður. Hverjar eru þær? Hvernig stend- ur á því að fyrirbærið atvinnurit- höfundur nánast hverfur úr þjóð- lífinu með vaxandi auðsæld, ef frá eru taldir þeir höfundar sem þegar voru mótaðir á kreppuárun- um? Mér fannst útilokað að leita skýringar einvörðungu á huglægu sviði, einhverjar efnalegar skýr- ingar hlutu að liggja til grundvall- ar þessu. Því var það sem ég greip til þess ráðs að skoða ögn betur markaðsferil bókarinnar sem vita- skuld er undirstaðan að efnalegri velferð skáldsins. Fyrsti dálkur töflunnar er ekk- ert annað en búðarverð dálítillar bókar. Segjum að hún kosti 100 nýkrónur. Forlagsverðið er 56 krónur 68 aurar sem skiftist milli höfundarins (sem fær 14% af forlagsverðinu eða 7,93% af heild- arverðinu) og forleggjarans sem fær afganginn. Hlutur bóksalans er síðan 30% af forlagsverði sem er álagning hans (eða 24,30% af heildarverði). Ofaná þetta verð leggst síðan 23% söluskattur til ríkisins (19,02% af heildarverði). Þannig eru semsé hlutaskiftin þegar bókin er afhent yfir búðar- borðið. Þá er langt frá að ferli fæninganna sé lokið. Framhaldið skoðum við síðar. Fyrst skulum við líta á heildarveltu þessara fjögurra aðila árið 1980. Það vill svo heppilega til að þjóðhags- stofnun hefur gefið okkur upp einn þessara þátta fyrir það ár. Stofnunin upplýsir að söluskattur af innlendum bókum hafi það ár verið kr. 1.427 miljónir (og nú er talið í gömlum krónum). Með einfaldri þríliðu má þá reikna hina póstana og síðan heildarveltu bókamarkaðarins (einvörðungu þó nýjar bækur, útgefnar 1980) sem þannig verður rétt rúmlega 7,5 miljarðar — upphæð sem vel gæti enst til að kaupa togara handa Trékyllisvík eða Hveravallasvæð- inu. Annar dálkur töflunnar er semsé reiknaður í hlutfalli við fyrsta dálk, þó með þyí fráviki að reiknað er með því að þriðjungur útgefinna bóka sé þýddur og fyrir það greiðist (höf. og þýð.) um það bil helmingi minna en greitt er af frumsaminni bók. Þessi staðreynd flytur semsé 95 miljónir frá höf- undum uppí línu útgefendanna. Mættu þýðendur vel huga að þeirri staðreynd. í næsta dálki er gerð grein fyrir því sem ríkið gerir til að stuðla að því að bækur verði til. Launasjóður rithöfunda var þetta ár 120 miljónir (eða 9,15% af söluskattstekjum ríkisins af bók- um) Aðrir sjóðir heyra ekki með þarsem einvörðungu er fjallað um bókamarkaðinn. Enda litlir aðrir sjóðir. Það leggst við höfunda- launaupphæðina en dregst frá tekjum ríkissjóðs. Þriðji dálkur greinir frá skattlagningu bókaútgáfustarfseminnar. Til ein- földunar er gert ráð fyrir því að skattprósenta sé gegnumsneitt 30% af veltu. Þeir sem þetta hefur verið borið undir vilja sumir meina að of lítið sé reiknað, aðrir halda að þetta sé nærri lagi. Enginn telur ofreiknaðan skatt- inn. Enda má gæta þess að hér er um margfalda sköttun að ræða bæði á aðföngum, veltu og tekjum fjölmargra aðila sem við bókaút- gáfu koma. Tekjur höfundanna bætast yfirleitt ofaná tekjur af annarri vinnu og lenda því að nokkru (hjá flestum nema beinlín- is atvinnurithöfundum) í hátekju- skala. Bókaverslanir eru vel þén- andi fyrirtæki eins og hlutur þeirra í bókarverðinu ber með sér og ættu því ekki að vera eftirbátur hinna þáttanna þegar til skatt- lagningar kemur. Utkoma okkar er sú að samanlagðar skattatekjur ríkisins af bókaútgáfustarfsemi í landinu þetta ár muni hafa verið röskir tveir miljarðar. Það leggst við hlut ríkisins. Þá er fjórði dálkur. Þar eru greiðslur útgef- enda til útvarps og sjónvarps fyrir auglýsingar. Athugun blaðanna, einhverra, leiddi í ljós að þessi upphæð mundi vera kringum 600 miljónir. Mín trúa er sú að hún sé hærri. En til að vera nú örugglega neðanvið raunveruleikann og ofreikna ekki ríkinu tekjur í þessu dæmi hefur talan verið sett 505 miljónir (berið hana samanvið greidd höfundar- og þýðanda- laun). Það dregst frá hlut útgef- enda og bætist við hlut ríkisins. Nú leggjum við saman lárétt og fáum þá út endanlega skiftingu þeirra peninga sem lesandinn réttir bóksalanum yfir búðarborð- ið. Þær tölur eru athyglisverðar. Og nú vil ég til frekara öryggis geta þess að reikningar mínir eru yfirfarnir af kennara í viðskifta- deild Háskóla íslands. Hann er einn þeirra sem álítur að 30% sköttunin sé mjög nærri lagi, en sérgrein hans er einmitt bókhald. Ég vil því mega ætla að þessi tafla mín gefi að öllum Hkindum nokk- uð rétta mynd að útlínum þess hvernig fjármagnið streymir og hvert það leitar eftir að það er runnið um lendur íslenskrar bóka- útgáfu. Niðurstaðan er sem sé þessi: um þann ósinn sem fellur til útgefenda fara 26,6% afraksturs- ins, lænan sem að endingu hafnar í vasa þeirra sem öllu þessu valda, höfundanna, er 5,5% prósentu- hlutar af öllu magninu. Það mætti því segja að kjör rithöfundarins liktust því einna helst þegar menn fá migið í vasa sinn að launum fyrir góðan greiða. Bóksalahlutur- inn er meir en þrefalt stærri buna en þetta. En í stöðuvötn ríkishít- arinnar rennur meginfljót þessa fjármagns. Tekjur ríkiskassans af bókaútgáfunni í fyrra voru semsé tæplega fjórir miljarðar enda renna þangað 51,7% af öllum afrakstrinum. Raunar þénaði rík- ið ögn meira. Heildarþénustan hefur verið 53,1% en af því lét ríkið aftur renna til höfundanna 3% (120 milj. í launasjóð þeirra). Þannig er því nú farið. Með þessa töflu fyrir^framan sig má ýmislegt skýra. Heildarupp- hæðin sem höfundar og þýðendur fá bendir einmitt til þess að meðalgreiðsla pr. höfund sé ekki mikið umfram 5 vikna laun. Var ekki verið að ræða um það í blöðum hér á dögunum að bækur yrðu nú sífellt meira flausturs- verk frá hendi höfunda og þýð- enda? Segir ekki taflan einmitt þá einföldu staðreynd sem höfundar og þýðendur eru búnir að vera að reyna á sjálfum sér undanfarna áratugi: Það er um tvennt að velja, annaðhvort að flaustra að verki sínu og fá það illa greitt ellegar á hinn bóginn að nostra eitthvað við það og falla niðrí algera örbirgð. Og manni verður spurn: hvað hafa forystumenn rithöfunda verið að gera undanfarin 40 ár meðan rauntekjur félaganna hafa rýrnað um 80% eða meir? Og hvað hafa rithöfundar sjálfir, hinn almenni félagi í RSI, verið að hugsa? Maður minnist þess að þeir hafa allan þennan tíma sífelldlega ver- ið að bítast um síminnkandi hluta sinn í bókinni og þá veit maður ekki hvort heldur á að hlæja ellegar gráta. Líkast til hvoru- tveggja. Nema maður yppti öxlum og segi bara: Svona er nú sam- komulagið hjá örbjargarmönnum yfirleitt. En samt vil ég nú biðja alla meðlimi RSI að spegla sig vand- lega í þessari einföldu töflu, sem engan veginn er nein lokaniður- staða heldur einungis upphaf að flóknum og miklum reikningum sem gera verður, spegla sig í henni og vita hvort þeir komast ekki að þeirri einföldu niðurstöðu að það er ekki vænlegt að ráðast á félaga sinn og heimta þann litla hlut sem einnig honum er útdeildur. Þó slíkt tækist með ofbeldi og grimmu urri þá hækkar ekki heildarfjárhæðin sem um er bitist, félaginn sem missti út úr sér bitann safnar bara grimmd og sækir hann aftur með kjafti og klóm. Enginn verður því saddur. Hvernig væri nú að snúa bökum saman og gæta þess um leið að megnið af tekjunum sem vinna okkar skapar hafnar hjá ræningja sem heitir ríkissjóður. Þar er féð. Einhver spurði á Alþingi um daginn: Hvað eru rithöfundar að tala um söluskatt eins og þeir eigi hann, þetta sem eru peningar kaupandans! Þetta er ein lygin. Meinið er einmitt að enginn á þessa peninga nema ríkissjóður sem aldrei hefur skrifað bók. Og ríkissjóður lúrir á þessum peningi og hinum peningnum líka meðan kjör höfunda eru á stigi sem hvergi þekkist nema þar sem gleymst hefur að afnema þræla- hald. Og meðan þrælarnir bítast um þau fáu bein sem í þá er kastað verður þrælahald ekki afnumið. Lárus Halldórsson: Kvenfélag og kirkjubygging í sumum söfnuöum höfuð- borgarinnar eru kirkjukven- félög, sem árlega safna milljón- um til kirkjubyggingar sinnar. eða til kaupa á kirkjumunum. sem hverjum söfnuði eru nauð- syn. Breiðhöltssöfnuður er elstur safnaða i rúmlega tuttugu þús- und manna „borg i borginni“ — en þar er engin nothæf kirkja og ekkert „kirkjufélag“ heldur. Kvenfélag Breiðholts varð hins vegar til nokkru áður en söfnuðurinn var stofnaður og mikið vafamál, hvort talist get- ur „kerfisgalli" að það skuli ekki vera „kirkjukvenfélag" í þrengsta skilningi. Félagskonur eru flestar í söfnuðinum og félagið sem slíkt lætur sig varða málefni kirkjunnar, á fulltrúa í byggingarnefnd Breiðholts- kirkju og styður safnaðarstarf- ið oftlega með ýmsu móti. Nú á sunnudaginn kemur, 15. mars, efnir Kvenfélag Breið- holts til kaffisölu og basar í safnaðarheimili Bústaðakirkju að lokinni guðsþjónustu þar. Ut fyrir hverfið þarf að leita til góðra granna um hentugt hús- næði til kaffiveitinga, þar sem engin notaleg aðstaða er til þeirra hluta í Bökkum eða Stekkjum. Agóði af þessu framtaki kvennanna fer í kirkjubyggingu safnaðarins. En aðdragandi þeirrar byggingar er þegar orð- inn nokkur, einkum þó af því, að gleymst hafði í upphafi að ætla henni stað í skipulagi hverfis- ins. En nú er hún að rísa. Veturinn hefur að vísu valdið því, að síðasti áfangi við steinsteypu er ekki búinn. Þar mun þó aðeins um fá dagsverk að ræða. En á þessu ári þarf kirkjan að komast undir þak. Það er lífsnauðsyn þessa safn- aðar. Þetta vita kvenfélagskonurn- ar og allir þeir, sem nærri þessu máli standa. Hitt er jafnstór staðreynd, að íbúarnir verða sjálfir að fjármagna sínar kirkjubyggingar. — Annars verður ekkert byggt. Hér þarf því vakandi áhuga allra og mikla fórnfýsi. Þessar línur eru hvatning til Breiðholtsbúa og annarra, sem er annt um að nauðsynlegt safnaðarstarf eigi þak yfir höf- uðið, að fjölmenna til messunn- ar í Bústaðakirkju kl. 2 á sunnudag — og fá sér síðan góðan kaffisopa á eftir með ágætum kökum, — að sjálf- sögðu þegar búið er að gera góð kaup á basar kvenfélagsins. Verið hjartanlega velkomin og hafið hjartans þakkir fyrir alla seðlana, sem í sjóðinn koma. Þeim er ekki kastað á glæ. Þökk sé Kvenfélagi Breið- holts fyrir sitt góða starf og fórnfúsa áhuga. Guð blessi ár- angurinn. Lárus Halldórsson

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.