Morgunblaðið - 14.03.1981, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. MARZ 1981
Á undanförnum árum hefur margt í félagslífi barna og
unglinga tekiö miklum breytingum og margir óttast aö þróunin
sé ekki í jákvæöa átt fyrir íslenskt þjóöfélag. í samtalinu hér á
eftir sem Morgunblaöiö átti viö Magnús Oddsson kennara koma
fram ýmis forvitnileg sjónarmiö sem brydda upp á nýjungum en
eru þó til varnar fjölskyldulífinu, varað er viö þeirri þróun aö
samfélagiö teygi sig enn meira inn í eölilegt fjölskyldulíf. Magnús
hefur veriö kennari í 14 ár, lengst í Hagaskóla, en hann hefur
einnig kynnt sér félagslíf unglinga víöa í Evrópu. í samtalinu var
hann fyrst spurður um félagslíf almennt.
„Þörfin fyrir mannleg samskipti
hefur alltaf veriö fyrir hendi og þeirri
þörf hefur í gegnum aldirnar veriö
mætt meö ýmsu móti, en þó fyrst og
fremst meö fjölskyldustofnun.
Viö höfum ölt lesiö um félagslíf í
baöstofun íslenska sveitaþjóöfélags-
ins. Baöstofurnar voru okkar fyrstu
félagsmiöstöövar. Þar var oft bland-
aö saman vinnu og tómstundum, þaö
sem í dag er kallaö tómstundaiöja.
Við þessa tómstundaiöju var oft bætt
einhverri skemmtun, upplestri, sög-
um o.s.frv. En fyrst og fremst áttu sér
þarna staö mannleg samskipti. Auk
þessa félagslífs innan veggja heimil-
isins voru svo fyrst og fremst kirkju-
feröir og réttardagar, sem voru
tækifæri unglinganna til aö hafa
samskipti viö jafnaldra sína. Hér er
enginn timi til aö fara nákvæmlega út
í þróun þessara mála, þó aö gaman
væri, en til aö gera langa sögu stutta,
þá smám saman breytumst við úr
sveitaþjóöfélagi í þéttbýlisþjóöfélag
aö miklum hluta og fjölskyldur fara
að minnka."
Af hverju
kynslóðabiliö?
Mér hefur fundist erfitt aö finna út
hvenær og hvers vegna smám sam-
an fer aö þróast félagsstarf eftir aldri,
m.ö.o. myndast kynslóðabil.
Þaö hlýtur þó aö liggja í augum
uppi, að þetta hefur aö einhverju leyti
gerst í skólum. Því aö í skólum er
fariö aö raöa í hópa eftir aldri. Þaö er
mjög eölilegt, þegar unglingur kemur
í skóla, þá opnast miklir möguleikar
til félagslífs með jafnöldrum og ef til
vill var í upphafi mesta félagslífiö þaö
aö vera í hópi meö fólki meö svipuö
áhugamál og á svipuöum aldri og
maöur sjálfur. En í skólum byrjar
síöan smám saman félagslíf utan
kennslutíma og þaö er þaö sem viö
köllum í daglegu tali félagslíf í
skólum.
Ómetanlegar kennslu-
stundír í daglegu lífi
Hvernig er þá þetta félagslíf í
íslenskum skólum?
Þegar ég og jafnaldrar mínir vor-
um í barna- og gagnfræðaskólum, þá
var yfirleitt árshátíö, e.t.v. einn dans-
leikur, bekkjarkvöld og kannski
leiksýning. í þetta fóru örfá kvöld aö
vetri.
Eru fjölskyldu-
tengslin að hverfa?
Allt þetta kallaöl á breytingu í
tómstundalífi. Mikil aukning verður í
notkun fjölmiðla og þá sérstaklega
meö tilkomu sjónvarps. En fjölmiölar
og kvikmyndir gátu aldrei komiö í
staö mannlegra samskipta, aöeins
sem viöbót, og ekki annast gæslu
unglinganna. Þá komu smám saman
fram vissar óskir og síðan þróun í þá
átt aö þjóöfélagiö annist þennan
þátt-
Fyrst meö dagvistunarstofnunum biglmgar
og nú síöari árin viss þrýstingur frá unglinga
„Verðum að aðlaga vinnu,
skóla og tómstundir
að fjölskyldulífinu,
en ekki ófugt,“
— segir Magnús Oddsson kennari í samtali viö Morgunblaöiö
Þjálfun í hestamennsku
Hvað geröu ungiingar þá fyrir
20—30 árum í frístundum sínum? Nú
getum viö öll litiö í eigin barm og
rifjaö upp. Þaö fyrsta, sem kemur
upp í huga minn voru leikir og aftur
leikir, bílaleikir, mömmuleikir, fótbolti
o.s.frv. meö jafnöldrum úr nágrenn-
inu eins og víða er enn í dag. Þá
virtist þaö ekki til umræöu aö eyöa
tómstundum sínum í skólanum. Þeim
var yfirleitt eytt á heimilinu, viö
heimiiið eöa í frjálsum félagasamtök-
um, íþróttafélögum, skátafélögum,
KFUM o.s.frv. Ekki má gleyma þeim
tómstundum, sem eytt var í snert-
ingu viö atvinnulífið niöri viö höfn, hjá
mönnum sem áttu skepnur og víðar.
Þetta voru oft ómetanlegar kennslu-
stundir og samverustundir án kyn-
slóöabils.
En á síöustu áratugum hefur oröiö
óskapleg breyting á þessum málum.
Vinnutími styttist, tómstundum fjölg-
ar, fjölskyldur minnka enn meira. Þá
færist þaö í vöxt, aö foreldrar vinni
bæöi úti og enn síöar aö börn og
unglingar dvelji hjá ööru foreldri; nú
eru um 14% unglinga í Rvík, sem
dvelja hjá öðru foreldri.
foreldrum, börnum og unglingum um
aö skólar, æskulýösráð og fleiri
aöilar „hafi ofan af fyrir þeim sem
lengst". Þessi þróun er nokkur ár á
undan okkur víöa erlendis. Danir eru
t.d. komnir langt á þessari braut og
einn danskur unglingur sagöi mér, að
hann óttaöist aö fjölskyldutengsl
hyrfu smám saman innan kjarnafjöl-
skyldunnar, hvaö þá við afa og
ömmu og aöra ættingja. (Ég vil
undirstrika þaö, aö ég er hér fyrst og
fremst aö ræöa um þéttbýlisþjóöfé-
lag.)
Vaninn að fara út
Mig langar aö segja ykkur litla
sögu af því hvernig viöhorf sumra
aöila er til þessarar þróunar, þar sem
hún er komin miklu lengra en hér.
Dönsk móöir sagöi mér, aö hún heföi
gert tilraun til aö snúa þessu viö, en
of seint. Hún sagöi; Ég vann úti og
maöurinn minn líka og börnin voru á
barnaheimili, síðan tók skólinn vlö,
þegar þau uröu 6 ára. Mér fannst
börnin sækja svo mikiö aö heiman á
unglingsárunum, en ég haföi áhuga á
því aö hafa fjölskylduna saman.
Þegar ég spuröi dætur mínar, 14 og
15 ára, einn laugardaginn, af hverju
þær væru aö fara út, nú vorum við
heima, þá sagði önnur: Viö erum
vanar aö fara út alla daga, fyrst
förum viö eldsnemma á morgnana á
barnaheimilin, svo í skólann, skóla-
dagheimili eftir skólann, unglinga-
klúbbinn o.fl. og nú hittumst viö
krakkarnir niöri í bæ. Okkur finnst
við verða aö fara aö hitta hina.
M.ö.o. þaö var orðiö aö reglu aö fara
aö heiman. Konan sagöi mér, aö sér
heföu fallist hendur, hún heföi gert
sér Ijóst, að dætur hennar heföu fyrst
og fremst verið mótaöar á stofnun-
um, dagheimilum, skólum og ungl-
ingaklúbbum. Þá rann þaö upp fyrir
mér, sagöi hún, hve mikil ábyrgö
hvílir á fóstrum og kennurum, þegar
uppeldiö er aö færast að einhverju
leyti af heimilinu yfir á þessa aöila.
Ég hef ekki trú á því aö þessi
lýsing konunnar eigi viö hér á.landi
enn, en hvert stefnir? Mín skoöun er
sú, aö viö veröum aö fara varlega í
að taka erlendar stórborgaaöferðir
og skella þeim á hér. Við megum
aldrei gleyma því, aö heimilin og
fjölskyldan er það sem viö veröum
aö vernda og láta vinnu, skóla og
tómstundir falla aö fjölskyldulífinu,
en ekki öfugt.
Ég ætla nú ekki aö ræöa meira um
þessar þjóöfélagsbreytingar, en taldi
þaö samt nauösynlegt til aö sýna
fram á ástæður fyrir auknum kröfum
og þörfum fyrir félagslíf i skólum og
annars staöar utan heimila.
Samkvæmt grunnskólalögum er
þaö fyrst og fremst komið undir
aöstæðum á hverjum staö meö
hvaöa fyrirkomulagi félagslíf veröur.
Hér í Hagaskóla t.d., þar sem ég
kenni, má segja, að allar aöstæöur
veröi aö teljast góöar til félagslífs.
1. Góö húsakynni meö samkomu-
sal og íþróttahúsi.
2. Gamalgróiö hverfi, þannig aö
árgangar eru mjög heilsteyptir og
síöast en ekki síst höfum viö átt því
láni aö fagna aö heimilin hafa verið
jákvæö gagnvart þessum þætti í
skólastarfinu.
Auk þessa félagslífs á vegum
Fræösluráös, þá er hér eirrs og í
öðrum skólum boöiö upp á tóm-
stundastarf á vegum Æskulýösráös
Reykjavíkur og er það í klúbbformi
meö leiöbeinendum, n.k. sambland
af kennslu og félagslífi, tómstunda-
iðja. Þetta starf er skipulagt á
skrifstofu ÆR og greitt af þeirra
fjárveitingum frá borginni. Þetta starf
er kl. 4—7 á mánudögum.
Tvöföldu kerfi í
félagslífinu ofaukið
Þetta tvöfalda kerfi í framkvæmd
félagslífs í skólum borgarinnar hefur
veriö mér nokkur þyrnir í augum og á
kynnisferðum mínum hef ég hvergi
séö slíka tvi'skiptingu í þessum mál-
um og allra síst í borg á stærö viö
Reykjavík. Þaö fyrirkomulag, sem óg
hef séö best, er þannig, aö fræöslu-
ráö og æskulýösráö eru eitt og sama
ráðiö með sömu skrifstofuna og
starfskraftarnir voru allir að vinna að
sama verkefninu; menntun og um-
sjón með börnum og unglingum. Við
erum meö á fræösluskrifstofunni
sérstakan íþróttafulltrúa, sem hefur
umsjón með íþróttalífi í skólum
borgarinnar. Hvers vegna höfum viö
ekki sérstakan æskulýös- og tóm-
stundafulltrúa þar, sem sér um þessa
starfsemi í skólum, samræmir störfin
og sér um nýtingu skólahúsnæöis í
þessum tilgangi?
Nú er það þannig, aö þessar
skrifstofur eru sín hvorum megin viö
Tjörnina og oft aö vinna aö sömu
málum. T.d. get ég nefnt, aö á
skrifstofu ÆR er maöur, sem sér um
tómstundastarf á vegum ÆR í skól-
um, en á fræðsluskrifstofunni er
annar maöur í hálfu starfi, sem hefur
umsjón meö félagslífi í skólum á
vegum fræösluráös. Væri ekki eðli-
legra aö þetta væri unniö á sama
staö?
Ég tel þaö mikilvægast í þessum
málum, aö samræma þaö sem verið
er aö gera, svo aö ekki endurtaki sig
mál eins og t.d. um haustið, þegar
borgin ákvaö aö veita 4 millj. til að
leysa unglingavandamál, þegar Hall-
ærisplaniö komst eitt sinn í hámæli
sem oftar, en peningarnir lágu mán-
uðum saman ónotaöir, því aö ekki
var Ijóst hvorum megin viö Tjörnina
átti aö nota þá. Nei, við verðum að
samræma kraftana.
Að velja rjómann
fyrir ísland
í framhaldi af þessu ætla ég aö
lýsa örlítið tómstunda- og félagslífi
barna og unglinga í dönskum skól-
um. En hvers vegna vel ég Dan-
mörku? Jú, vegna þess að mér
sýnist, aö sumar af þeim lausnum
séu athyglisveröar og einnig þaö, aö
ég býst við því aö þeir sem stjórna
þessum málum hér, sæki fyrirmyndir
þangaö og því sé þeirra fyrirkomulag
þaö, sem viö verðum fyrr eöa síöar
að velja rjómann úr, ef viö verðum
svo heppin að vera yfirleitt nokkuö
spurö.
Ég fjallaöi áöan um þaö hvernig
mér finnst örla svolítið á þeirri
skoöun, aö skólarnir eigi aö vera
staöir, þar sem ætlast er til aö börnin
séu í „geymslu" mestan hluta dags.
Danir hafa fyrir nokkru viöurkennt
þessa þjóöfélagsbreytingu og sl.
4—6 ár hafa miklar umræöur oröið
þar um þaö, hvernig skólakerfið á aö
bregöast við þessu. Þaö eru mjög
skiptar skoöanir, en sú skoöun hefur
oröiö ofan á, aö reyna aö aölaga
grunnskólann að þessari þróun í stað
þess aö reyna aö snúa þróuninni við,
sem þó viröist vera að flestra mati
besta lausnin, en óframkvæmanleg.
En sem sagt, þetta er þjóöfélags-
þróun, sem Danir viöurkenna, og
hvaö gera skólayfirvöld í málinu?
Sífellt kerfisbundnari
tómstundir unglinga
Ég kynnti mér þessi mál best í
sveitarfélagi á stærö viö Reykjavík,
en allir skólar þar eru fyrir 6—16 ára