Morgunblaðið - 04.10.1981, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. OKTÓBER 1981
August Strindberg
(1848-1912).
VARNAR STRINDBERG
Fyrir skömmu sýndi sjónvarp-
ið Dauðadansinn eftir August
Strindberg (1848—1912), sem
telst ásamt Henrik Ibsen fræg-
asta leikskáld, sem Norðurlönd
hafa alið. Mikil var tilhlökkun
mín, er ég sá tilkynningu um
flutning leikritsins og taldi ég
dagana, þar til ég loks settist við
skjáinn. Var alveg sannfærður
um, að hér væri á ferð sígilt lost-
æti og eitt af því, sem ég mætti
alls ekki missa af.
Það er skemmst frá að segja,
að ég varð ekki fyrir vonbrigð-
um, því að leikritið reyndist ekki
einasta magnað í leik og svið-
setningu, heldur var leikmyndin
eftirminnilegt afrek. Þá býst ég
við, að flestir er á horfðu hafi
séð og kannast við eitthvað af
sjálfum sér í þessum margræða
sjónleik, er tekur til meðferðar
innbyrðis baráttu kynjanna.
Þótt leikritið hafi verið samið
um aldamótin, á það ótvírætt er-
indi til núlifandi kynslóða og
einnig margra óborinna vegna
hinnar raunsæju krufningar sál-
arinnar og tilfinningalífsins, er
þar kemur fram. Flestir, er á
annað borð hafa lifað í nánu
sambýli við aðra, munu kannast
andi fólks, allra þeirra, sem
horfast vilja í augu við mannlíf-
ið.
Strindberg var einn mesti
listamaður á sviði ritaðs máls í
sænskum bókmenntum, i senn
höfðingi og almúgamaður, nátt-
úruunnandi, rómantíker, bar-
lómskráka, dulhyggjusinni og
andstæðingur kristindómsins.
Þá taldi hann sig kvenhatara og
hefur vissulega verið það á köfl-
um, en á það má einnig minnast,
að hann var þrígiftur og lifði í
stormasömum hjónaböndum
með þeim Siri von Essen (frá
1877-91), Frida Uhl (1893-95)
og Harriet Bosse (1901—04).
hann var og orðaður við fleiri
konur og þannig trúlofaðist
hann á gamals aldri kornungri
leikkonu, Fanny Falkner að
nafni, — það stóð stutt, því að
hún sagði honum upp tveim vik-
um seinna og var það að undir-
TIL
hátt og verk þeirra og víst er, að
engin var lognmollan, þar sem
þeir voru á ferð. Það voru ein-
mitt Strindberg og Munch ásamt
Ibsen, sem urðu til þess með
verkum sínum, að áhrifavaldar í
menningarmálum álfunnar töl-
uðu um það „að ljósið kæmi úr
norðri" ...
Við lifum á tímum, er flestir
virðast veigra sér við að horfast
í augu við veruleikann og láta
fjölmiðla um að mata sig og þar
með móta alfarið skoðanir sínar.
Ef erfiðleikar steðja að, þá renn-
ur fólk af hólmi í stað þess að
takast á við vandann. Það mun
algengt, að við slíkar aðstæður
fyllist fólk áhuga á framtíðar-
spám hvers konar, lófa- og spila-
lestri, stjörnuspám og alls konar
þess háttar kukli svo og sértrú-
arofstæki. Slíkt verður sem þæg-
indi eða plusspúði fyrir fólk, er
vill varpa ábyrgðinni af herðum
sér og gera helst allt annað að
blóraböggli vandræða sinna en
sjálft sig og sínar eigin gerðir.
Afstaða himintungla til jarðar-
innar er gjarnan gerð að ástæðu
fyrir öllu mótdrægu og menn
velja sér jafnvel maka sam-
eftir Braga
*
Asgeirsson
við einhverja tegund sambúðar-
örðugleika, nema þá að viðkom-
andi séu með öllu geðlausir og á
þetta við á öllum sviðum mann-
legra samskipta.
Leikritið tók þó fýrst og
fremst fyrir hjónabandið og
djöfulskap þess, er báðir aðilar
eru komnir í þá öfugþróuðu af-
stöðu að vilja tortíma hinum.
Þetta er mjög nærtækt vanda-
mál í nútíðinni og kannski hefði
mátt ætla, að á eftir leikritinu,
sem tók tvö kvöld að sýna, hefðu
verið umræður nokkurra spek-
inga um mál, sem skakar innviði
vestræns samfélags.
Ekki var það nú svo, en hins
vegar mátti víða líta lesendabréf
í dagblöðunum næstu daga, þar
sem fólk hneykslaðist mjög á því
að verið væri að flytja slík leið-
indi inn á heimili sjónvarpseig-
enda! — Það er nú allt gott og
blessað og varla ástæða til and-
svara, en þegar ábyrgur blaða-
maður hleypur til og hellir úr
skálum reiði og vandlætingar yf-
ir sjónvarpið og notar að auki
þetta frábæra leikrit sem sam-
nefni á efnisskrá þess í heild þ.e.
„Dauðadansinn“, þá fer nú held-
ur að fara um mann. Fyrirsögn
greinarstúfsins með feitu, rauðu
letri var „Þörf er afdráttar-
lausrar umfjöllunar“ og var
hann ritaður af Halldóri Valdi-
marssyni og birtist í Tímanum
föstudaginn 11. september. Taldi
hann m.a. að meistari Strind-
berg gerði lífið leiðinlegra á sinn
meistaralega hátt...
Ég hef lengi beðið eftir, að ein-
hver af hinum snjöllu bók-
menntapennum blaðanna tæki
hér upp þykkjuna fyrir Strind-
berg, en hef ennþá ekki orðið var
við slíkt. En þó er möguleiki á
því, að það hafi verið gert en far-
ið fram hjá mér, því að ég les
ekki öll blöð frá degi til dags.
Ekki ætla ég mér þá dul að
karpa við umræddan biaöamann
né þá sem ég er með öllu ósam-
mála um tilgang og eðli sjón-
varps — hef margsinnis vikið að
þeim fjölmiðli í skrifum mínum
og afstaða mín ætti að liggja ljós
fyrir. Vil ég þó árétta þá skoðun
mína, að hér sé um að ræða rosa-
lega sterkan fjölmiðil, svo sem
flestir gera sér nú grein fyrir og
ætti því ábyrgð forráðamanna
að vera í samræmi við það. Sjón-
varpið er í þeim mæli skoðana-
myndandi, að þar mega ekkí ein-
stefnusjónarmið vera ráðandi
svo sem verið hefur í of ríkum
mæli til þessa. Létta efnið hefur
þannig fengið slíkan meðbyr, að
þegar sígilt efni er sýnt, sem
gerir það að verkum, að margir,
sem annars aldrei setjast fyrir
framan skjáinn ótilneyddir,
opna nú fyrir hann með eftir-
yæntingu, — þá reka menn upp
ramakvein og allt ætlar af göfl-
unum að ganga. Naumast er það
vegna þess, að sjónvarpið hafi
ræktað menningarlegt hlutverk
sitt svo afburða vel, er þessu
fólki finnst sem skvett sé fram-
an í sig fúlu vatni, þá er birtir
svolítið upp?
Nei, hér er of langt gengið í
öfugþróun, undanlátssemi og
biðlun til ódýrra hvata hjá fjöld-
anum. Og of langt er einnig
gengið, er dagblöðin eru farin að
taka undir og jafnvel á þann
hátt, að svívirt er minning eins
svipmesta persónuleika, er lifað
hefur í Evrópu á seinni tímum.
Leikrit Strindbergs eru leikin
um allan heim og einmitt vegna
þess að þau skírskota til hugs-
lagi fjölskyldu hennar. Samband
Strindbergs við þessar konur
varð honum einmitt hvati til
umfangsmikilla athafna á rit-
vellinum. Hliðstæða er einnig
norski málarinn Edvard Munch,
sem Strindberg hafði mikil áhrif
á og munu áhrifin hafa verið
gagnkvæm. Munch óttaðist kon-
una og forðaðist hana sem heit-
an eld, en þó er konan einmitt
veigurinn í allri listsköpun hans!
— Svo var og einnig með Strind-
berg, en þverstæðurnar voru rík-
ur þáttur í skapgerð beggja og
getum við alveg eins gengið út
frá því, að Strindberg hafi verið
mjög trúhneigður undir niðri.
Báðir voru þessir persónuleikar
næstum jafnmerkilegir á sinn
kvæmt samræmi í stjörnumerkj-
um. Enginn aftekur það hér, að
himintungl hafi áhrif á sálarlíf
fólks líkt og t.d. á flóð og fjöru,
en það er flótti að álíta, að utan-
aðkomandi öfl eigi alfarið sök á
vanlíðan fólks eða hamingju. —
Slík er t.d. örtröðin til danskra
stjörnuspámanna, að þeir bjóða
hinu trúgjarna fólki upp á
þriggja daga námskeið í stað
venjulegrar framtíðarspár og
hefur það reynst mjög vel. Er
fólk lærir að þekkja sig og beita
rökréttri hugsun, þá opnast fyrir
því nýr heimur og þá oftast al-
veg við bæjardyrnar. Menn kom-
ast þá e.t.v. að því að óþarfi var
að hugsa um flótta til Ástralíu,
svo sem fyrirhugað var, því að
Ur leikritinu Dauðadansinn er sjónvarpið sýndi.