Morgunblaðið - 04.10.1981, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. OKTÓBER 1981
25
„Einveldi eina
von Irans“
- sagði Azadeh prinsessa leiðtogi íranskra einveldissinna í París
JíeUrJJorkShttW
Pahlavi-keisaradæmið í íran þótti all iburðarmikið.
AZADEII prinsessa, frænka ír-
anskeisarans fyrrverandi, telur
að íran verði ekki við bjargað
ncma einveldi komist aftur á i
landinu — sama hvaða álit
heimurinn hefur á Pahlavi-
keisaraættinni. Hún sagði að
það væri eina von þjóðarinnar
ef vinna á buj? á þrýstingi frá
Sovétríkjunum og rinjfulreið-
inni i innanrikismálum.
Azadeh prinsessa er leiðtogi
samtaka einveldissinna í Paris.
Hún er dóttir Ashrafs prinsessu,
tvíburasystur keisarans fv., en
hún er leiðtogi einveldissinna í
Bandaríkjunum. Bróðir Azadeh,
Mustafa Chafik prins, var myrt-
ur fyrir utan heimili hennar í
París 1979. Talið er að stuðn-
ingsmenn klerkastjórnarinnar í
Teheran hafi framið verknaðinn.
Móðir hennar er enn klædd
sorgarklæðum en Azadeh kom
til viðtals við blaðamann banda-
ríska dagblaðsins New York
Times í París íklædd þröngum
buxum og röndóttri skyrtu. Hún
er grönn, um þrítugt, taugaó-
styrk, keðjureykir og barðist
stundum við grátinn. Hún ók
eigin bíl. „Ég hef ekki lífverði
lengur," sagði hún. „Stjórn Gisc-
ards bauð mér lífverði eftir að
bróðir minn var myrtur og ég
þáði það. Þeir hættu að fylgja
mér daginn eftir að Mitterrand
var kosinn."
Ýmsir leiðtogar íranskra út-
laga í Frakklandi haga seglum
eftir því hvernig vindur blæs í
íran. En stefna einveldissinn-
anna breytist ekki. Þeir vita að
hverju þeir stefna: endurreisn
Pahlavi-keisaradæmisins. Sam-
tökin virðast einnig eiga sér
fleiri stuðningsmenn og starf-
semi þeirra er betur skipulögð
en annarra útlagahópa sem
menn eins og Abolhassan Bani-
Sadr, fv. forseti, og Sharpour
Bakhtiar, fv. forsætisráðherra,
hafa forystu fyrir. Flestir efnað-
ir íranir erlendis veita einveldis-
sinnunum einhverja fjárhags-
lega aðstoð.
Einveldissinnarnir hafa gott
samband við Bahram Aryana,
hershöfðingja og stofnanda Aza-
degan, hreyfingar fyrrverandi
her- og sjóliðsforingja, sem
rændi írönsku varðskipi í Mið-
jarðarhafi í sumar.
„Aryana hershöfðingi nýtur
hylli herforingjanna af því að
hann er þjóðernissinni og
óspilltur," sagði Azadeh prins-
essa. „Hann er það sem okkur
hefur vantað, herforingi og gáfu-
maður. Hann var fyrstur til að
tala um einveldisher og þó er
hann ekki einveldissinni."
Fregnir hafa hermt að Aryana
væri að safna liði á landamær-
um írans og Tyrklands og á
landamærum Irans og Pakistan.
Azadeh prinsessa er formaður
Iran Libre eða Frjáls írans. Sem
slík samhæfir hún starfsemi ein-
veldishreyfinga í Bandaríkjun-
um, þar sem hún segir að hreyf-
ingin sé öflugust, í Evrópu, en
þar ber mest á Frakklandi og
Englandi, og í Egyptalandi, þar
sem nýi keisarinn, Cyrus Ali
Reza, og móðir hans, Farah
Diba, búa.
„Við sjáum um upplýsinga-
starfsemi og menntun og reyn-
um að tengja hinar ýmsu ein-
veldishreyfingar," sagði hún.
„Þetta er erfi'tt verk. Margir
stuðningsmenn okkar eru pen-
ingalausir, atvinnulausir og hafa
engin vegabréf. Það er erfitt að
ná til þeirra allra."
Prinsessan sagði að einveldis-
sinnarnir væru þeir einu sem
gætu stjórnað íran. „Bani-Sadr
er búinn að vera,“ sagði hún og
hnussaði. „Ef hann hefur ein-
hvern stuðning þá er það í íran.
Hvað viðkemur Mujahedeenun-
um þá eru þeir hryðjuverka-
menn sem gætu aldrei stjórnað.
Hvernig eigum við að taka á
þeim? Þeir myrtu hermenn
okkar í byrjun byltingarinnar og
komu Khomeini til valda.“ Muja-
hedeen er hreyfing vinstri-
sinnaðra skæruliða sem berjast í
íran. Leiðtogi þeirra, Massoud
Rajavi, flúði land með Bani-Sadr
og þeir eru nú í bandalagi.
Khomeini er tilbúningur Vest-
urlanda sagði prinsessan. „Um
leið og fjölmiðlar drógu upp
mynd af keisaranum sem morð-
ingja," sagði hún, „hömpuðu þeir
Khomeini sem einhvers konar
heilagleika eða páfa. Nú vita
þeir hvers konar heilagleiki
hann er.“
Einveldissinnarnir eru tilbún-
ir að gera bandalag við hvaða
hófsama útlagahreyfingu sem er
svo lengi sem hún styður Pahl-
avi-keisaradæmi. Prinsessan
sagði að hún vissi ekki hvað
Bakhtiar, forsætisráðherra í tíð
keisarans, vildi. „Hann var ein-
veldissinni í upphafi, svo varð
hann jafnaðarmaður, svo fasisti
og svo lýðveldissinni uppá nýtt.
Ef hann vill í rauninni lýðveldi
þá verður hann að segja það.
Okkur finnst ekkert mark á hon-
um takandi framar."
Um þessar mundir gengur
sáttaskjal milli hinna ýmsu
hreyfinga írana í París og eru
menn hvattir til að skrifa undir.
„Sættir geta ekki tekist," sagði
prinsessan. „Hinir sterkustu
munu sigra."
„Múllastjórnin er að sigla sínu
eigin islamska lýðveldi í kaf,“
sagði Azadeh prinsessa. „En Isl-
am verður að gegna stóru hlut-
verki í framtíðarstjórn írans.
Islam hefur haldið lífinu í nú-
verandi stjórn landsins. Ef hún
heldur áfram er það af því að
Islam styður lýðveldið en ekki af
því að lýðveldið styður Islam.“
Þýtt úr New York Times.
þessum virkjanaframkvæmdum.
Það ej- samdóma álit þeirra, sem
að slíkum framkvæmdum hafa
staðið á þeim tíma, sem virkjanir
Viðreisnarstjórnarinnar hafa ver-
ið í byggingu, — því að enn höfum
við enga virkjun byggt, sem ekki
var tekin ákvörðun um í tíð Við-
reisnarstjórnarinnar, — að sú
verkþekking, sem safnazt hefur á
þessum árum geti auðveldlega
tapazt niður. Þegar vélarnar voru
settar niður við Sigölduvirkjun á
sínum tíma, höfðu forráðamenn
þess verks orð á því við höfund
þessa Reykjavíkurbréfs, að þegar
einu sinni væri búið að mynda
vinnuhóp, sem hefði aflað sér
tæknilegrar þekkingar til þess að
vinna slíkt vandaverk, færu
ómæld verðmæti í súginn, ef sá
vinnuhópur splundraðist, hver
færi í sína átt og þegar komið væri
að næstu virkjun væri engan veg-
inn víst og raunar næsta ólíklegt,
að hægt væri að ná hópnum sam-
an á ný. Hið sama sögðu verktak-
ar, sem rætt var við á virkjunar-
svæði Hrauneyjafoss á dögunum.
Þeir sögðu, að hér væri um svo
sérhæfð verkefni að ræða og
vandasama stjórn stórvirkra
tækja, að gífurleg verðmæti færu
til spillis, ef hlé yrði á virkjunar-
framkvæmdum þannig, að vinnu-
hópar, sem þjálfaðir hafa verið
upp til ákveðinna verkefna,
splundrist. Það hefur enginn vissu
fyrir því að hægt sé að ná þeim
saman aftur, þegar þörf krefur.
Hér er komið að þætti íslenzkra
stjórnmálamanna, sem margir
hverjir eru líklega verri stjórn-
endur en jafnvel hinir mestu
stjórnunarskussar í atvinnulífinu.
í mörg misseri hefur það verið
ljóst, að nauðsynlegt væri að taka
ákvörðun um næstu virkjunar-
framkvæmd. Það hefur hins vegar
verið dregið von úr viti vegna þess,
að stjórnmálamenn geta ekki
komið sér saman og þeir virðast
halda, að þeir geti leyft sér nánast
hvað sem er í drætti á ákvarðana-
töku. Nú síðast, þegar það liggur í
loftinu að Blanda verði næsta
virkjun láta þeir í það skína, að
standi á heimamönnum, en heima-
menn segjast hins vegar bíða eftir
yfirlýsingu frá ríkisstjórninni um
það að Blanda verði örugglega
næsta virkjun, þá muni þeir ganga
frá sínum málum.
A meðan þessi leikur stendur
yfir er framkvæmdum að ljúka við
Hrauneyjafoss, verktakar eru að
segja upp starfsfólki, selja vinnu-
tæki jafnvel úr landi, og þjálfaðir
vinnuhópar splundrast. Þegar
loksins hefur verið tekin ákvörðun
um virkjun verður að byrja upp á
nýtt. Halda menn svo, að það sé
einhver tilviljun að við drögumst
stöðugt aftur úr öðrum þjóðum í
lífskjörum?
Hvad eiga
ríkisstjórnir
ad gera?
Það hefur ekki farið fram hjá
neinum, að frystihúsið á Raufar-
höfn á við rekstrarerfiðleika að
etja, togarinn liggur bundinn við
bryggju og sjómenn og starfsfólk í
frystihúsi fá ekki borguð laun.
Jafnframt hafa þau gleðitíðindi
borizt með fjölmiðlum, bæði til
íbúa á Raufarhöfn og annarra, að
ríkisstjórnin hafi hvað eftir annað
setið á fundum og rætt málið,
lausn hafi fundizt og hjólin fari að
snúast bráðlega.
En dokum aðeins við. Hvað er
hér að gerast? Ríkisstjórn íslands
situr aftur og aftur á fundum út af
rekstrarvanda eins fyrirtækis í
fiskiðnaði og útgerð. Er þetta
verkefni ríkisstjórnar og ráð-
herra? Er ríkisstjórn til þess kjör-
in að fjalla um rekstrarvanda ein-
stakra fyrirtækja í landinu. Er
þetta hið rétta verksvið ráðherra?
Hér hlýtur eitthvað að vera
málum blandið. Það hlýtur eitt-
hvað að vera að þeirri stjórnunar-
tækni, sem felst í því, að 10 ráð-
herrar sitja í kringum borð á
skrifstofu Gunnars Thoroddsens
og ræða rekstrarvanda eins fyrir-
tækis, hvort sem það er á Rauf-.
arhöfn eða annars staðar. Hver er
svo lausn ráðherranna? Jú, hún er
sú, að þeir útvega lán til þess að
koma togaranum frá bryggju og
frystihúsinu í gang. Hvað svo?
Einhvern tíma þarf að borga þessi
lán. Á þá ekki að borga þau eða
hvað, samkvæmt þeirri formúlu
fjármálaráðherra að Raufarhafn-
armenn hafi verið svo vitlausir að
standa í skilum með afborganir og
vexti í staðinn fyrir að láta það
fara í vanskil, þá væri allt í lagi
með reksturinn!
Hér er auðvitað á ferðinni einn
þáttur þess stjórnunarvanda, sem
verkfræðingurinn við Hrauneyja-
foss og erlendi ráðgjafinn töldu
sig sjá hjá okkur Islendingum.
Það er auðvitað ekki verkefni rík-
isstjórnar að fjalla um vandamál
einstaks fyrirtækis heldur að sjá
svo um, að atvinnufyrirtækin al-
mennt búi við viðunandi skilyrði
til rekstrar. Og það er auðvitað
engin lausn á vandamálum fyrir-
tækja að gera þeim kleift að fá ný
lán, þegar fyrirsjáanlegt er, að
eftir nokkra mánuði stöðvast þau
á ný.
Þeir, sem stjórna með þessum
hætti mundu aldrei verða teknir í
vinnu hjá þeim, sem verða að láta
atvinnurekstur bera sig án þess að
seilast ofan í vasa skattborgar-
anna til þess.
Batnandi
stjórnun
en ...
Enginn vafi er á því, að stjórnun
í íslenzku atvinnulífi hefur batnað
mjög frá því, sem áður var. Hópar
vel menntaðs ungs fólks hafa
komið til starfa í atvinnulífinu á
undanförnum árum. Þetta er fólk,
sem gerir sér glögga grein fyrir
mikilvægi góðrar stjórnunar í at-
vinnulífinu og hversu mikinn þátt
hún getur átt í afkomu fyrirtækj-
anna og lífskjörum fólksins.
En á öllum málum eru fleiri en
ein hlið. Það má ekki leggja svo
mikla áherzlu á góðar stjórnunar-
aðferðir, að fyrirtækjunum verði
óskaplega vel stjórnað en frum-
kraftinn vanti. Á síðustu misser-
um hafa farið fram í Bandaríkjun-
um verulegar umræður um það,
hvað valdi erfiðleikum og hnignun
í bandarísku atvinnulífi. Sumir
halda því fram, að vel menntaðir
stjórnendur eigi ríkan þátt í þeim
erfiðleikum. Þeir kunni að
„stjórna“, en frumkraftinn vanti í
atvinnulífið, sköpunargleðina,
áræðið, viljann til þess að brjóta
nýjar leiðir, taka mikla áhættu,
gera eitthvað sem venjulegt fólk
telur útilokað að gera o.s.frv. Það
er enginn vafi á því, að ævintýrin,
sem orðið hafa í íslenzku atvinnu-
lífi á þessari öld, hafa orðið fyrir
frumkvæði manna, sem voru ekki
sérfræðingar í „stjórnun", en
höfðu dug, áræði og framtíðarsýn.
Þeir brutust áfram og unnu stór-
virki. Það er ekki hægt með góðum
stjórnunaraðferðum einum sam-
an.