Morgunblaðið - 13.12.1981, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. DESEMBER 1981
27
Eftir Elínu Pálmadóttur
„Thought has no sex“ eða á okkar tungu
„Hugsunin hefur ekkert kynferði", er haft
eftir Claire Booth Luce, fyrsta kvensendi-
herra Bandaríkjanna, þingmanni og höf-
undi hins fræga leikrits „Konur" með
meiru. Ekki vildi hún gera konur að að-
greindum meiði í samfélaginu, þótt hún
hefði svo sannarlega á löngum og merkum
framaferli rekist á fordóma gegn kven-
fólki í áhrifastöðúm. Ég heyrði hana
haustið 1975 segja í sjónvarpsviðtali við
Barböru Walters frá sinni fyrstu ræðu í
þinginu í Washington. Hún hafði vandað
sig feikilega við undirbúninginn og þegar
hún gekk niður úr ræðustólnum, kom einn
samþingsmanna hennar á móti henni með
framrétta hendi. Hún hélt að hann ætlaði
að fara að þakka henni fyrir merkan
málflutning, en sá góði maður sagði: —
Það er laukrétt hjá blöðunum! Þú hefur
sannarlega fallega fótleggi! Hún stóð orð-
laus andartak, en svaraði svo: — Góði
maður, vonandi áttu áður en lýkur eftir að
læra að meta hinn endann á mér!
Hugmyndir um sérframboð kvenna í
kosningum til borgarstjórnar og vanga-
veltur um réttmæti þeirra, rifjaði upp
þessa áratuga gömlu sögu Claire Booth
Luce. En meðan konum hefur síðan fjölgað
og viðhorfin breyst á þjóðþingum um allan
heim, þá höfum við á Islandi farið aftur á
bak og mun aðeins ein þjóð önnur eiga svo
lágt hlutfall kvenna á þingi sínu. Frá
kvennadeginum fræga hafa konur þindar-
laust en án svara þingað um hverju þetta
sæti. Kannski vilja karlarnir þær bara
ekki í sitt hús af vitsmunaskortleysi, eins
og hann ísleifur Gíslason á Sauðárkróki
orðaði það:
Knga þoldi auðar^ná
inni í sínu hreysi.
Var þad fyrir vöntun á
vitsmunaskortleysi.
Mín reynsla er nú raunar ekki sú, að
þegar við kvenpersónur erum komnar með
lappaskarnið inn fyrir, svo notuð séu orð
hins bljúga Hjálmars tudda, þá sé við
okkur amast. Síður en svo. Ég hefi í ára-
tugs starfi í borgarstjórn sem aðal- og
varamaður fengið að vinna og hafa forustu
í hverju því máli sem ég orkaði og vildi,
með fullum stuðningi karlkolleganna.
Auðvitað verður maður að hafa sín rök í
lagi og ekki fær maður allt það fé til góðra
verka, sem óskað er — en hver fær það?
En það er vegna þessa þröskulds, sem kon-
ur hafa hingað til þurft að stíga hærra yfir
en karlarnir til að fá að sýna hvað þær
hafa fram að færa og geta, að nokkrar
óþolinmóðar konur hafa tekið til bragðs að
lýsa bara frati á karlana og snúa aftur til
aðskilnaðar- og einangrunarstefnu. Skilj-
anleg viðbrögð hins vonsvikna. En skyldi
það vera rétta leiðin? Lítum á það frá
grunni.
Til hvers ætli manneskja sækist svona
eftir því að komast í áhrifastöðu í stjórn-
málum. Frakkinn Jean Monnet, sem kall-
aður er faðir Evrópu af því hann átti
hugmyndina að samvinnu Evrópulanda í
Efnahagsbandalagi o.fl., sagði af langri
reynslu sinni, að skipta mætti slíku fólki í
tvo hópa. Þá sem vilja vera eitthvað, og þá
sem vilja gera eitthvað. Ætli við könnumst
ekki við hvorutveggja, þótt karlarnir hafi
nær einir trónað á æðstu stöðum til þessa?
En maður vonar að minnsta kosti að
stærsti hópurinn af báðum kynjum sæki
svo stíft í starfið af áhuga á að koma ein-
hverju fram, gera eitthvað. Ekki aðeins af
metnaði til að verða þingmaður eða borg-
arfulltrúi. Þetta er kannski spurningin um
það hvort kemur fyrst eggið eða hænan.
En þrátt fyrir óþolinmæði og nauðsyn á að
gera þarna bragarbót, fer það einhvern
veginn skrýtilega í mig, þegar sagt er:
„Kona (ótiltekin) þarf að verða borgar-
fulltrúi" aða „Kona þarf að verða alþingis-
maður“, og síðan er farið að huga að og
leita að viðfangsefni og áhugamáli. Er það
þá svo brennandi? Hvað þá ef svarað er. —
Við ætlum að taka á leigu hús, halda fundi
og kynna okkur borgarmálin. Við eigum
eftir að finna okkur verkefni og stefnu-
skrá!
Talað er um að konur hafi af reynslu-
sviði sínu sérmál. Þegar eftir var leitað á
fundi Kvenréttindafélagsins, voru aðeins
nefnd dagvistarmál. Jafnvel þótt maður
trúi að þingmaður og borgarfulltrúi geti
ekki haft áhuga á máli nema það brenni á
hans eigin skinni — sem ég geri ekki, enda
verður hver kjörinn fulltrúi að bera
ábyrgð á afstöðu sinni og atkvæði í öllum
málum — þá virðist líka einhver skekkja í
því að dagvistarmál brenni á öllum konum
en engum körlum. Konur verða að meðal-
tali nær áttræðar. í Reykjavík eru um 84
þúsund íbúar, konur heldur fleiri en karl-
ar. Af íbúum eru 25 þúsund einhleypir, þar
af 13 þúsund konur. Þar í eru einstæðir
foreldrar með barn á dagheimilisaldri
2—5 ára aðeins 904 og með barn undir eins
árs 508. Og heimilin eru ekki nema 9693,
þar sem eru fleiri en 2 í heimili (börn
innan 16 ára og/eða fullorðnir). Konur
með börn á barnaheimilisaldri eru því ekki
nema brot af þessum 45 þúsund konum í
borginni. Til að fá fulltrúa slíks hóps, sem
dagheimilisvandinn brennur raunverulega
á, þyrfti frekar að leita til ungs fólks,
karla og kvenna, en til allra kvenna á ótil-
teknum aldri. Ekki satt?
Nefnd eru fleiri mál, sem konur einar
geti skilið til fulls vegna reynslusviðs síns,
svo sem fræðslumál, jafnvel umhverfismál
o.fl. Þau virðast eiga það sammerkt að
lenda þeim megin á vegasaltinu, sem kost-
ar fé. Hinum megin hvíla svo skattamál,
atvinnumál og fleira þess háttar sem aflar
fjárins til að kosta hitt. Satt að segja virð-
ist dálítið skondið, ef konur á síðari hluta
20. aldar vilja nú aftur snúa sem kven-
borgarfulltrúar eða þingmenn til þess
hlutverks að láta karlana sjá um að afla
peninganna og afhenda sér til að verja
þeim, eins og gert var á heimilunum áður
fyrr. En taka ekki alla ábyrgðina. Væri
það nú ekki dálítil afturför?
Shirley Williams, ein sú kona sem
fremst stendur nú í brezkum stjórnmálum
og hefur frá barnæsku fyrir áhrif móður
sinnar, Veru Brittain, barizt fyrir friði og
kvenréttindamálum, var spurð þegar hún
tók sæti á þingi um daginn, um muninn á
konum og körlum á stjórnmálasviðinu.
Hún sagði: — Það eru kvenkjósendur sem
eru þar afgerandi og hafa undanfarin
50—60 ár þrýst á um ákveðin mál og
breytt áherzlum hjá öllum þingmönnum.
En að halda að kvenstjórnmálamenn séu
ólíkir karlstjórnmálamönnum, er að ganga
í þá gildru að trúa því að konur hafi annan
persónuleika. Það hafa þær ekki. Á sama
hátt og til eru „mjúkir" karlar eru til
frekar, raunar vilja Bandaríkja-
menn heldur að dollarinn sé ódýr-
ari, þar sem það leiði til meiri út-
flutnings. Ríkisstjórn Gunnars
Thoroddsens kvíðir því að sjálf-
sögðu, að dollarinn verði ódýrari
miðað við aðra gjaldmiðla, í kjöl-
farið vex verðbólgan hér á landi að
öllu óbreyttu.
Víst er, að ríkisstjórnin hefur
viljað gera sem minnst úr jákvæð-
um áhrifum þess á íslenskt efna-
hagslíf og átökin við verðbólguna,
að dollarinn hefur styrkst. Hún
vill láta líta svo út sem hjöðnun
verðbólgunnar sé öll henni að
þakka, hitt er jafn víst, að ríkis-
stjórnin mun óhikað skella skuld-
inni á lækkun dollarans, þegar
verðbólgan vex á ný.
I sama farið
Á spástefnunni var spurt um
það, hvort unnt væri að slá nokkru
föstu um áhrif þess á samdrátt
verðbólgunnar, að kaupið var
lækkað um 7% annars vegar og
hækkun dollarans hins vegar.
Fram kom, að ekki væri unnt að
gefa einhlítt svar við þessari
spurningu, óvissuþættir væru of
margir til þess. En þó mátti skilja
svarið á þann veg, að væri við það
miðað, að verðbólga hefði farið úr
60% niður í 40%, hefði hún orðið
um 50%, ef hækkun dollarans
hefði ekki komið til.
Um þetta leyti í fyrra spáðu
menn því, að verðbólgan í ár yrði
nálægt 70% og þar yfir, ef ekkert
yrði gert í efnahagsmálum. Þá var
verðbólgan rétt um 60% í árslok.
Nú er hin opinbera verðbólga um
40% en framreikningsspár segja,
að hún verði um 55% á næsta ári
að öllu óbreyttu. Á grundvelli
samskonar framreikningsspár var
því slegið föstu, þegar ríkisstjórn-
in kynnti efnahagsaðgerðir sínar
um síðustu áramót, að á þessu ári
yrði verðbólgan rétt um 50%. Sú
spá tók ekki mið af hækkun doll-
arans. Framreikningsspáin um
55% verðbólgu á næsta ári byggist
á því hlutfalli, sem nú er milli
dollara og annarra gjaldmiðla,
það er eftir að dollarinn hefur
lækkað um 7-10% gagnvart þess-
um gjaldmiðlum, frá því að hlut-
fallið var okkur hagstæðast miðað
við átökin gegn verðbólgunni.
Hins vegar er við því búist, að
dollarinn muni veikjast enn, svo
að 55% talan er líklega síst of há.
Fulltrúar fyrirtækjanna á
spástefnunni voru almennt þeirr-
ar skoðunar, að dollarinn myndi
lækka meira í verði á næsta ári,
enda spáðu þeir flestir um eða yfir
60% verðbólgu frá janúar til des-
ember á næsta ári.
Átök
framundan
Fréttir úr stjórnarherbúðunum
benda til þess, að þar séu menn
ekki einu sinni sammála um það í
„mjúkar" konur. Og það eru til harðar
konur alveg eins og miskunnarlausir karl-
ar. Það er ekki munur á kynjum heldur á
persónuleika.
Á laugardaginn fyrir viku var í sjón-
varpinu kvikmyndin „Frambjóðandinn",
sem fjallaði um ungan frambjóðanda, sem
sigrar fyrir harðfylgi stuðningsmanna
sinna í nútíma kosningabaráttu og vaknar
upp við það allt í einu að vera kominn á
þing. Og myndin endar á ráðvilltri spurn-
ingu hans: Hvað nú? Hvað á ég nú að
gera? Markmiðið var það eitt að verða
þingmaður. Ekki hugsað lengra. Engin
brennandi málefni eða stefna. Athyglin
sem myndin hefur fengið víða um heim
sýnir að vandinn er víða til. Spurningin á
rétt á sér.
Já, hvað gerir ein (eða 2) kona af
kvennalista, þegar hún hefur fengið kosn-
ingu í borgarstjórn án flokks? Til að koma
málum í gegn verður hún að fá stuðning.
Þá er um þrennt að velja: tala hátt og
fagurlega og koma engu í gegn, standa í
sífelidri verzlun með atkvæði í hverju
máli, eða taka saman við einhvern flokk-
inn til að ná meirihluta, eins og Ingibjörg
Bjarnason varð að gera eftir að hún komst
á þing í kvennaframboði 1922. Sá sér ekki
annað fært, ætlaði hún að verða að gagni,
en að taka saman við íhaldsflokkinn, sem
stóð henni næst. Sú sem efst er á listanum
verður þá að taka saman við þann flokkinn
sem henni stendur næst — eða verða til
lítils gagns.
Ekki get ég sætt mig við að sérframboð
kvenna sé lausnin á vanda, sem vissulega
er fyrir hendi þegar stór hópur — hvort
sem hann myndast af kyni, aldurshópum,
kynþáttum eða búsetu — á ekki fulltrúa í
samræmi við fjölda þar sem sameiginleg-
um ráðum er ráðið fyrir alla. Frekar væri
sérframboð innan flokkanna og með
stefnumörkun þeirra. En hvað skal þá til
ráða? Ég kann ekki svarið.
En lítum á hvaða konur hafa haft fram-
'gang á Islandi. Hvað skyldu þær eiga sam-
eiginlegt? Könnun á borð við þær, sem oft
birtast í blöðum, gæti komið að gagni:
1. Hver var fyrsta landnámskonan —
Auður djúpúðga. 2. Hver var fyrsti kven-
ráðherrann — Auður Auðuns. 3. Hver var
fyrsti kvendómarinn — Auður Þorbergs. 4.
Hver var fyrsti kvenborgarstjórinn —
Auður Auðuns. 5. Hver var fyrsti kven-
presturinn — Auður Eir. 6. Hver fær at-
kvæði í hverri kosningu — Auður (seðill).
Hvað geta konur þá gert til að ná
árangri og fá atkvæði í kosningu? Skírt öll
stúlkubörn Auður!
hverju sá vandi felist, sem við er
að glíma, hvað þá um úrræðin
gegn honum. Sú skoðun er nú ríkj-
andi, að stjórnvöld hafi ekki leng-
ur borð fyrir báru í þeim skilningi,
að þau geti ekki varist stórsjóum á
bak við vinsamlegt almenningsálit
eða velvild verkalýðssamtaka. Nú
standi þau berskjölduð frammi
fyrir afleiðingum eigin gerða. Hið
versta, sem fyrir stjórnmálamenn
kemur, er að takast á við alvarleg-
an vanda án þess að njóta trúnað-
ar umbjóðenda sinna í átökunum.
Stjórnarherrarnir búa nú við
trúnaðarbrest gagnvart stuðn-
ingsliði sínu og á milli stjórnar-
herranna ríkir ekki sá trúnaður,
sem er forsenda farsælla mála-
lykta.
I stjórnmálunum myndast þó
oft sú staða, að ráðamenn kjósa að
halda í völdin, valdanna einna
vegna, því að þeir meta stöðu sína
á þann veg, að valdalausir séu þeir
öllu rúnir. Þeir, sem í þessari
stöðu lenda í ríkisstjórn, grípa
jafnan til þess örþrifaráðs að
kenna stjórnarandstöðunni um
hina pólitísku pattstöðu og skella
allri skuldinni á hana. Málflutn-
ingur stjórnarherranna og skrif-
finna þeirra á dagblöðunum bein-
ist æ meira í þessar áttir. Um
nokkurt skeið hefur það verið við-
kvæðið í Tímanum, að stjórnar-
andstaðan ætti sök á því, að niður-
talningin bæri ekki meiri árangur
og væri komin í strand. Og svo að
enn sé vitnað til sjónvarpsþáttar-
ins á miðvikudag, þá veifaði for-
maður þingflokks Alþýðubanda-
lagsins þar síðasta tölublaði af
Dagblaðinu og Vísi og las upp úr
forystugrein Jónasar Kristjáns-
sonar um ömurleika stjórnar-
andstöðunnar, en eins og menn
vita hefur Jónas Kristjánsson var-
ið ríkisstjórnina með einum eða
öðrum hætti frá því að hún var
mynduð og gerir enn, þó sannfær-
ingarkrafturinn sé greinilega far-
inn að dvína.