Morgunblaðið - 21.02.1982, Blaðsíða 22

54
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. FEBRÚAR 1982
Ar fatladra — Ar aldraðra — Onnur grein:
„Hjúkrun á heim-
ili“ fyrir aldraða
Sjúkrastofa á heimili
eftir Sigfús J.
Johnsen
Í framhaldi af Krein minni 19.
þ.m. beini ég nú hugrenninKum
mínum að aðstoð við aldraða og
þeim nýmælum, er þar mætti við
koma.
Eftir kynni mín af hinum fjöl-
mörtju iæknum ok öðru starfsliði
heilbrigðisstétta, bæði hérlendis
ok erlendis verða mér ýmsar stað-
reyndir kunnari en áður.
Ekki síður eftir heimsóknir
mínar og viðtöi við sjúklinga og
aðstandendur þeirra. Sérstaklega
erlendis þar sem samanburð er
hægt að gera á eldri og nýrri með-
ferðar aðgerðum. Þá varð mér
Ijósara en nokkru sinni fyrr hve
hinn sálræni þáttur í allri starf-
semi fyrir aldraða er þýðingar-
mikill og á þetta ekkert síður við
um hinn fatlaða.
Þó hefi ég fyrst og fremst í huga
viðhorf náinna ættingja, vina og
venslamanna til síðustu lifdaga og
ævikvölds elskaðs ástvinar eða
vandamanns. Er mér þá efst í
huga að mega umgangast þá í sínu
rétta og raunverulega umhverfi,
sem í öllum tilfellum (utan alvar-
legra sjúkdómstilfella, er krefjast
stöðugrar læknismeðferðar) hlýt-
ur að vera heimilið sjálft. Þá má
og viðhafa mörg orð um það at-
læti, umgengni og athvarf er
börnin fá í samskiptum sínum við
hið aldna og reynda fólk. Sem að
jafnði er okkur kærara en flest
annað. Það er öllum kunnara en
frá þurfi að segja hver regin mun-
ur er á að geta hitt þetta fólk á
heimilum sínum og á hverjum
þeim tíma dags, er báðum aðilum
hentar. Borið saman við stuttar
heimsóknir afmarkaðs dagstíma
elliheimila eða sjúkrahúsa.
Ef verða á að veruleika að við
náum viölíka marki og tekist hefir
hjá mörgum nágrannalöndum
okkar með „Hjúkrun á heimrii" í
þess orð fyllstu merkingu, þá þarf
margfalda þjónustu á við það er
við nú getum boðið upp á hérlend-
is.
Þó verðum við að hafa í huga að
með mikilli verkaskiptingu og
breytilegum vinnutíma ásamt með
nýtingu þeirra fjölmörgu starfs-
krafta er ekki geta tekið að sér
nema starf hluta úr degi eða
sólarhrings. Þá er hér ekki um
óyfirstíganlegt vandamál að ræða.
Hve margir eru ekki þeir úr heil-
brigðisstéttum, sem ýmist eru
komnir á eftirlaun, eða sjúkralið-
ar, er ^lfarið hafa snúið sér að
heimilisstörfum, en væru fullfær-
ir um og hefðu mikinn hug á að
taka þátt í slíku hlutastarfi, jafn
göfugt og starfið er. Þá ber líka að
hafa í huga hinn fjölmenna hóp
ófaglærðs fólks, sem með stuttum
námskeiðum og undir leiðsögn
gæti mjög fljótlega gripið inn í
störf, er henta mundu í fjölmörg-
um tilfellum og næstum flestum.
Þó hefi ég ekki getið hér um hina
haldgóðu reynslu húsmæðra, sem
margar hverjar vegna „menntun-
arskorts" teljast ekki gjaldgengar
á sérhæfandi vinnumarkaði. Og
enn er þá ógetið hins stóra hóps
skólafólks, sem margt hvert vildi
gjarnan drýgja tekjur sínar með
tímabundinni vinnu að kvöldlagi
og um helgar. Svona upptalningu
mætti lengi áfram halda. En það
er einmitt slíkir starfskraftar, auk
sameiningar á hinu margvíslega
starfi hinna frjálsu félaga, sem
Gagnvega samtökin virkja til
stórátaka og gera að veruleika
þann draum er við öll viljum láta
rætast að gera sem best við þá er
mest eru þurfandi. Um leið og við
gerum sjálfum okkur gagn og
gleði með því að fá að vera þátt-
takendur í slíku starfi.
Við skulum líka hafa það í huga
að hér er ekki bara um andlegan
og Iíkamlegan þátt að ræða, held-
ur er hér um mikla fjármuni að
ræða. í fjárlagafrumvarpi ríkis-
stjórnarinnar, sem er nærri 8.000
milljónir króna, verjum við næst-
um 3.000 milljónum króna í heil-
brigðis- og tryggingamál og þykir
þó næsta fáum þar nægjanlega að
gert.
Þetta á sér stað á sama tíma og
„Vilt þú taka í útrétta
hönd þeirra einstakl-
inga, sem sviptir hafa
verið hluta hreyfimáttar
síns, en vilja með at-
orku sinni, áræðni og
ferskum hugmyndum
stofna til sameiginlegra
liðssveita, þar sem
þeirra litla félag, SEM,
býður fram krafta sína
ii
Einfóld lausn á „stiga“
fyrir hreyfihamlaða, sem
vert er að athuga. A inn-
felldu myndinni er stóll-
inn. Hann má leggja sam-
an svo lítið fari fyrir hon-
um.
okkur stórvantar sjúkrarými,
stofnanir og elliheimili. Væri því
vei gert ef okkur tækist að sam-
einast um færar leiðir s.s. Gagn-
vegaleiðina til að rýma þó ekki
væri nema nokkur rúm áður-
greindra stofnana.
Það er af þessum sökum, sem ég
leyfi mér að kynna hér það sem
nágrannaþjóðum okkar hefir tek-
ist að vinna upp og að mér virðist
að sé á hraðri uppleið og viður-
kennt af öllum er gerst til þekkja.
Vísa ég því til þess hvernig mál-
ið var kynnt í Englandi, en síðar í
grein minni ræði ég hvernig til
hefir tekist þar sem á hefir reynt
og nokkur reynsla er þegar fengin
af.
Tillaga um „Hjúkrun á heim-
ili“ fyrir aldraða, eins og hún
var lögð fyrir í Knglandi.
Forsaga málsins.
Hvatinn að stofnun samtakanna
um hjúkrun á heimilinu er hin
brýna þörf á að búa betur í haginn
fyrir aldraða og gera þeim kleift
að dvelja á heimilum sínum frem-
ur en að vera knúðir til að vistast
á stofnunum. Einnig ríkir áhugi á
að sameinast um umbætur í kerf-
inu og reyna að brúa bilið milli
viðhorfa félagsmála- og heilbrigð-
isstofnana um stuðning við heim-
ilishjúkrun.
Að forminu til er fyrirhuguð
þjónusta byggð á stofnun Gagn-
vega þar sem leitast er við að hafa
félagslegri aðstoð eftir sérþörfum
hvers einstaklings, þar með talin
störf launaðra aðstoðarmanna.
Einnig er höfð hliðsjón af öðrum
frjálsum félögum og samtökum
þar sem gert er ráð fyrir mjög
ýtarlegri aðstoð á heimilum aldr-
aðra og sjúkra.
Markmið samtakanna.
Hin fyrirhuguðu samtök munu
stefna að því að styðja aldraða í
þeirri viðleitni að dvelja á heimil-
um sínum fremur en vistast á
hælum eða stofnunum. Brýnt er
að þarfir hvers og eins verði ýtar-
lega kannaðar.
honum breytt ef ástæða þykir til.
Lagt er til að þetta mat á þörf-
um einstaklingsins verði sniðið
eftir fyrirkomulagi því sem við-
haft er við félagsmálastofnun
Gagnvega og hefir reynst mjög
vel.
Þá er og lagt til að samtökin nái
einnig yfir hjúkrunarþjónustu á
vegum sveitarfélaga. Þannig nýtt-
ist bæði þjónusta félagsmála- og
heilsugæslustofnana í þágu ein-
staklingsins.
Þegar nákvæmt mat hefur farið
fram á þörfum tiltekins einstakl-
ings fyrir þjónustu á heimili sem
gerði vistun á stofnun ónauðsyn-
lega er gengið frá „þjónustu pakk-
anum“. I samræmi við Gagnvega
fyrirmyndina mundi „pakkinn"
innihalda margskonar þjónustu
sem ekki er hægt að veita af hálfu
heilbrigðis- og félagsmálastofn-
ana við núverandi aðstæður. Hann
Meginatriði
Þjónustan sem gert er ráð fyrir
í tillögunni byggist á eftirfarandi
atriðum:
1. Samtökin munu leitast við að
bjóða fram nógu mikla aðstoð til
að gera einstaklingum kleift að
búa áfram á heimilum sínum
fremur en fara á hæli. Þetta
krefst enn meiri og nákvæmari
kannana á högum og þörfum aldr-
aðra en gert er af núverandi stofn-
unum. Þegar hér er notað orðið
„stofnun" er bæði átt við gamal-
mennahæli og sjúkrahús (þegar
bráð nauðsyn er á læknismeðferð).
Lagt er til að þarfir hinna öldruðu
verði ekki sniðnar eftir núverandi
tegundum af þjónustu, svo sem
skyndihjálp á heimilinu, matar-
sendingar eða vistun á stofnun,
heldur verði framkvæmd nákvæm
athugun á þörfum þeirra sem ein-
staklinga, hversu svo sem þær
kunna að vera óvenjulegar og
þannig reynt að fá skýra mynd af
þeim heildarstuðningi sem við-
komandi þarf á að halda til þess
að komast hjá vistun á stofnun. Út
frá þessari könnun yrði svo að-
stoðinnj hagað og hún veitt með
tilstilli samtakanna um hjúkrun á
heimilinu. Slíkur stuðningur yrði
svo endurskoðaður eftir þörfum og
yki við þjónustuna en kæmi alls
ekki í staðinn fyrir hana, en mundi
einkum bjóða meiri sveigjanleika en
auðið er hjá opinberum stofnunum.
Samtökin mundu einbeita sér við
að bjóða fram sem allra fjöl-
breytilegasta þjónustu með það
fyrir augum að geta komist sem
næst því að bjóða hinn „fullkomna
pakka“ skv. könnuninni á óskum
og þörfum einstaklingsins.
Fylgst verði nákvæmlega með
breytingum á högum „neytand-
ans“ og þjónustunni breytt í sam-
ræmi við breytt viðhorf með það
fyrir augum að þannig megi koma
í veg fyrir spítalavistun eða dvöl á
elliheimili. Með því að gefa sam-
hliða kost á heimilisaðstoð og
hjúkrun eru líkur fyrir því að hon-
um verði gert kleift að dvelja
miklu lengur á heimili sínu en
ella.
Lagt er til að samtökin bjóði
fernskonar aðstoð:
1. Stuðningsmenn: Ráðnir yrðu
menn í bæjarfélaginu til að veita
tiltekna tegund þjónustu sem
innifalin er í „þjónustu pakka"
eins eða fleiri „neytenda", enda
tækju þeir laun samkvæmt sér-
stökum samningi. Með þessu móti
næðist miklu meiri sveigjanleiki í
þjónustuna.
2. Heimilishjálp: Stuðnings-
menn, í fullu starfi, mundu veita
mjög ýtarlega aðstoð á heimilum
tiltölulega fámenns hóps.
Hlutverk þeirra væru:
a) Veita heimilisaðstoð 4 við-
skiptavinum.
b) Veita sérhæfðari aðstoð en
hægt er af hálfu bæjarfélagsins.
c) Veita áframhaldandi að-
stoð ef þess er ekki kostur af
hálfu bæjarfélagsins.
3. Hjúkrunarkona, í fullu starfi,
sem bæjarfélagið legði samtökun-
um til, myndi inna af hendi fagleg
hjúkrunarstörf skv. þörfum.
Hlutverk hennar yrði sem hér
segir:
a) Gegna sérhæfðu hjúkrunar-
starfi eftir þörfum.
b) Veita ráðgjöf, þjálfa og hafa
með höndum almenna umsjón
með aðstoðarmönnum samtak-
anna.
c) Vera milliliður milli lækna,
félagsráðgjafa og hjúkrunar-
fólks um allt er varðar hjúkrun.
Auk ofangreindrar þjónustu
eiga viðkomandi fullan rétt á
allri félags- og heilbrigðisþjón-
ustu sem bæjarfélagið veitir.
Mat
Mælt er með að þjónusta sam;
takanna verði metin á þrjá vegu. I
fyrsta lagi með því að fylgjast með
gangi mála hjá hverjum viðskipta-
vini fyrir sig. I öðru lagi með því
að bera saman árangur umönnun-
ar hvers viðskiptavinar við árang-
ur þann sem náðst hefur hjá öðr-
um, álíka sjúklingum, sem hlotið
hafa venjulega þjónustu án sér-
stakrar þjónustu, utan samtak-
anna. í þriðja lagi með því að gera
athugun á mati, kostum og göllum
í starfi samtakanna (að mati
viðskiptavinar og starfsfólks).
Þetta mat skal framkvæma af
manni sem skipaður er til þess.
Þetta skal framkvæmt með viðtöl-
um, söfnun gagna viðvíkjandi öll-
um viðkomandi með ákveðnu
millibili, þá skal hann einnig
framkvæma slíkt mat utan sam-
takanna.
Ætlast er til að samtökin nái til
tiltölulega fámenns hóps sjúkl-
inga, sem helst séu fremur ólíkir
innbyrðis. Talið er eðlilegt að
skipst yrði á niðurstöðum og skoð-
unum við Gagnvega stofnunina.
1. Stjórnun: Það er talið nauð-
synlegt að öll þjónusta sem veitt
er af samtökunum verði, fyrir
milligöngu framkvæmdastjóra,
falin sama félagsmálafulltrúan-
um, líkt og tíðkast hjá öllum öðr-
um félagsmálastofnunum í bæjar-
félaginu. Aðeins með þessu móti
er hægt að tryggja eðlilegan sam-
runa samtakanna og þeirra marg-
víslegu þjónustu sem innt er af
hendi og þannig komið í veg fyrir
vandkvæði á framkvæmdum. Öll
ábyrgð á starfsemi samtakanna
skal vera í höndum viðkomandi fé-
lagsmálafulltrúa. Mælt er með því
að maður sá er metur árangur
starfsins skuli vera tengdur fé-
lagsmáladeild eða félagsmálaráði.
2. Starfslið: Lagt er til að eftir-
taldir starfsmenn verði ráðnir:
— Framkvæmdastjori sem ber
ábyrgð á daglegum rekstri.
— Endurskoðandi — er metur ár-
angur í starfi og þjónustu.
— Fimm aðstoðarmenn (heimil-
ishjálp).
— Hjúkrunarfræðingur.
Mælt er með að aðstoðar-
framkvæmdastjóri verði ráðinn
þegar er framkvæmdir hefjast ef
þess gerist þörf vegna anna. Starf
hans verður að meta starfsemina,
sjá um útvegun viðbótar starfs-
krafta, þjálfun þeirra og umsjón
með sjúkraliðum.
3. Lagt er til að samtökin miði að
því að annast umönnun um 50
manns hverju sinni.
4. Starfstími. Lagt er til að sam-
tökin starfi í 4 ár. í því er reiknað
með undirbúningsvinnu og 6 mán-
aða tímabili í lokin sem varið
verði til rannsókna á starfseminni
í heild. Þá verði einnig kannaðisr
möguleikar á framhalds starfsemi
til langs tíma innan heilsugæslu-
og félagsmála þjónustunnar.
Sjúklingar samtakanna munu
halda áfram að njóta fullrar þjón-
ustu, endurskoðaðrar eftir þörf-
um, eins Iengi og þurfa þykir.