Morgunblaðið - 21.02.1982, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. FEBRÚAR 1982
55
Fjöldi sjúklinga
Aukakostnaður
Eftirtaldir liðir þyrftu að kom-
ast á fjárlög samtakanna, en
ógerlegt er að ákveða þá að svo
stöddu, meðan óvissa ríkir um um-
fang starfseminnar.
(i) Nokkur fjárhaeð vegna sér-
hæfðra hjúkrunartækja til
heimanotkunar og enn eru ekki
fáanleg frá heilbrigðisþjónust-
unni, en eru nauðsynleg til
starfsins.
(ii) Nokkur fjárhæð vegna
ráðningar og þjálfunar sjúkra-
þjálfara.
(iii) Skrifstofuáhöld, ferðalög
og bréfsefni.
(iv) Húsnæðiskostn. v.
skrifstofuhalds.
Heildarkostnadur
Heildarkostnaður, ef ekki er
gert ráð fyrir tekjum, við ofan-
greinda kostnaðarliði er £56.481 á
ári. Mjög líklegt má teljast að
óviss kostnaður, hér að ofan, verði
lægri en tekjur á fjögurra ára
tímabili. Einnig er líklegt að upp-
hæðin sem ætluð er til launa-
greiðslu sjúkraþjálfa, £10.125 á
ári, þurfi ekki að greiðast að fullu
þar til hámarkinu, þ.e. 50 sjúkl-
ingar, er náð.
Öllum tölum hér að framan þarf
að snúa til verðs í íslenskum krón-
um og um leið að taka tillit til þess
að þær eru frá árinu 1981 og
sumar eldri eða frá 1978 s.s. hluti
vinnulauna.
Peterborough-samtökin
„Hjúkrun á heimili“
Samtökin um hjúkrun á heimili
hafa hafið starf við að veita þeim
sjúklingum aðhlynningu á heimil-
inu sem annars þyrfti að vista á
sjúkrahúsi ... Lýst er forsögu
þeirra og núverandi starfsemi.
Henni hefur verið fagnað af sjúkl-
ingum, læknum, hjúkrunarliði og
öðrum sem að heilbrigðismálum
starfa.
Margir sjúklingar kjósa fremur
að njóta aðhlynningar á heimili
sínu og læknar vilja nýta spítala-
rýmið sem best og halda fjölda
langlegusjúklinga í lágmarki en
skortir aðstöðu til langtíma-
aðhlynningar. í Peterborough var
ákveðið að kanna þessa aðstöðu til
að gera sér grein fyrir því hvort
ekki væri hægt að sinna sumum
þeirra sjúklinga í heimahúsum
sem jafnan væri haldið á sjúkra-
húsum.
Undirbúningsnefndin hafði
kynnt sér vandlega starfsemi
„Bayonne" samtakanna í Frakk-
landi þegar árið 1977 og henni var
kunnugt um að Sainsbury-
styrktarsjóðurinn hafi boðið
£204.000 til að stofna til svipaðrar
starfsemi í Peterborough. Heil-
brigðisyfirvöld höfðu skuldbundið
sig til að halda áfram þessu
brautryðjendastarfi ef það hefði
að þeirra mati sannað ágæti sitt
eftir þrjú ár. Yfirvöld í Peterbor-
ough lofuðu £24.000 'til tækja-
kaupa og Sainsbury-styrktar-
stjóðurinn hét fjárhagsstuðningi.
Framkvæmdanefnd um „Hjúkrun
á Heimili" var skipuð 1978. For-
maður hennar var starfandi lækn-
ir (GP), og aðrir nefndarmenn
voru bæjarritari, fjármálastjóri,
héraðslæknir, tveir fulltrúar
Sainsbury-sjóðsins auk sjö ann-
arra sem að heilbrigðismálum
starfa.
Peterborough starfið hófst með
þrem hjúkrunarfræðingum, átta
sjúkraliðum í fullu starfi og einum
félagsráðgjafa, einnig í fullu
starfi. Heilbrigðisyfirvöld útveg-
uðu samtökunum samastað í lítt
notuðu einbýlishúsi. Rekstrar-
kostnaður og laun voru greidd af
heilbrigðisyfirvöldum.
Starf sjúkraliðans (Patient’s
Aide) í þessari merkingu er afar
víðfeðmt, einskonar sambland af
hjúkrunaraðstoð og heimilishjálp.
í því sameinast hjúkrun, eftirlit
með sjúklingi, ráðgjöf og stuðn-
ingur við fjölskyldu sem annast
sjúkling á heimilinu. Þegar störfin
voru auglýst bárust strax 150 um-
sóknir, flestar frá fyrrverandi
starfsfólki á sjúkrahúsum. Launa-
greiðslur eru skv. NHS (National
Health Service) reglum um að-
stoðarfólk á sjúkrahúsum. Öll fag-
leg meðferð er alfarið í höndum
viðk. heimilislæknis. Sjúkraþjálfi
og iðjuþjálfi, báðir í hlutastarfi,
tengdust starfinu. Fyrstu sjúkl-
ingarnir voru teknir til meðferðar
í október 1978.
Sú meginregla var höfð í huga
við val sjúklinga að ef þessi starf-
semi hefði ekki verið fyrir hendi
væru viðk. sjúklingar á sjúkra-
húsi. Einnig var ófrávíkjanleg
krafa að allir viðkomandi aðiljar,
þ.e. læknir, hjúkrunarlið, félags-
ráðgjafar, og sjúklingurinn sjálf-
ur, kysu fremur aðhlynningu á
heimili heldur en sjúkrahúsvist.
Þessi frumtilraun tókst ekki vel.
Það reyndist erfitt fyrir heimilis-
lækni að viðhalda nánu samstarfi
við hjúkrunarliðið, og hinir síðar-
nefndu höfðu ekki nóg að starfa.
Þetta kom ekki á óvart þar eð vit-
að var að raunverulegur umönn-
unartími fyrir sjúklinga á spítöl-
um er afar lítill. Margar hjúkrun-
arkonurnar, sem tengdar voru
starfinu, gátu illa sætt sig við að
þeirra eigin sjúklingar nytu um-
önnunar af óþekktu hjúkrunarliði
samtakanna. Val nýrra sjúklinga
gekk stirðlega því allir voru þeir
ókunnugir sjúkraliði samtakanna
og starfsháttum. Samtökin gátu
auðvitað ekki státað af hinu af-
bragðsgóða samsturfi heimilis-
læknis og hverfishjúkrunarkonu
sem nú þegar er komið í fast horf
innan bresku heilbrigðisþjónust-
unnar. Af þessu má lærdóm draga
ef vel á að ganga við hjúkrun á
heimili í framtíðinni.
Starfsemin fluttist í skrifstofur
heilbrigðisþjónustu héraðsins og
yfirhjúkrunarfræðingur annast
nú daglegan rekstur samtakanna.
Þar eru fyrir hendi fullgildir
hjúkrunarfræðingar og sjúkralið-
ar, skrifstofufólk, félagsráðgjafi,
sjúkra- og iðjuþjálfar. Þegar nýr
sjúklingur er skráður inn er það
einkum héraðshjúkrunarfræðing-
urinn sem ákvarðar um það. Ef
þörf gerist getur hún kvatt til
hjúkrunarkonur á bakvakt til að
aðstoða við hjúkrun á heimilinu
eða til annarra starfa. Ef nauósyn
krefur er hægt að veita 24 stunda
umönnun til handa sjúklingi en í
raun er daglegur umönnunartími
sem hér segir:
Meðal umönnunartími yfir-
hjúkrunarkonu á sjúkling á dag =
0,84 stundir.
Meðal umönnunartími útlærðs
hjúkrunarfr. á sjúkl. á dag = 1,36
stundir.
Meðal umönnunartími sjúkra-
liða á sjúkl. á dag = 1,86 stundir.
Meðal umönnunartími hjúkrun-
araðstoðarmanns á dag = 5,00
stundir.
Reynslan hefur leitt L Ijós að
heimilislæknir getur sem best, og
án mikils undirbúnings, veitt
sjúklingi í heimahúsi faglega um-
önnun.
Samband við
„Hjúkrun á Heimili“
Hægt er að hafa símasamband
við þjónustuna „Hjúkrun á Heim-
ili“ á hvaða tíma sem er. Ef
skrifstofan er lokuð^er símsvari
sem vísar á símanúmer yfirhjúkr-
unarfræðings, eða fulltrúa, sem er
á vakt.
Starf samtakanna í reynd
Yfir 200 sjúklingar hafa notið
umönnunar samtakanna nú. Frá
1. apr. til 30. nóv. 1980 höfðu 108
sjúklingar verið skráðir, 78 af
heimilislækni eða hjúkrunarkonu
þeirri sem með hópnum starfar,
og 30 af stjórnendum sjúkrahúss.
Langflestir hafa þjáðst af krabba-
meini, en aðrir sjúkdómsflokkar
eru heilablóðfall, hjartasjúkdóm-
ar, lungnabólga og lærbrot. Einnig
er um hvítblæði og ýmsa hrörnun-
arsjúkdóma að ræða. Af 50
dauðsföllum á tímabilinu orsökuð-
ust 39 af krabbameini.
Þegar sami aðili stundar sjúkl-
Til er lítill lyftari ætladur
til notkunar, þegar fatlað-
ur er aðstoðadur við að
fara í bað. Er hann t.d. til-
valinn fyrir fólk, sem
stundar heimahjúkrun, því
lítið fer fyrir honum og
auðvelt að flytja hann með
sér í bfl.
ing á banabeði þar til yfir lýkur
hefur reynslan sýnt að slíkt fyrir-
komulag dregur mjög úr sársauka
og örvilnan hins sjúka auk þess
sem auðveldara er fyrir sjúkraliða
í heimahúsi að haga störfum sín-
um í samræmi við aukna þörf
sjúklings fyrir aðhlynningu. Það
gleðilega gerðist að 51 sjúklingur
útskrifaðist heill heilsu en 7 voru
færðir á sjúkrahús.
Niðurstaða og matsgerð á
starfsemi samtakanna
Peterborough-samtökin um
„Hjúkrun á Heimili" voru ekki
hugsuð sem vísindalegur og ná-
kvæmur samanburður þjónustu
spítala við langlegusjúklinga og
umönnun á heimili. Allur saman-
burður í þessu plaggi er því frem-
ur vísbending en töluleg stað-
reynd.
Samt var talin nauðsyn á að
safna tölulegum upplýsingum um
störf samtakanna og gera grein
fyrir því sem vel hefur tekist að
mati heimilislækna, starfsfólks
samtakanna og „neytendanna"
(sjúklinga og venslamanna). Því
varð það að ráði að gerð var úttekt
á 53 sjúklingum sem umönnun
hlutu hjá samtökunum. Spurn-
ingalistar voru gerðir af heimilis-
læknum fyrir sérhvern sjúkling í
þessum tiltekna hóp og þrír spyrj-
endur lögðu spurningar fyrir hér-
aðshjúkrunarfræðing, þann
hjúkrunarliða sem nánasl hafði
starfað með sjúklingunum og að
lokum við nánustu venslamenn
hvers sjúklings og, þar sem því
varð við komið, við sjúklinginn
sjálfan. Enn hefur ekki verið unn-
ið til fulls úr könnuninni en hér á
eftir fara helstu niðurstöður.
Meðalaldur sjúklings var 71 ár,
sá yngsti var 34 ára og sá elsti 95.
33 (næstum tveir þriðju) voru kon-
ur. Athyglisvert að að 16, eða um
einn þriðji, bjuggu einir, en 4
bjuggu í sambýlishúsi þar sem var
umsjónarmaður. Mörgu var ábóta-
vant á heimilum þeirra; einn af
hverjum átta hafði ekki aðgang að
baðherbergi innanhúss og í fjór-
um tilfellum var ekkert heitt vatn
fáanlegt.
Heimilislæknar voru beðnir að
gera grein fyrir þeirri aðstöðu sem
hver sjúklingur hefði þarfnast, að
þeirra mati, ef hjúkrun á heimili
hefði ekki verið fyrir hendi.
Svör bárust vegna 44 sjúklinga
(teg. hjúkrunar/fjöldi sjúkl.:
Ótiltekið á alm. spítölum 10
Neyðartilfelli 8
Öldrun 6
Sjúkl. á banabeði 3
Langtímalega 3
Beinbrot og liðasjúkd. 3
Öldrun eða sérst. lyfjagj. 2
Hvíld og afturbati 2
Vist hjá venslafólki (annars á spítala) 2
Elliheimili 2
Kvensjúkdómar 1
Öldrunar- geðsjúkd. 1
Endurhæfing 1
Skurðaðgerð 1
í könnuninni var spurt hvaða
störf væru þýðingarmest (tíma-
frekust) sem aðiljar samtakanna
ynnu í þágu sjúklinga. Algeng-
ustu, og þýðingarmestu störf
hjúkrunarfræðinga voru: umsjón
með sjúklingum (55% af tilfell-
um), hjúkrunarstörf (47%), að-
stoð/umsjón með sjúklingi (43%),
aðstoð við venslafólk (37%), eftir-
lit með líðan sjúklings (33%).
Venjulegustu störf sjúkraliða
(hjúkrun á heimili) voru: böð og
þvottur sjúkl. (62%) heimilisað-
stoð (48%), hjúkrun (35%), mat-
argerð (35%), búið um rúm (27%),
aðstoð á klósetti (25%).
Þegar metin eru störf við hjúkr-
un á heimili telur hjúkrunarfræð-
ingurinn mikilvægust (eins og við
er að búast) sín eigin störf við
hjúkrun og umsjón með sjúkralið-
um. Athyglisvert er hve þeir sem
spurðir voru leggja þungt vægi á
böð. Sjúkraliðar böðuðu sjúklinga
í % hluta tilvika og töldu það mik-
ilvægasta starfið í xh hluta. Hjúkr
unarfræðingar töldu böð mikilvæg-
asta starf sjúkraliða í 54% tilfella, og
bæði venslamenn og sjúklingarnir
sjálfir töldu aðstoð við böð þýð-
ingarmest af öllu. Sjúkraliðar
HAH töldu að næst böðun, væri
hjúkrun og heimilisaðstoð þýð-
ingarmest. Sjúklingar og vensla-
menn lögðu mikla áherslu á mat-
argerð og heimilisstörf.
Þessar niðurstöður sýna ljós-
lega hvernig hlutverk hjúkrunar á
heimili er samanfléttað af hjúkr-
un og húshjálp, þar sem böðun
skipar svo þýðingarmikinn sess.
Allir þeir sem spurðir voru voru
beðnir að meta gildi hjúkrunar á
heimili. 5 punkta fyrirgjöf var
notuð. Ekki var hægt að ná til
allra þátttakenda eða sjúklinga
(aðeins 25 sjúklingar voru spurð-
ir).
Mat lækna: Tala:
Gengið mjög vel 28
Gengið vel 16
Hlutlaus 1
Gengið miður vel 1
Gengið mjög illa 0
Alls 46
Mat hjúkrunarfræðinga: Tala:
Gengið mjög vel 18
Gengið vel 28
Hlutlaus 3
Gengið miður vel 0
Gengið mjög illa 1
Alls 51
Mat sjúkraliða:
Gengið mjög vel 32
Gengið vel 13
Engin skoðun 7
Gengið illa 0
Gengið mjög illa 0
Alls 52
Mat sjúklinga:
Gefið mjög góða raun 18
Gefið góða raun 4
Engin skoðun 3
Til hins verra 0
Mjög til hins verra 0
Alis 25
Mat venslamanna:
Gengið mjög vel 41
Gengið vel 5
Engin skoðun 1
Gengið miður vel 0
Gengið mjög illa 0
Alls 47
Mat ráðgefandi læknis:
Gengið mjög vel 5
Gengið vel 5
Engin skoðun 1
Gengið miður vel 0
Gengið mjög illa 1
Alls 12
Erfitt er að bera saman kostnað
við „Hjúkrun á Heimili" við kostn-
að á venjulegum spítöium vegna
ýmissa breytilegra þaíta. HÁH
dagkostnaður er t.d. lægri en á
spítala, en dvöl sjúklings er lengri.
Sennilega þarfnast HÁH sjúkling-
ur meiri umönnunar þar sem svo
oft er um sjúkdóma á lokastigi að
ræða.
Þess ber að gæta að kostnaður
við hjúkrun á heimili ber ekki með
sér lækniskostnað eða meðala-
kostnað. Þvi er þessum liðum
sleppt í skýrslum undir fyrirsögn-
inni „Lyf og læknaþjón.". Það má
einnig vera að þjálfun starfsfólks
og stjórnun verði all kostnaðar-
söm í upphafi meðan reynsla er
ekki á komin. í reynd var
dagkostnaður (mars og apr. 1981
£36).
Heilbrigðismálastofnun héraðs-
ins varpaði fram nokkrum spurn-
ingum varðandi starfsemina.
(a) Er aðhlynningin sambæri-
leg við það sem sjúklingar á
venjulegum sjúkrahúsum eru
aðnjótandi?
Svar: Þessu verður ekki gerð
full skil í stuttu máli en svör
sjúklinga og venslamanna hér að
ofan gefa til kynna að hún sé
a.m.k. jafn góð bæði að gæðum og
magni. Almenn ánægja hefur ver-
ið látin í ljós af sjúklingum,
venslamönnum og læknum.
(b) Kemur HÁH að einhverjum
þeim notum sem núverandi
heilsugæsluþjónustur gera
ekki?
Svar: Fram kemur í
bráðabirgðaskýrslum að í einungis
tveim tilfellum (5%) hefði önnur