Morgunblaðið - 21.02.1982, Blaðsíða 26

58
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. FEBRÚAR 1982
Ólafur Davídsson forstöðu-
maður Þjóðhagsstofnuna
hélt erindi um verðbólgu og
vísitölu á almennum fundi
Verzlunarmannafélags
Keykjavíkur í vikunni. Ólaf-
ur fjallaði einkum um verð-
vísitölu, framfærsluvísitölu
og byggingavísitölu- og um
vísitölubindingu launa, svo
og um verðbólguna.
Ólafur sagði að grundvöllur
núverandi framfærsluvísitölu
hefði verið lagður með búreikn-
ingum 100 fjölskyldna, sem
skráðu útgjöld sín á árunum 1964
og 1965. Meðalstærð þessara fjöl-
skyldna var hjón og tvö börn. Það
sjónarmið hefði verið ríkjandi að
framfærsluvísitölu skyldi fyrst
og fremst miða við lífskjör hinna
lægst launuðu, og nauðsynjavör-
ur fengu því ríflega vigt í vísitöl-
unni. I grófum dráttum væri
hlutdeild einstakra útgjalda í
vísitölunni þessi: matur og
drykkur 34%, áfengi og tóbak
5%, fatnaður 11%, heimilisbún-
aður 6%, eigin bifreið 11%, raf-
magn og hiti 3%, húsnæði 9% og
önnur útgjöld 21%. Beinir skatt-
ar væru ekki í núgildandi grunni
framfærsluvísitölu.
Samkvæmt þessu, sagði Ólafur,
Olafur Davíðsson í ræðustól á fundi VR. Við borðið sitja Magnús L. Sveinsson formaður VR og Guðmundur H.
Garðsson fundarstjóri. Ljónm. Mbl. Júlíus.
réðist af vísitölukerfinu, og þess
vegna væri heppilegt að þeir
væru alfarið fyrir utan vísitölu-
grunninn. Meginmálið væri það,
að ríkisvaldið þyrfti að geta
brugðist við snöggum hagsveifl-
um og hækkað óbeina skatta,
þegar þurfa þætti, án þess að það
hefði áhrif á laun með sjálfvirk-
um hætti. Hvort þau áhrif stæðu
til frambúðar réðist svo af kjara-
samningum.
Orkuverð
Varðandi það atriði hvort
reikna ætti verð á innlendri orku
inn í vísitöluna, sagði Ólafur, að
vegna mikilla raforkufram-
kvæmda á undanförnum árum og
vegna fyrirhugaðra framkvæmda
í framtíðinni, yrði fyrr eða síðar
nauðsynlegt að hækka raforku-
verð talsvert umfram almennar
verðbreytingar. Að öðrum kosti
yrðu erlendar lántökur í þessu
skyni óheyrilega miklar. Til við-
bótar kæmu ýmsir erfiðleikar við
raforkuvinnslu á síðustu árum,
ekki sízt tekjutap Landsvirkjunar
vegna vatnsskorts. Stjórnvöld
hér hefðu ekki treyst sér til þess
að setja orkuverðið inn í vísitöl-
una, vegna þeirra vísitöluverð-
hækkunar, sem því fylgdi, og
vegna þeirrar sjálfkrafa launa-
„Verðbólgan hefur grafið sér farveg sem
erfitt getur reynzt að veita henni úru
— sagði Ólafur Davíðsson forstöðumaður Þjóðhags-
stofnunar á fundi Verzlunarmannafélags Reykjavíkur
er gert ráð fyrir því að vísitölu-
fjölskyldan kaupi enn sömu vörur
og þjónustu og hún keypti árið
1964, og í nákvæmlega sama
magni. Neyzluvenjur hefðu hins
vegar breytzt mikið á undan-
gengnum 18 árum og væri vægi
svokallaðra brýnustu lífsnauð-
synja mun minna í útgjöldum
fólks í dag en fyrir 18 árum.
Þannig væru matvörur nær 32%
heildarútgjalda í vísitöiunni, en í
dag væru þær liklega um 20%
allra útgjalda, annarra en út-
gjalda vegna húsbygginga. Einn-
ig gerði vísitalan ráð fyrir því að
aðeins önnur hver fjölskylda ætti
bíl, en nú mætti heita að hver
fjölskylda ætti bíl. Núgildandi
framfærsluvísitala væri því ekki
lengur dæmigerð fyrir útgjalda-
samsetningu fjölskyldna. Þetta
þyrfti þó ekki endilega þýða, að
hún mældi verðbólguna öðru vísi
en ný vísitala mundi gera, um það
væri ekki hægt að segja nema
með samanburði nýrrar vísitölu
og þeirra sem nú er í gildi, sagði
Ólafur.
„Þar sem vísitala framfærslu-
kostnaðar er algengasti verð-
bólgumælikvarðinn, er brýnt, að
hún mæli verðlagsþróunina sem
réttast. Þess vegna er mikilvægt
að skipt sé reglulega um vísitölu-
grunn og helzt ættu ekki að líða
meira en fimm ár á milli þess að
skipt er um grunn," sagði Ólafur.
Þá sagði Ólafur að undirbún-
ingur að nýjum vísitölugrunni
væri langt kominn, og þegar væri
ljóst, að að hann yrði talsvert
frábrugðinn núgildandi grund-
velii. Matvara mundi vega minna
í nýju vísitölunni, landbúnaðar-
afurðir yrðu minni þáttur en nú
væri, en hlutur innfluttrar vöru
og erlendrar þjónustu yrði meiri.
Þá mundi nýja vísitölufjölskyld-
an eiga heilan bíl en ekki hálfan.
Sagði Ólafur að þar sem þáttur
landbúnaðarafurða yrði minni í
nýrri vísitölu, mundi það óhjá-
kvæmiiega hafa áhrif á ákvarð-
anir um niðurgreiðslur á verði
þeirra.
Varðandi byggingarvísitöluna,
sagði Ólafur Davíðsson, að hún
væri ekki endilega nákvæmur
mælikvarði á byggingarkostnað í
dag, þar sem hús í byggingu nú —
jafnvei þótt um fjölbýlishús væri
að ræða — væru ekki nákvæm-
lega eins og þau, sem byggð voru
fyrir tíu árum, auk þess sem
byggingarkostnaður hefði
breytzt. Þessari vísitölu væri ætl-
að, eins og framfærsluvísitölunni
einnig, að mæla verðbreytingar,
en ekki að sýna útgjaldaaukn-
ingu. Nauðsynlegt væri að endur-
nýja reglulega þann grunn sem
byggingarvísitalan byggði á.
Ólafur sagði að ef litið væri á
breytingar á framfærsluvísitölu
og byggingarvísitölu yfir nokkurt
árabil, kæmi í ljós að einstök ár
gætu breytingarnar verið mis-
jafnar, en ekkert þyrfti að vera
óeðlilegt við það, þar sem annars
vegar væri verið að mæla verð-
breytingar neyzlu og hins vegar
byggingarkostnað. Aðgerðir
stjórnvalda hefðu mismunandi
áhrif á báðar þessar vísitölur,
gott dæmi um það væru niður-
greiðslur á verði landbúnaðaraf-
urða, sem lækkuðu framfærslu-
vísitöluna, en ekki byggingarvísi-
töluna. Þær hefðu síðan svipuð
óbein áhrif á báðar vísitölurnar,
þar sem laun hækka minna en
ella og það drægi bæði úr hækkun
á verði neyzluvöru og hækkun
byggi ngarkostnaðar. Þegar yfir
lengri tíma væri litið væri ólík-
legt að þessar tvær vísitölur
hækkuðu mjög mismunandi, það
kæmi í ljós, að frá 1973 — er
verðbólgan tók að færast mjög í
aukana — til 1981 hækkaði fram-
færsluvísitala um 1743% og
byggingarvísitala um 1704%. Ef
framfærsluvísitalan hefði hækk-
að um 2% minna eða byggingar-
vísitalan um 2% meira, hefði
hækkunin verið sú sama.
Vísitölubinding launa
Ólafur Davíðsson sagði, að
formleg vísitölubinding launa
hefði fyrst verið tekin upp hér á
landi 1939. Verðlagsuppbótin
hefði ýmist verið ákveðin með
lögum eða með samningum laun-
þega og vinnuveitenda. Varðandi
spurninguna um meðferð skatta í
verðbótakerfinu, væru af hálfu
hins opinbera augljós rök fyrir
því, að breytingar á óbeinum
sköttum ættu ekki að hafa áhrif á
verðbætur á laun. Öðru vísi hefðu
stjórnvöld ekkert svigrúm til
breytinga á óbeinum sköttum án
þess að með þeim væri hrundið af
stað skriðu víxlhækkana verðlags
og kauplags, sem ónýta mundu
árangur slíkra hagstjórnarað-
gerða á skömmum tíma. Óbeinir
skattar væru hækkaðir til þess að
afla tekna til að standa undir
aukningu útgjalda hins opinbera,
og þegar framleiðslugeta væri
fullnýtt, yrði um leið að draga úr
öðrum útgjödlum einstaklinga
eða fyrirtækja, ef ekki ætti að
hljótast af aukin verðbólga
og/eða viðskiptahalli.
Sagði Ólafur, að ef óbeinir
skattar væru teknir út úr vísitöl-
unni, þyrfti einnig að fjarlægja
niðurgreiðslur úr henni, þar sem
líta mætti á niðurgreiðslur sem
neikvæða skatta. Ólafur sagði, að
verðbótakerfið hefði leitt til þess,
að óbeinum sköttum væri hrúgað
á þær vörur, sem hefðu lítið vægi
í vísitölunni — eða á aðföng og
fjárfestingar atvinnuveganna —
og skattheimtan lenti því á til-
tölulega fáum vörum. Þetta væri
og auðveldara fyrir þao hve vísi-
tölugrundvöllurinn væri gamall.
Sagði Ólafur það hljóta vera
óheppilegt að álagning skatta
hækkunar sem orðið hefði mán-
uði seinna, og þar með áfram-
haldandi víxlgangs. Varðandi
heitt vatn til húshitunar, sem er
inn í vísitölunni, sagði Ólafur þá
hættu fyrir hendi að reynt yrði
að halda aftur af taxtahækkun
Hitaveitu Reykjavíkur í því skyni
að halda aftur af vísitöluhækkun-
inni, sem síðan kæmi svo niður á
fyrirtækinu. Að þessu leyti væri
æskilegra, að hitunarkostnaður í
vísitölunni tæki mið af fleiru en
Hitaveitu Reykjavíkur, en vísi-
tölukerfið gerir ráð fyrir því að
vísitölufjölskyldan hiti hús sitt
með heitu vatni frá HR.
Ólafur Davíðsson sagði að það
hlyti alltaf að verða togstreita
milli launþega og vinnuveitenda
um það kerfi, sem nota skyldi, og
einnig hlytu stjórnvöld að hafa
áhuga á, að vísitölukerfið setji
efnahagsstjórnuninni ekki þröng-
ar skorður. Launþegasamtökin
myndu jafnan keppa að því, að
vísitölubætur á laun fylgdu verð-
lagi að fullu. Tilgangur vísitölu-
bindingar frá sjónarhóli laun-
þega væri að tryggja kaupmátt
þeirra launa, sem samið væri um
í kjarasamningum. Allir frá-
drættir hlytu að rýra kaupmátt-
inn, og ef ákveðnir liðir væru
Séð yfir fundarsalinn á almennum fundi VR um verðbólgu og vísitölu.