Morgunblaðið - 21.02.1982, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. FEBRÚAR 1982
59
Meðal fundarmanna á almennum fundi Verzlunarmannafélags Reykjavíkur um verðbólgu og vísitölu voru forseti
ASf og varaforseti Björn Þórhallsson og Ásmundur Stefánsson.
Árshátíð
Kvenfélagsins Hringsins veröur haldin á Hótel Sögu,
Átthagasal, fimmtudaginn 25. febrúar kl. 19.
Miöasala veröur í félagsheimilinu, Ásvallagötu 1,
þriöjudaginn 23. febrúar og miðvikudaginn 24. febrú-
ar milli kl. 16 og 18, báöa dagana. Tekiö veröur viö
borðapöntunum í anddyri Átthagasalar miövikudag- -
inn 24. febrúar milli kl. 17 og 19. Einnig í síma 26936
á sama tíma. Fjölbreytt skemmtiatriði.
Mætiö stundvíslega.
teknir út úr vísitölunni, væri sú
hætta fyrir hendi að þeir hækk-
uðu meir en annað. Kaupmáttur
launa yrði þó ekki tryggður fyrir-
fram, hann réðist að lokum af af-
komu þjóðarbúsins og framleiðni
þess, og afkoma þjóðarbúsins
gæti breytzt verulega á gildis-
tíma kjarasamninga, eins og
dæmin sönnuðu. Þegar efnahags-
þróunin virtist stefna þvert á
markmið stjórnvalda, hlytu
stjórnvöld að grípa til aðgerða til
þess að hamla á móti. Þær að-
gerðir gætu m.a. verið í því formi
að breyta fyrirkomulagi vísitölu-
bindingar eða afnema hana alveg,
a.m.k. um sinn. Um þetta væru
ótal dæmi og þetta mundi örugg-
lega endurtaka sig í framtíðinni.
Vísitölukerfi, sem ekki tæki tillit
til rýrnunar viðskiptakjara og
undanskilur ekki opinbera skatt-
lagningu, þrengir mjög svigrúm
stjórnvalda til að ná settum
markmiðum í efnahagsmálum við
breytilegar aðstæður. Þau gætu
því neyðst til að beita þeim tækj-
um sem tiltæk væru harkalegar
en ella, því annars gæti árangur-
inn orðið minni en ella. Um aðra
frádráttarliði, svo sem búvöru-
frádráttinn eða hliðstæða liði,
gegndi öðru máli. Þá væri hægt
að meta nokkurn veginn fyrir-
fram, og þeir tengdust samning-
um um önnur atriði, þ.m.t.
grunnlaun. Þessum liðum væri
ætlað að slæva víxlgang launa og
verðlags og draga þannig úr verð-
bólguáhrifum vísitölubindingar-
innar.
Vísitala og verðbólga
I erindi sínu á fundi VR sagði
Olafur Davíðsson að íslenzk verð-
bólga ætti ótvírætt rætur að
rekja til margra orsaka. Ef litið
væri til áranna 1972 til 1974, er
verðbólgan hér á landi komst á
mun hærra stig en undangengna
áratugi, væri ekki vafi á því, að
mikill viðskiptakjarabati árið
1973 með aukinni eftirspurn og
mikilli uppsprettu peninga ætti
hér hlut að máli. Sama gegndi
einnig um viðskiptakjararýrnun-
ina í kjölfar olíuverðshækkunar-
innar um áramótin 1973/1974 á
sama tíma og miklar kauphækk-
anir urðu í kjarasamningum.
Þarna hefðu farið saman utanað-
komandi áhrif viðskiptakjara og
viðbrögð við þeim.
„Frá þessum tíma hefur verð-
bólgan verið nálægt 50%, hún
hefur grafið sér farveg, sem erfitt
getur reynzt að veita henni úr.
Verðbólgan nú er fyrst og fremst
víxlgangur launa, verðlags og
gengis, verðlags, gengis og launa,
eða gengis, launa og verðlags, á
þessu finnst hvorki upphaf né
endir hvernig sem leitað er. Verð-
bólgan er kostnaðarverðbólga og
víxlgangsverðbólga. Helzta orsök
verðbólgunnar í ár er verðbólgan
í fyrra og hitteðfyrra, og verð-
bólgan í ár verður megin orsök
verðbólgunnar á næsta ári," sagði
Ólafur.
Ólafur sagði að kostnaðarverð-
bólgan sem íslendingar byggju
við, gæti ekki haldið áfram um
langt skeið nema ríkisvaldið léti
undan kostnaðarhækkunum.
Augljósasta dæmið um þetta
væri gengislækkun í því skyni að
iaga tekjur útflutningsgreinanna
að kostnaðarhækkunum. Einnig
gætti ríkrar tilhneigingar til, að
einstakar atvinnugreinar krefð-
ust slíkra ráðstafana af ríkis-
valdinu. Þessar aðgerðir væru
gerðar til að koma í veg fyrir
gjaldþrot fyrirtækja og atvinnu-
leysi, enda væri það eitt megin-
markmið efnahagsstefnunnar að
tryggja fulla atvinnu. Það væri
hins vegar talsverð hætta á, að
þegar þetta hefði gengið svona
nokkurn tíma, færu fyrirtæki og
launþegar að reiða sig algjörlega
á, að stjórnvöld bjargi málunum.
Þetta hefði veruleg áhrif á hegð-
an fyrirtækja og launþegasam-
taka á hverjum stað, og gerði
baráttu stjórnvalda gegn verð-
bólgunni mun torsóttari en ella.
Markmiðin um fulla atvinnu og
hjöðnun verðbólgu væru ósætt-
anleg við núverandi ástand nema
samtök vinnuveitenda og laun-
þega — ásamt ríkisvaldinu —
tækju á sig ábyrgð á því að reyna
að ná þessum markmiðum.
Vísitölubinding
og verðbólga
Þá sagði Ólafur Davíðsson, að
víxlgangur kostnaðar og verðlags
gæti orðið án þess að um vísitölu-
bindingu væri að ræða, launa-
hækkun ylli frekari verðlags-
hækkun, hvort sem hún tengdist
við einhverja verðvísitölu eða
ekki. Víxlgangurinn gæti orðið
mikill þótt engin lög væru til um
vísitölubindingu launa eða
ákvæði um slíkt væru ekkki í
kjarasamningum. Á hinn bóginn
yrði því ekki neitað, að formleg
vísitölubinding launa gæti haft í
för með sér verulega hættu á var-
anlegri og vaxandi verðbólgu.
Verðbólgan væri ekki hvað sízt
dæmi um óleysta hagsmunatog-
streitu, og með vísitölubindingu
væri þessi togstreita færð í það
form, að þeir sem vísitölubind-
ingar nytu þyrftu lítið á sig að
leggja til þess að halda sínum
hlut. Þeir tækju það nánast sem
sjálfsagðan hlut að þeir haldi
sínu og þurfi aðeins að hugsa um
að bæta sinn hlut. Þetta gæti
leitt til enn harðari togstreitu, og
jafnframt yrði erfiðara fyrir
hópa, sem ekki nytu formlegrar
og lögverndaðrar vísitölutrygg-
ingar, að tryggja sína stöðu án
átaka.
Átök milli hópa gætu leitt af
sér launakapphlaup, sagði Ólaf-
ur, sem sjálfkrafa leiddi til víxl-
gangs verðlags og launa í vísi-
tölukerfinu. Sama gilti um hvers
konar utanaðkomandi áhrif eins
og til dæmis hækkun innflutn-
ingsverðs — eða hækkun óbeinna
skatta — þau leiddu sjálfkrafa og
á skömmum tíma til vaxandi
verðbólgu. Þetta gerðist iðulega
áður en stjórnvöld fengju ráðrúm
til að bregðast við. Vísitölukerfið
hefði þannig ótvírætt verðbólgu-
hættu í för með sér.
Þegar litið væri yfir íslenzka
verðbólgusögu, sagði Ólafur, væri
óraunhæft að ætla, að unnt væri
að afnema vísitölubindingu með
öllu og „leysa“ verðbólguvandann
á þann hátt. Slíkt mundi líklega
hafa í för með sér að víxlgangur-
inn færðist yfir í kjarasamninga,
sem þá yrðu aðeins gerðir til
nokkurra mánaða í senn. Hætt
yrði við, að eingöngu yrði um
formbreytingu að ræða.
Að lokum sagði Ólafur, að ef
formleg vísitölubinding yrði
áfram, skipti verulegu máli
hvernig hún yrði framkvæmd.
Hún yrði að mæla sem réttast þá
verðlagsþróun, sem henni væri
ætlað að mæla, að vísitölu-
grundvöllurinn yrði endurnýjað-
ur reglulega með hæfilegu milli-
bili, ekki sjaldnar en t.d. á 4—5
ára fresti. Mikilvægt væri að
stjórnvöld hefðu svigrúm til hag-
stjórnar án þess að vísitölukerfið
gerði hana óvirka, og mikilvægt
væri að utanaðkomandi áhrif —
t.d. vegna viðskiptakjararýrnun-
ar — mögnuðust ekki upp í vísi-
tölukerfinu. „Umfram allt verður
að finna leið til að leysa þá hags-
munatogstreitu sem valdið hefur
víxlgangsverðbólgunni í áratugi,
en þá erum við líklega komnir að
hinu ómögulega," sagði Ólafur
Davíðsson í lok erindisins.
í fyrirspurnatíma að fram-
söguerindi loknu sagði Ólafur
m.a., að þegar rætt væri um
hlutfallslegar hækkanir á verð-
bótavísitölu og lánskjaravísitölu,
skiptu mestu máli að bera saman
kaupmátt launa annars vegar og
lánakjör hins vegar.
Varðandi erlendar lántökur
sagði Ólafur, að stjórnvöld hefðu
hikað við að leggja á skatta eða
hækkað verð á þjónustu til að
fjármagna framkvæmdir, og því
leitað frekar eftir erlendum lán-
um.
Spurningunni um fast gengi
svaraði Ólafur á þá lund, að ef
gengið yrði sett fast og verðbólg-
an héldi áfram á sínum hraða,
mundi það óhjákvæmilega leiða
til stöðvunar útflutningsatvinnu-
veganna.
Hvort til væri einhver leið, sem
tryggði kaupmátt og eyddi jafn-
framt verðbólgu, svaraði Ólafur
neitandi. Jafnan yrði að finna
málamiðlun þarna á milli.
Varðandi niðurgreiðslur sagði
Ólafur þær vera ákveðið hag-
stjórnartæki sem stjórnvöld
gætu beitt til að slæva víxlgang
kaups og verðlags. Miðað við að
það kostaði 70 til 75 milljónir að
greiða vísitöluna niður um eitt
prósent, þá mundi síðasta niður-
greiðsluviðbót kosta dágóðr upp-
hæðir, en á móti kæmi að hún
þýddi talsvert minni kauphækk-
un en ella, og einnig minni verð-
hækkanir.
Loks sagði Ólafur að með
viðskiptakjaravísitölu værum við
komnir anzi nálægt þjóðhagsvísi-
tölu. Þótt hægt yrði að taka upp
þjóðhagsvísitölu af þessu tagi, þá
taldi Ólafur ólíklegt að hægt yrði
að losna við alla kjarasamninga
með þjóðhagsvísitölu, þótt það
væri hugmyndin á bak við þjóð-
hagsvísitöluna.
Ljosmyndarafelag íslands hefur akveðiö
að bjoóa landsmönnum sérsfakan 25%
afslátt af öllum fjölskyldu- og portrett-
myndatökum (í lit) um eins manaóar skeið
fra 15. febrúar — 15. marz n.k. Mun verö a
myndatökum þannig lækka ur kr. 670 niður
i kr. 500. Ennfremur veröur veittur 25% af-
slattur af öllum stækkunum i stærðum frá
24x30 cm. upp i 40x50 cm.
Notið þetta einstaka tækifæri og latið
verða af þvi aö láta taka fallegar litmyndir
af öllum i fjölskyldunni.
Eftirtaldir aðilar bjóða þennan
afslátt:
Effect Ijósmyndir, Klapparstíg 16. Reykjavik
Hannes Pálsson, Mjóuhllð 4. Reykjavík
Ljósmyndastofa Gunnars. Suöurveri. Reykjavik
Ljósmyndastofa Þóris, Rauöarárstíg 16. Reykjavik
Ljósmyndaþjónustan Mats, Laugavegi 178, Reykjavík
Nýja Myndastofan, Laugavegi 18, Reykjavik
Stúdló Guömundar, Einholti 2, Reykjavik
Ljósmyndastofa Ólafs Árnasonar, Akranesi
Ljósmyndastofa Stefáns Pedersen, Sauöárkróki
Ljósmyndastofa Páls, Akureyri
Ljósmyndastofan Noröurmynd, Akureyri
Ljósmyndastofa Péturs, Húsavík
Vilberg Guðnason Ijósmyndari, Eskifirði
Héraösmyndir Ljósmyndastofa, Egilsstööum
Ljósmyndastofa Suöurlands, Selfossi
Ljósmyndastofa Suöurnesja, Keflavik
Ljósmynd er varanleg minning