Morgunblaðið - 20.06.1982, Side 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. JÚNÍ 1982
Útgefandi nÞfctfrifr hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, simi 83033. Áskrift-
argjald 110 kr. á mánuöi innanlands. i lausasölu 7 kr. eintakiö.
Fjölmiðlar
og lögregla
Atökin um Falklandseyjar
hafa leitt til umræðna í
Bretlandi um miðlun opinberra
aðila á fréttum til fjölmiðla.
Breska ríkisútvarpið, BBC, kvart-
aði formlega yfir því, hvernig
haldið var á fréttamiðlun af
breska varnarmálaráðuneytinu.
Mun sérstök þingnefnd taka
þessa kvörtun til athugunar og
verður fylgst með störfum henn-
ar af áhuga. Þegar atburðir sem
þessir gerast, rekast oft á hags-
munir þeirra, sem fyrir aðgerðum
standa, og hinna, sem hafa því
hlutverki að gegna, að skýra al-
menningi satt og rétt frá. Minn-
ast má þess úr landhelgisdeilum
okkar við Breta á sínum tíma, að
blaðamönnum þótti of lítill skiln-
ingur á því hjá yfirvöldum að
leyfa þeim að fylgjast með því,
sem var að gerast á miðunum og
segja frá því. Þeir, sem ákvarðan-
ir þurftu að taka, höfðu hins veg-
ar áhyggjur af því, að atburðir á
miðunum kynnu að taka af þeim
ráðin og deilan að magnast um of
í huga almennings vegna frétta
af ógnvekjandi atvikum. Við slík-
ar aðstæður er meðalhófið vand-
ratað, en blöð hljóta að halda því
sjónarmiði fram, að treysta verði
dómgreind almennings og ekki
vísvitandi leyna hann upplýsing-
um, þegar um jafn mikilsverð
mál er að ræða og hér hafa verið
gerð ,að umtalsefni, þótt auðvitað
sé ólíku saman að jafna.
Hitt er ljóst, að heill almenn-
ings og þar með einnig fjölmiðla
getur krafist þess, að blöð láti hjá
líða að skýra frá atburðum, sem
að öllum jafnaði teljast frétt-
næmir. Tengsl blaðamanna og
lögreglu geta verið mjög við-
kvæm að þessu leyti, því að oft
þjónar það rannsókn mála best,
að ekki sé opinberlega fjallað um
að hún fari fram eða einstaka
þætti hennar. Reynslan hér á
landi sýnir, að yfirleitt ríkir gott
trúnaðarsamband á milli lög-
reglu og fjölmiðla, því að það
heyrir til undantekninga, að
spillt sé fyrir lögreglurannsókn
með ótímabærum fréttum, og
fjölmiðlar verða undantekn-
ingarlaust við tilmælum lög-
regluyfirvalda um að birta þær
tilkynningar og upplýsingar, sem
taldar eru stuðla að lausn mála.
Það er auðvitað á valdi blaðanna,
hvað birtist i þeim, og þá togast
oft á upplýsingaskyldan við al-
menning og aðrir almannahags-
munir. Meginreglan er að sjálf-
sögðu sú, að birta frétt, nema
mjög sterk rök hnígi til annars.
Nú í vikunni gerðist þó atburð-
ur, sem er undantekning að þessu
leyti, því að í Þjóðviljanum birt-
ist á miðvikudaginn frétt, þar
sem segir, að „lögreglunni hafi
mistekist að hafa hendur í hári
manna sem stóðu að stærstu
sendingu af kannabisefnum sem
hingað til hefur komið til lands-
ins“. Strax sama dag og þessi
frétt birtist efndu yfirmenn lög-
reglunnar í Reykjavík, sakadóms
í ávana- og fíkniefnamálum og
tollgæslunnar til blaðamanna-
fundar og skýrðu frá málsatvik-
um. „Tíminn vann með okkur og
því var mjög bagalegt, að þetta
mál skuli hafa verið opinberað í
fjölmiðlum. Höggvið var á rann-
sókn málsins í miðjum klíðum,“
sagði Ásgeir Friðjónsson, dómari.
Jafnframt segir í fréttatilkynn-
ingu aðilanna þriggja, að þeir
„hefðu kosið meira svigrúm til at-
hugunar í kyrrþey en sérstæð
umfjöllun eins af dagblöðum
borgarinnar í morgun hefur girt
fyrir þann möguleika". I þessum
orðum felst þungur áfellisdómur
yfir Þjóðviljanum og ljóst er, að
það atriði í frétt hans var rangt,
að um mistök hafi verið að ræða
við rannsókn þessa máls, henni
var alls ekki lokið.
Hér er ástæðulaust að rekja
málsatvik. Rækileg grein hefur
verið gerð fyrir þeim. Enginn
virðist vita, hvert hið mikla magn
af marijuhana átti að fara, og
vegna hinnar ótímabæru fréttar,
verður það líklega aldrei upplýst.
En í þessu sambandi er vert að
rifja upp orð, sem Björn Hegge-
lund, yfirmaður norsku rann-
sóknarlögreglunnar, mælti í við-
tali við Morgunblaðið, sem birtist
að er tvímælalaust hlutverk
fjölmiðla að ýta undir um-
ræður um hin margvíslegustu
mál, þetta hlutverk getur ekki
stangast á við hagsmuni almenn-
ings. Hér í blaðinu var minnt á
það fyrir skömmu, að í skýrslu
utanríkisráðherra á þessu vori
hafi þeirri hugmynd verið hreyft,
að utanríkisráðuneytið yfirtæki
utanríkisviðskiptin af viðskipta-
ráðuneytinu og var lýst stuðningi
Morgunblaðsins við þessa hug-
mynd. í tilefni af orðum Morgun-
blaðsins sneri Tíminn, málgagn
utanríkisráðherra, sem fyrstur
hreyfði þessu máli með ítarlegum
rökum í skýrslu sinni, sér til Sig-
29. maí sl. Hann sagði: „Alþjóð-
legir glæpahringir og starfsemi
þeirra er það verkefni sem við
þurfum að fylgjast hvað best með
í framtíðinni. Stóraukning glæpa
samfara aukinni fíkniefnaneyslu
er staðreynd í Noregi í dag og að
baki standa skipulagðir alþjóð-
legir glæpahringir." Vonandi
tengist það fíkniefnamál, sem hér
hefur verið gert að umtalsefni,
ekki starfsemi alþjóðlegra
glæpahringa og sýni þess vegna,
að þeir séu að teygja anga sína
hingað til lands. Svo sannarlega
hefði verið æskilegt að fá úr því
skorið, hagsmunir alls almenn-
ings felast í því, að mál sem þessi
séu upplýst en ekki gerð að fjöl-
miðlamat á viðkvæmu rannsókn-
arstigi. Fjölmiðlar og lögregluyf-
irvöld þurfa að tryggja, að sam-
vinna þeirra spilli ekki lausn
mála heldur flýti fyrir henni.
urðar Markússonar, fram-
kvæmdastjóra Sjávarafurða-
deildar SIS, og bar hugmyndina
undir hann. Sigurður vildi ekki
breyta núverandi fyrirkomulagi
og sagði, að viðskiptaráðuneytinu
hefði tekist að sinna utanríkis-
viðskiptunum „framúrskarandi
vel með ótrúlega fámennu
starfsliði". Um leið og undir hrós-
ið er tekið, er því fagnað, að um-
ræður hefjist um þessi mál, því
eins og segir í skýrslu Ólafs Jó-
hannessonar, utanríkisráðherra,
varpaði hann hugleiðingum utan-
ríkisráðuneytisins fram „til þess
að koma af stað umræðum um
framtíðarskipulag þessara rnála".
Umræður hafnar
Rey kj aví kurbréf
Laugardagur 19. júní
Magnús Torfi
og öryggis-
málin
Magnús Torfi Ólafsson var
blaðamaður á Þjóðviljanum um
langt árabil og ritstjóri blaðsins í
nokkur ár, áður en hann lét þar af
störfum. Hann gegndi einnig trún-
aðarstörfum í Álþýðubandalaginu
og var um skeið formaður félags
þess í Reykjavík. 1971 var hann
kjörinn á þing á lista Samtaka
frjálslyndra og vinstri manna og
varð menntamálaráðherra í fyrsta
ráðuneyti Ólafs Jóhannessonar,
vinstri stjórninni frá 1971 til 1974.
Sat Magnús Torfi á þingi í tvö
kjörtímabil eða til 1978 og var frá
1974 formaður Samtaka frjáls-
lyndra og vinstri manna. Þegar
Ólafur Jóhannesson var forsætis-
ráðherra í annað sinn, 1978—'79
réð hann Magnús Torfa sem blaða-
fulltrúa ríkisstjórnarinnar.
Magnús Torfi Ólafsson ritaði
mikið um alþjóðamál í Þjóðviljann
á sínum tíma og hefur um langt
árabil verið í hópi þeirra íslend-
inga, sem best fylgist með alþjóða-
stjórnmálum ogöllum hræringum í
heimsmálum. Með þetta allt í huga
hlýtur ræða sú, sem Magnús Torfi
flutti um ísland og umheiminn á
ráðstefnu Lífs og lands, sem haldin
var fyrir viku, að vekja sérstaka
athygli, en í henni boðar hann þá
stefnu í öryggismálum, sem er
skyldust þeim viðhorfum, er fram
hafa verið sett af talsmönnum
Sjálfstæðisflokksins í þessum
málaflokki og hér í Morgunblaðinu
undanfarin misseri. Má þar sér-
staklega nefna ræðuna, sem Kjart-
an Gunnarsson, framkvæmdastjóri
Sjálfstæðisflokksins, flutti á fundi
Samtaka um vestræna samvinnu
og Varðbergs 23. janúar sl. um ís-
lenskt frumkvæði í öryggismálum
og aukna þátttöku íslendinga í
vörnum landsins.
í ræðu sinni sagði Magnús Torfi
Ólafsson, að fámennri þjóð í
strjálbýlu landi, sem byggir blett á
hnettinum þannig í sveit settan að
aðstaða þar getur skipt sköpum í
hernaðarátökum, sé háskalegt að
skiptast í harðsnúnar, andstæðar
fylkingar í afstöðu til utanríkis-
mála. Undir þessi orð er full
ástæða til að taka og þau eru skyn-
samlegur formáli að umræðum um
þær hugmyndir um nýtt frum-
kvæði íslendinga í öryggismálum
sínum, sem sjálfstæðismenn hafa
varpað fram einmitt í því skyni að
rætt verði um varnir landsins og
sjálfstæði án slagorðaglamurs og
án tillits til hnattstöðu Islands.
Tekiö mid af
staöreyndum
I ræðu sinni sagði Magnús Torfi
Ólafsson: „Eins og nú er komið,
ekki síst eftir tíðindin sem eru að
gerast á Suður-Atlantshafi, getur
enginn sem vill láta taka sig alvar-
lega haldið því fram, að sjálfstætt,
íslenskt ríki geti komist af án ör-
yggisgæslu og viðbúnaðar. Spurn-
ingin er ekki, hvort öryggisráðstaf-
ana sé þörf gagnvart umheiminum,
heldur hvernig ber að haga þeim.“
Kjartan Gunnarsson orðaði
þessa sömu hugsun þannig í ræðu
sinni: „í hernaðarátökum á Atl-
antshafi gegnir ísland lykilhlut-
verki. Aðstaða hér á landi fyrir
flugvélar og skip myndi að líkind-
um ráða úrslitum í slíkum átökum.
Það skiptir engu máli hvort ísland
er í Átlantshafsbandalaginu og
hvort hér er varnarlið eða engar
varnir. Hvorugt þessara atriða
breytir legu landsins eða eðli styrj-
aldarátakanna sem fram færu í
grennd þess.“
Magnús Torfi Ólafsson sagði, að
flestir ættu að geta sameinast um,
að miklu skipti að Islendingar
sjálfir fylgist sem best með því sem
aðrir aðhafast í þeirra eigin landi í
nafni íslendinga og á íslenska
ábyrgð. Ennfremur mætti ætla að
orðið geti ríkjandi niðurstaða, að
æskilegt sé að erlend hlutdeild í
öryggisgæslu sé minni frekar en
meiri. „Þetta þýðir að þörf er ís-
lenskra manna í íslenskri þjónustu
með þá þjálfun og sérþekkingu sem
með þarf til að geta fylgst náið með
því sem fram vindur í öryggismál-
um landsins og veitt um það yfir-
vegaða umsögn handa íslenskum
stjórnvöldum að byggja á.“
Kjartan Gunnarsson sagði: „Hin
aukna þátttaka íslendinga í vörn-
um landsins er að mínum dómi
fyrst og fremst fólgin í breyttu og
auknu pólitísku og stjórnunarlegu
frumkvæði og afskiptum af fyrir-
komulagi varnanna, aukinni þátt-
töku íslendinga í starfi Atlants-
hafsbandalagsins, þar með tel ég,
að íslendingar eigi að taka sæti í
hermálanefnd bandalagsins og
fylgjast ekki síður með hinum
hernaðarlegu þáttum í starfi þess
en með hinum pólitísku þáttum í
starfi þess. Ganga þarf frá áætlun-
um um samstarf og skiptingu valda
og ábyrgðar milli íslenskra stjórn-
valda og herstjórnar Atlantshafs-
bandalagsins á átakatímum og
heppilegt væri að einhverjar lág-
marksæfingar færu fram í sam-
bandi við liðsflutninga til landsins
og styrkingu varnanna til þess að
menn fengju að kynnast þeim
vandamálum, sem slíku mundi
fylgja.“
Hér eru þeir Magnús Torfi
Ólafsson og Kjartan Gunnarsson í
raun að setja fram sömu skoðun, sá
er munurinn, að Kjartan útfærir
þá hugsun, sem fram kemur í orð-
um Magnúsar Torfa. Hvorugur
þeirra mælir með snöggbreyting-
um heldur eðlilegri aðlögun íslend-
inga að því, að þeir verði sjálfir
virkari í eigin vörnum.
Mikil ábyrgð
Vegna ytri aðstæðna, sem ekki
eru á valdi okkar, hefur ábyrgð ís-
lendinga í öryggis- og varnarmál-
um aldrei verið meiri, með ákvörð-
unum sínum gela þeir haft afdrifa-
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. JÚNÍ1982 2 5
— íslendingarnir eru farnir.
— íslendingar drekka svo
mikið!
— íslendingar drekka svo
mikið af öllu! Þeir drekka svo
mikið kaffi!
Þetta síðasta er sagt með
miklum þunga og forundran.
Gáruhöfundur varð vitni að
þessum orðaskiptum, sem hann
sat kl. 7, einn fagran aprílmorg-
un, við morgunverðarborðið á
hóteli í Zurich, eini gesturinn.
Við næsta borð voru þjónustu-
stúlkurnar að fá sér morgun-
kaffi, grunlausar um að í stað
heimfarna ferðamannahópsins
af íslandi, hefði kvöldið áður
komið enn einn af þessari þorst-
látu þjóð. Viðbrögð ókunnugra
við fyrstu kynnum af þessum
þjóðflokki og landi hans geta
verið býsna skondin, séu þau
óheft af kurteisissvari gestsins
við spurningu gestgjafanna.
Tilviljunarkennd skyndikynni
af fáum eintökum þessarar
merku þjóðar eru vitanlega eng-
inn úrskurðardómur, þótt hann
geti orðið tilefni umþenkinga og
sjálfskoðunar. Það sem snýr að
stúlkum, er bera fram veitingar
binzt vitanlega við þann þáttinn.
Jafnvel skipulögð kynningar-
starfsemi getur stundum vakið
önnur viðbrögð en til er ætlast.
Á mikilli íslandskynningu suður
á Bretagneskaga fyrir skömmu,
drógu 3 íslenzkar landkynn-
ingarmyndir, fengnar að láni hjá
íslenzka sendiráðinu, t.d. fram
nokkrar óvæntar athugasemdir
frá áheryendum. Varla verð ég
vænd um að hafa á móti Elliða-
árdal og Árbæjarsafni, sem átt
hafa stórt rúm í huganum í um-
hverfismálastússi í borginni sl.
áratug — eða á móti hestum —
komin af alkunnri hrossaætt í
Skagafirði, eins og góður maður
orðaði það við fyrstu kynni af
undirritaðri, — þótt mér hafi
þótt full mikið í lagt þegar
áhorfendur horfðu í þriðja sinn
á einu kvöldi á skerminum á lax-
veiðimann að renna í Elliðaárn-
ar, í þriðja sinn á bæjarhúsin í
Árbæ og í þriðja sinn á hross á
harðaspretti. Enda spurði einn
gestanna frá þessu mikla jarð-
ræktarhéraði, hvort við notuðum
ekki vélar við landbúnaðarstörf.
En svo vel hafði þó viljað til að á
einni myndinni sást gamall
traktor. Ánnar kvaðst hafa veitt
því athygli að bílaeign íslend-
inga væri mikil — og að íslend-
ingar notuðu greinilega mest
gömlu litlu Fólksvagnana. Þetta
sýnir að landkynningar-
myndirnar voru orðnar dálítið
úr takt við tímann. Á fyrstu
myndinni sást Gullfoss sem far-
artæki til að komast til landsins,
en hann var seldur úr landi um
1970. Á þeirri næstu blasti til
dæmis við hús sr. Bjarna í Lækj-
argötu, sem brann fyrir meira en
15 árum. Nýjasta myndin var
frásögn af afmæli íslandsbyggð-
ar 1974. Sú sem hafði fengið
hljóðnema upp að andlitinu og
verið beðiri um að sitja fyrir
svörum að sýningum loknum,
komst í mesta vanda við fyrstu
spurningu: Er þetta, sem við
sáum, rétt mynd af Islandi í
dag? Sem betur fer kom ísland
og íslendingar fyrir víðar í
kynningunni á þessari íslands-
viku, m.a. í sjónvarpsþáttum frá
franska sjónvarpinu og „audio-
visuel“-sýningu franskra hjóna,
Patricks og Cathrinar Selliers,
sem ferðast um Frakkland með
landkynningarþátt um ísland.
Þau óku um ísland nokkur sum-
ur og varpa á 3 stór tjöld í einu
litmyndum úr 11.000 mynda
safni sínu, með texta úr hljóm-
flutningstækjum.
Landslag stendur fyrir sínu og
úreltist ekki. En kvikmyndir,
sem gerðar eru til að sýna hve
mikil nútíma þjóð íslendingar
eru, duga ekki lengi sem sönn
mynd. Utanríkisráðuneytið verð-
ur því vitanlega að innkalla og
skipta þeim fyrir nýrri í sendi-
ráðunum. Höfum við ekki efni á
því, þá er kannski heppilegra að
hafa bara sama háttinn á og
Selliers-hjónin, því þá er auðveit
að skipta. Raunar var þeirra
texti hvað tölur snerti að verða
svolítið lúinn líka, en sendiráðs-
ritarinn okkar bauð þeim að
færa hann í nútíma form.
Þessar gárur áttu upptök sín
suður í Sviss. Og kalla fram í
hugann gott ráð, sem höfundur
ætlaði að segja löndum sínum
svo þeir mættu spara. Fékk
raunar brýningu frá ráðherrum
okkar, þegar þeir hvöttu um dag-
inn þjóð sína til að gæta aðhalds,
áður en þeir brugðu sér til út-
landa með liði sínu. Af vondri
reynslu þorði höfundur ekki að
fullyrða neitt fyrr en eftir per-
sónulega tilraunastarfsemi. Hún
sannaði virkni kenningarinnar,
og því gat blaðamaðurinn skilað
vinnuveitanda sínum 98 kr. í
endurgreiðslu af ferðafé sínu.
Slíkur sparnaður byggist á því
að íslensk stjórnvöld hafa ekki
heimild til að skattleggja far-
gjöld. Þetta kemur af sjálfu sér,
þegar lagt er upp með íslenzkri
flugvél, því þá er ekki greiddur
ferðamannagjaldeyrir af far-
gjaldi. En þurfi maður nú að
kaupa sér farseðil erlendis, t.d.
með járnbrautarlest, á heldur
ekki að greiða hann með gjald-
eyri sem búið er að leggja á 10%
skatt til íslenzka ríksins. Og þar
sem járnbrautir í Evrópu verða
með hverju árinu þægilegri og
fljótvirkari — hægt að setjast
upp í lestina í miðborginni, fá
ser í rólegheitum mat á leiðinni
og njóta útsýnis og stíga út í
annarri miðborg — þá tekur
maður gjarna lest þar á milli
staða.
Þennan morgun í Sviss ætlaði
ég einmitt með lest niður Rín-
ardalinn til Köln, nokkrum dög-
um síðar áfram með lest til Par-
ísar og loks þaðan að viku liðinni
með lest og ferju til London, til
að ná Flugleiðavélinni heim.
Eftir að hafa leitað upplýsinga
um verð á járnbrautarmiðum
fékk ég í Landsbankanum ávísun
fyrir þeirri upphæð, stílaða á
Svissnesku járnbrautirnar, og
þá án þess að greiða skatt af
þeirri upphæð. Þetta reyndist
ekki mjög sniöugt í það sinn, því
Landsbankinn verzlar við ein-
hvern banka inni í borginni, sem
ekki hefur útibú á flugvelli eða
aðaljárnbrautarstöð og því ekki
opinn nema á bankatíma á virk-
um dögum. Og þurfti því að bíða
eftir staðfestingu hans. Semsagt
óþarflega flókið.
Svo heppilega vildi til að ég
gat skömmu seinna prófað aðra
aðferð. Fór við heimkomuna úr
næstu ferð með afrit af gjaldeyr-
isleyfinu og járnbrautarfarmiða
frá París til Paimpol á Bret-
agne-skaganum og aftur til Par-
ísar í Landsbankann. Og fékk
endurgreiddan skattinn af hon-
um, rúmar 98 krónur. Þannig
getum við nú byrjað á því að
hlýða ráðherrunum okkar og
sýnt aðhald í stað okkar hefð-
bundna bruðls. Bara verst að
þegar maður sparar þykist mað-
ur gera það af fyrirhyggju, en ef
aðrir gera það, er það gjarnan
flokkað undir nízku. En svona er
hægt að spara á þrengingartím-
um þjóðarinnar.
P.S. Tvennt annað hefur spar-
að mér drjúgan skilding á ferða-
lögum að undanförnu. Grind
með hjólum undir töskuna, svo
að hægt er fyrirhafnarlaust að
trilla henni með sér beint af
flugvöllum gegnum neðanjarð-
arbrautarkerfin í stórborgum í
stað þess að sitja í leigubíl í um-
ferðaröngþveiti. Og rafmagns-
pinninn, sem setja má í samband
í hvaða hótelherbergi sem er og
hita sér púðurkaffi í tannbursta-
glasinu. Ómetanlegt fyrir kaffi-
sjúka íslendinga!
LjÓNm. Mbl. (lUÓjón.
ríkari áhrif á gang alþjóðamála en
nokkru sinni fyrr.
Magnús Torfi Ólafsson sagði í
ræðu sinni: „Ekki fer á milli mála
að þróun eldflaugatækni, geim-
tækni og neðansjávartækni í hern-
aðarskyni á síðustu árum hefur
aukið hernaðarþýðingu íslands.
Þjóð sem er alvara að varðveita
sjálfstæði sitt til frambúðar getur
ekki leitt hjá sér að fylgjast kerf-
isbundið af sérþekkingu með fram-
vindunni á þessu sviði. Skjóti ís-
lenska þjóðin sér undan því að
fjalla um öryggismál landsins af
alvöru, vegna þess að framkvæmd
þeirra hefur um skeið verið falin
öðru ríki, er hún dæmd til að
glopra úr höndum sér raunveru-
legu sjálfstæði.“
Kjartan Gunnarsson sagði í
sinni ræðu: „Ábyrgðin og frum-
kvæðið í öryggismálum þjóðar
hlýtur og verður ávallt að vera í
höndum hennar sjálfrar. Þar er um
slíkt fjöregg að ræða, að það er
aldrei hægt að fela erlendum
mönnum til ákvörðunar og mats.
En án þekkingar, frumkvæðisvilja
og óttaleysis við að viðurkenna
staðreyndir stjórnmálalegs og her-
fræðilegs umhverfis okkar, verður
öryggisins aldrei gætt sem skyldi.“
I þeirri viku, sem við minnumst
fæðingardags Jóns Sigurðssonar og
höldum þjóðhátið á sjálfstæðisdeg-
inum, er okkur hollt að huga að
þeirri miklu ábyrgð, sem hver
kynslóð íslendinga ber á frelsi sínu
og sjálfstæði. Aðstæður eru aðrar
nú en fyrir 38 árum, þegar lýðveld-
ið var stofnað, í nafni sjálfstæðis-
ins verðum við að gera aðrar kröf-
ur til okkar sjálfra en þá, við meg-
um ekki kikna undir þeirri byrði
heldur sækja fram með sterka
þjóðernisvitund.
Nýskipan í
stjórnkerfinu
Hvorki Magnús Torfi Ólafsson
né Kjartan Gunnarsson leggja til,
að stofnaður verði íslenskur her.
En báðir vilja þeir, að íslenska
stjórnkerfið verði virkara á sviði
öryggismála og fellur sú skoðun
saman við þingsályktunartillögu,
sem Friðrik Sophusson, varafor-
maður Sjálfstæðisflokksins, hefur
flutt ásamt þeim Benedikt Grön-
dal, Alþýðuflokki, og Jóhanni Ein-
varðssyni, Framsóknarflokki, um
að stofna sérstakt embætti ráðu-
nauts ríkisstjórnarinnar í öryggis-
og varnarmálum. Þessi tillaga hef-
ur verið flutt á tveimur þingum án
þess að ná fram að ganga, en efni
hennar nýtur skilnings á þingi eins
og umræður um hana þar gefa til
kynna.
Varnarmáladeild utanríkisráðu-
neytisins sinnir sambandi íslenska
stjórnkerfisins við varnarliðið á
Keflavíkurflugveili. Eru þau störf í
senn viðkvæm og víðtæk eins og
komið hefur fram í umræðum síð-
ustu mánuði til dæmis um nýju
olíustöðina í Helguvík. Helgi Ág-
ústsson stjórnar varnarmáladeild-
inni og er það til marks um, hve vel
hann stendur í stöðu sinni, að Þjóð-
viljinn hefur lagt sig fram um að
gera á hann persónulegar árásir,
þegar alþýðubandalagsráðherr-
arnir klúðra málstað herstöðva-
andstæðinga í ríkisstjórninni.
Þegar minnst var 40 ára afmælis
utanríkisráðuneytisins 1980, sagði
Ólafur Jóhannesson, utanríkis-
ráðherra, að hann teldi æskilegt, að
unnt væri að ráða varnarmála-
ráðunaut í utanríkisráðuneytið til
starfa í varnarmáladeild og hjá
varnarmálanefnd. Þrátt fyrir þá
tillögu þingmanna úr þremur
flokkum, sem áður er getið, og
stuðning utanríkisráðherra við
hana, hefur ekkert orðið úr fram-
kvæmdum.
Staðreynd er, að það á enn langt
í land, að umræður stjórnmála-
manna um sjálfstæði þjóðarinnar
og öryggismál komist á það stig,
sem þeir Kjartan Gunnarsson og
Magnús Torfi Ólafsson æskja. í því
efni er við svonefnda herstöðva-
andstæðinga að sakast. Raunar má
segja, að það hafi orðið mjög
óheppilegt fyrir skynsamlegar um-
ræður um þessi mál, að Ólafur R.
Grímsson skyldi hafa orðið mál-
svari Alþýðubandalagsins í þeim.
Hann er ekki nægilega samkvæm-
ur sjálfum sér í málflutningi og fer
úr einu í annað, missir sjónar á
aðalatriðum og sýnist til dæmis nú
telja lausnina á sjálfstæðismálum
íslendinga að finna á fjöldafundum
í Hyde Park í London eða Central
Park í New York! Það er fráleitt að
unnt sé að ræða öryggismálin af
alvöru við alþýðubandalagsmenn, á
meðan flökt og einhvers konar
tískuæði ræður stefnu flokksins og
málsvarar hans forðast staðreynd-
ir meira en nokkuð annað.
En í raun er ástæðulaust að huga
að Alþýðubandalaginu í þessu efni.
Þegar Benedikt Gröndal var utan-
ríkisráðherra sagði hann það hik-
laust opinberlega, að hann ræddi
ekkert um öryggismál eða málefni
NATO við alþýðubandalagsmenn,
það væri tilgangslaust, þar sem
þeir væru á móti stefnu þjóðarinn-
ar í öryggismálum og aðildinni að
NATO. Gafst þetta Benedikt vel og
síðustu yfirlýsingar forráðamanna
Alþýðubandalagsins gefa til kynna,
að þeim hafi jafnvel þótt Benedikt
Gröndal betri utanríkisráðherra en
Ólafur Jóhannesson!
Utanríkismál
og viðskipti
Breytingar á stjórnkerfum allra
landa eru þungar í vöfum. Nýlega
var kanadíska stjórnkerfinu breytt
á þann veg, að utanríkisviðskiptin
voru færð inn í utanríkisráðuneyt-
ið. Af því tilefni ritar einn af
reyndustu sendiherrum Kanada,
Arnold Smith, grein í kanadískt
tímarit um alþjóðamál, Intemat-
iortal Perspectives, og fagnar þess-
ari breytingu. Hann segist hafa
lagt hana til snemma á sjötta ára-
tugnum og þá strax talið nauðsyn-
legt að sameina utanríkisþjónusta
og utanríkisviðskiptaþjónustuna.
Kanadamenn hafi svo gífurlega
mikla þörf fyrir að auka alþjóða-
viðskipti, segir hann. En eins og
íslendingar hafa orðið varir við,
hafa Kanadamenn verið að auka
hlutdeild sína á fiskmarkaði í
Bandaríkjunum og ætla sér stærri
hlut á alþjóðlegum fiskmörkuðum.
Hinn reyndi kanadíski diplómat
segir frá því, að hann hafi á sínum
tíma, þegar hann var í sendiráði
lands síns í London, hvatt Breta
eindregið til þátttöku í Efnahags-
bandalagi Evrópu. Taldi hann, að
þar með yrði bandalagið mun sam-
vinnuþýðara við ríkin í Norður-
Ameríku. Frá utanríkispólitísku
sjónarmiði segist hann sem sé hafa
viljað Breta í bandalagið. Hins veg-
ar hafi viðskiptaráðuneytið í
Ottawa verið andvígt aðild Breta,
af því að Kanadamenn gætu við
hana misst markaði í Bretlandi.
Segir sendiherrann, að með hinni
nýju skipan, sem nú hafi verið
komið á í Kanada, séu minni líkur
á slíkum árekstrum milli ráðu-
neyta á erlendum vettvangi. Það
verði miklu auðveldara að fylgja
málstað Kanada skýrt fram í til-
vikum eins og þessum.