Morgunblaðið - 10.07.1982, Síða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 10 JÚLÍ 1982
Ég sýndi og sannaði í grein
minni í Sögu, að bæði Eliade og
Coomaraswamy eru ómerkir orða
sinna um helgun lands á Islandi
til forna. Ég fann upphaf vitleys-
unnar eftir mikla leit. Einari
Pálssyni hefði sjálfum verið í lófa
lagið að finna vitleysuna sjálfur
og leiðrétta hans, með því að
panta ljósrit af bók Coomara-
swamys, sem Eliade vitnar ná-
kvæmlega til orðum sínum til
sannindamerkis. En slík vinnu-
brögð eru Einari vafalítið ókunn.
Þegar rit hans eru lesin, sést, að
hann vitnar óspart til allskyns
vasabrotsbóka og handbóka, en
hann vitnar aldrei til vísindalegra
ritgerða á borð við þær, sem rann-
sóknastofnun Páfastóls í miðalda-
fræðum í Toronto gefur út.
Er það t.d. nokkur hemja, þegar
svokallaður vísindamaður eyðir
halfri bók í 78 tilvitnanir í vasa-
brotsútgáfu af bók Geoffrey Ash-
es: „King Arthur’s Avalon", eins
og gerist í bók E. P. „Arfur kelta“,
þegar maður veit, að hann hefði
getað hlaupið af Sólvallagötu
niður á Mela til að fá í hendur
urmul af fræðilegum ritgerðum
um efnið í tímaritinu „Speculum" í
Háskólabókasafni.
Þegar maður hefur, eins og Ein-
ar Pálsson, staðið með reiddan
vönd yfir Háskóla íslands í hálfan
annan áratug, þá þýðir ekkert
fyrir hann að bera á borð fyrir
alvarlega vísindamenn þá kenn-
ingu, að einstakt rit Coomara-
swamys hafi ekki haft áhrif á til-
gátur hans. Honum ber sem lærð-
um manni að þekkja rit Coomara-
swamys, ekki síst fyrir það, að
hann talar í nafni rektors, deild-
arforseta og kardínála vestur í
.Toronto. Vel á minnst! Flahiff
kardínáli! Skyldi hann hafa þekkt
til rita Coomaraswamys, þegar
hann var sem vinsamlegastur við
Einar Pálsson? Einhver G. B.
Flahiff, CSB. á ritgerð í áður-
nefndu hefti af Mediaevel Studies
1942. Það mun vera sá hinn sami.
Honum hefur þá einnig verið
kunnugt um það, hvenær íslands
var í fyrsta skipti getið í þessu
tímariti. Það var í þessu sama
hefti, þegar prófessor Magoun í
Harvard skrifaði ítarlega grein
um Leiðarvísi Nikulásar á Munka-
þverá.
Námsferðir íslenskra
stúdenta
Háskóli íslands er ungur há-
skóli, aðeins rúmlega sjötugur, og
er það varla hár aldur af mennta-
stofnun að vera. Þó er Rannsókn-
astofnun Páfastóls í miðaldafræð-
um átján árum yngri. Kyrking í
uppbyggingarstarfi Háskóla Is-
lands á sviði alvarlegrar fræði-
mennsku stafar fyrst og fremst af
peningaskorti, sem er bein afleið-
ing af smæð þjóðarinnar. Það hef-
ur verið gæfa Háskóla ísland, að
menntun þeirra, sem útskrifast
hafa úr honum, hefur verið tekin
gild í öðrum háskólum. Svo er um
kandídatsmenntun mína í guð-
fræði, og um BA-próf Einars
Pálssonar. Ég hefi orð Flahiffs
kardínála fyrir því (rituð í „Spec-
ulum“, aprílhefti 1949), að BA-
próf sé lágmarksmenntun þeirra,
sem teknir eru til náms í
rannsóknarstofnun Páfastóls í
miðaldafræðum í Toronto. Það
skilyrði hefur Einar Pálsson upp-
fyllt á sínum tíma. Svo er Háskóla
íslands fyrir að þakka. Ummæli
Einars um kardínálabréfið, sem
hann fékk til heimsóknar í bóka-
safn Vatíkansins túlka ég á þann
veg, að Einar hafi notið sjálfsagð-
rar fyrirgreiðslu sem nemandi við
stofnunina. Það er nú einu sinni
svo, að enginn fær aðgang að
bókasafni Vatíkansins, án þess að
hafa meðferðis bréf frá áþyrgum
fræðimanni, sem menn þekkja þar
innan veggja. Það er aftur á móti
velvild úr hófi fram, þagar Arthur
Gibson elti nemanda sinn út til
íslands, eins og mér er kunnugt
um, að hann gerði. Flestir stúd-
entar eiga ekki slíku að venjast, en
spjara sig þó ágætlega fyrir því.
Hitt er óvanalegt, að stúdentar
noti velvild góðra lærifeðra til að
gera miskunnarlausar árásir á
æðstu menntastofnun heimalands
síns, án þess að hún hafi neitt
annað til saka unnið en að fylgja
föstum reglum. Eins og Éinar
leggur mál sitt fram í Mbl. 26. júní
talar hann ekki sem einstaklingur,
heldur sem fulltrúi háskólans í
Toronto. Þeir menn, sem hafa
drýgt þá höfuðsynd í augum Ein-
ars, að fá áhuga á verkum hans,
vita ekki betur en að þrátt fyrir
digurmæli hans um prófessors-
embætti í Toronto, þá sé hann vita
próflaus frá þeim skóla. Það er
undarlegur öfugsnúningur á öllum
reglum, að skóli sem hefur haft i
prófessoraliði sínu menn á borð
við Etienne Gilson og Jacques
Maritain skuli telja BA-próf í
ensku frá Háskóla íslands nægja
til prófessors-útnefningar. Nei,
þar dugar ekkert minna en dokt-
orsgráða af bestu gerð.
Þekking Toronto-manna
á íslenskum efnum
Að manni læðist sá grunur, að
rannsóknarstofnun Páfastóls í
miðaldafræðum í Toronto telji
þekkingu sinni eitthvað ábótavant
í íslenskum miðaldabókmenntum.
Einar Pálsson þarf því að fá stað-
festingu Háskóla íslands á vísind-
um sínum. Það er tímafrekt að
skrifa doktorsritgerð. Auk þess
þarf að tengja saman alla lausa
enda og fá pottþétta vísindalega
staðfestingu á hverjum efnisþætti.
Það getur tekið sinn tíma, þegar
allur heimurinn er lagður undir
verkefnið, eins og Einar gerir. Það
er auðveldara að freista þess að
láta gera sig að prófessor á út-
kjálkanum íslandi með vitnisburð
frá rannsóknastofunun Páfastóls
að bakhjarli. Eitt er víst, að þeir
vita ekkert um Jochum gamla
Eggertsson og launhelgar hans í
Krísuvík. Þeir í Toronto vita ekk-
ert um Glaðsheim (Glastonbury)
Jónasar Guðmundssonar og Ruth-
erfords. (Samanber fyrsta kaflann
í bók E.P. „Arfur Kelta": Glast-
onbury og lundurinn Glasir.) Þeir
vita ekkert um pýramídafræði
Adam Rutherfords og Benja-
míns-ættkvísl, eins og þær hug-
myndir voru reifaðar í tímaritinu
„Dagrenningu" á árunum
1946—1958. (Sbr. umfjöllun Ein-
ars Pálssonar á pýramídafræði
Stecchinis í bókinni „Steinkross".)
Einar segir, að þessi fræði öll
hljóti viðurkenningu lærðustu
manna í Toronto. En þeir þora
ekki að gera Einar að doktor fyrir
þessi fræði, útvega honum fræði-
legan stimpil. Nei, það skal Há-
skóli íslands gera nauðugur vilj-
ugur. Háskóli Islands á að bera
vísindalega ábyrgð á þessari vit-
leysu, og þar með að hefja bók-
mennta- og söguskýringar Joch-
ums Eggertssonar í hásætið.
Launhelgar Gullmunna
og Oddaverja
Einar Pálsson minnist ekkert á
það í reiðilestri sínum, að Gunnar
Karlsson hafi bent honum á þá
leið að leggja ritsafn sitt til dokt-
orsvarnar við Háskóla íslands. Sú
leið stendur honum opin, eins og
öðrum, sem eru minna menntaðir.
Gerð doktorsritgerðar með
þessum hætti leggur Einari al-
varlega skyldu á herðar. Hann
þarf að vera heiðarlegur gagnvart
fortíðinni, einkum gagnvart þeim
mönnum, sem haldið hafa fram
svipuðum skoðunum og hann. Því
að sigrar hans, bæði í Toronto og á
íslandi, eru líka sigrar þeirra.
Hér hefi ég einkum í huga Joch-
um Eggertsson, bróðurson þjóð-
skáldsins síra Matthíasar Joch-
umssonar. Um það leyti, sem Ein-
ar Pálsson var við nám í Englandi
gaf hann út bækur um launhelgar
Gullmunna (Krýsa), sem hann
sagði, að hefðu skrifað íslend-
ingasögurnar. Einn þeirra, sem
síðar hefur hlotið nafnið Kölski
(sbr. bók E.P. „Rammislagur"),
hafði meðal annars skrifað
Frum-landnámu og Brennu, þ.e.
Njáls-sögu. Annar þeirra, að nafni
Jóan Kjarvalarson var höfundur
Völuspár. (Um Jóhanns-nafnið
fjallar E.P. í bókinni: „Arfur
kelta“.) Jochum Eggertsson sagði
um skáldskap Gullmunna og
reikningslist: „Stærðfræðina tóku
þeir í þjónustu orðlistarinnar, og
orðlistina í þjónustu stærðfræð-
innar.“ Þetta er sama hugsunin
sem leiðir Einar Pálsson út í það
að lesa stærðir og hlutföll dóm-
kirkna á miðöldum út úr orðum
Njálu. Gullmunnar töldu alheim-
inn fólginn í hverri lífveru, eins og
Einar talar um Örheim í bókum
sínum. Jochum segir, að Gull-
munnarnir íslensku hafi verið þeir
síðustu í heiminum, sem héldu við
táknmáli pýramídafræðinnar og
stjörnuvísindanna í alheiminum.
Þetta kemur héim og saman við
þær skoðanir Einars Pálssonar, að
ítalska endurreisnin hafi byggt
voldugustu dómkirkjur sínar á
grundvelli fræða, sem Islendingar
einir varðveittu á skráðum bókum.
(Sbr. bók E.P.: „Rammislagur".)
Hjólið eða hringurinn (Hjól
Rangárhverfis) er meginhugtak í
fræðum Einars Pálssonar. Það sá
maður strax á myndunum í
„Baksviði Njálu". Jochum Egg-
ertsson sveiflar Gullmunnum upp
í hæðir Heideggers, þegar hann
segir um heimspeki þeirra: „Núllið
var því leyndardómurinn, Alvald-
ið, og um leið tákn hringsins í
algebrunni, en hringurinn hefur
hvorki upphaf eða endi, en innan
hans er þó að finna allar flatar-
myndir algebrunnar og öll tákn
leyndardómsins. Bellingurinn =
kúlan er fullkomnasta formið,
sameinaður líkami óteljandi
hringa.„
Þennan fróðleik taldi Jochum
sig hafa fundið í fornu handriti,
sem hann nefndi Gullbringu eða
Gullskinnu. Upplýsingar um þetta
handrit og allan feril þess finnur
Einar Pálsson í bók Jochums (sem
kallaði sig Skugga eftir hugtakinu
„egypskur skuggi“):
„Skammir, sem allir menn hafa
biðið eftir", Akureyri 1946, 10.
kafla. Nánari lýsingu á fræðum
Gullmunna er að finna í bókinni:
„Brísingamen Freyju", Reykjavík
1948, þar sem einnig er að finna
sjálft skjaldarmerki Kölska, þ.e.
Kolskeggs Ýrberasonar hins vitra,
sem Jochum segir hafa fallið fyrir
vopnum „Bandamanna" 8. nóv-
ember 1054 í Kapelluhrauni, þar
sem nú stendur stytta heilagrar
Barböru.
Ég trúi ekki öðru en að lesendur
hans og fylgismenn ætlist til þess,
að Einar unni Jochum gamla í
Skógum sannmælis fyrir
brautryðjendastarf í fræðum, sem
hafa hlotið slíkt brautargengi
vestur í Toronto.
Eitt er þó það atriði, þar sem
Jochum og Einar greinir illilega á
í fræðunum. Jochum telur laun-
helgar Gullmunna hafa lagst
niður með ofsóknum „Banda-
manna" árið 1054. Einar telur á
hinn bóginn, að launhelgar þær,
sem hann fjallar um, hafi lifað
góðu lífi í Odda og á Keldum fram
undir 1300. Þegar Einar mun
fjalla um þetta atriði, verður hann
að leggja vinnubrögð sín við
samningu 1140 ritgerða (sem Fre-
derik Bredahl Petersen mann-
fræðingur og Arthur Gibson
fyrrverandi forseti trúarbragða-
rannsóknardqildar háskólans í
Toronto voru reiðubúnir að votta
árið 1968) á vogarskálar móti
handritinu Gullbringu, sem Joch-
um gamli hafði kynnt sér í 30 ár,
áður en hann birti nðurstöður sín-
ar. Það er þarna, sem hnífurinn
stendur í kúnni. Röksemdir Einars
í sex bindum af ritsafninu „Rætur
íslenskrar menningar" hafa ekki
bent til þess, að undirbúnings-
rannsóknir hans séu veigameiri en
skinnbókin Gullbringa (frá árinu
1044), sem enginn annar en Joch-
um fékk að sjá.
Kristmann Guðmundsson rit-
höfundur kallaði á sínum tíma eft-
ir handritinu Gullbringu í ritdómi
um bókina „Skammir". Jochum
svaraði með þessum orðum: „Áð-
urnefnt skinnbókarslitur, og öll
þau gögn önnur er þar með fylgja
verða birt, þegar þeirra tími er
kominn — hvenær sem það verð-
ur. Þvi hefur öllu þegar verið ráð-
stafað. Og þeirri ráðstöfun verður
ekki haggað." (Brísingamen
Freyju, s. 100.)
Þegar Einar Pálsson gaf út
„Baksvið Njálu“ árið 1969, lofaði
hann að leggja öll gögn á borðið úr
hinum 1140 ritgerðum sínum, þ.e.
þau gögn, sem Bredahl Petersen
og Gibson vildu vottfesta árið 1968
til þess að Háskóli íslands gini við
agninu, og yrði „veiddur sem fisk-
ur á öngli, eða mús undir tréketti
eða sem melrakki í gildru eftir því
sem fyrir var spáð“ (Niðurstign-
ingarsaga). Síðan hefur maðucséð
í bókum hans tilvitnanir í vasa-
brotsbækur gefnar út eftir 1960,
og meira að segja vitnað í ritgerð-
ir skrifaðar eftir 1970. Allt er
þetta efni.sem er í meira lagi vafa-
samt frá vísindalegu sjónarmiði.
13
En Einar vitnar í engin ábyrg vís-
indatímarit máli sínu til stuðn-
ings.
Sporgöngumaður Jochums
I kaflanum hér á undan er ég
ekki að væna Einar um hug-
myndastuld. Hann yrði manna
fyrstur til að mótmæla slíku.
Hann segist beita vísindalegri að-
ferð, sem er óháð þeim „sönnun-
um“, sem hann leiðir fram á sjón-
arsviðið í bókum sínum. I Morgun-
blaðsgreininni afneitar hann
Coomaraswamy, og þar með Eli-
ade. Ég ætla, að hann muni líka
afneita öllum kynnum af ritverk-
um Jochums Eggertssonar.
Þá stendur þetta eftir: Einar
Pálsson hefur óháður og með „vís-
indalegum vinnubrögðu" staðfest
ýmsa efnisþætti skinnhandritsins
Gullbringu, sem allir hafa hingað
til álitið heilaspuna skáldsins
Jochum í Skógum. Hvílík upphefð
fyrir gamla Jochum.
Einar Pálsson verður nú að setj-
ast niður í kyrrð og næði og íhuga
stöðu sína grandgæfilega. Er hann
sporgöngumaður Jochums gamla í
Skógum? Eða er hann gagnrýninn
vísindamaður, sem vill vöxt og
viðgang miðaldafræða á Islandi?
Þessara spurninga hlýtur Há-
skóli Islands líka að spyrja.
Á meðan Einar hagar sér, eins
og hann hefur gert í hálfan annan
áratug, svara ég sjálfur spurning-
unni þannig: Einar Pálsson er
sporgöngumaður Jochums gamla í
Skógum.
Vandamál íslenskra
miðaldafræöa
Um árabil hefi ég stundað rann-
sóknir í miðaldafræðum, og hefi
ég stundað þær rannsóknir þæði á
Árnasafni í Kaupmannahöfn og í
Stofnun Árna Magnússonar á Is-
landi, enda þótt ég hafi ekki verið
launaður við þau störf. Ég er guð-
fræðingur, en ekki málfræðingur
og takmark mitt hefur verið að
kynnast hugarheimi fortíðarinn-
ar.
Ég hefi lengi lesið verk Einars
Pálssonar. Ég tók strax eftir inn-
viðakenningunni (strúktúralism-
anum) í verkum hans, enda var
það auðvelt, af því að hann vitnaði
í Lévi-Strauss í fyrstu bók sinni.
Spurning mín á fornsagnaþinginu
í Reykjavík 1973 laut einmitt að
þeim hætti innviðakennenda að
hræra saman í einn graut hug-
myndum frá Suðurhafseyjum,
Indlandi og Islandi.
Ég tók líka eftir öðru, sem al-
mennt séð er miklu verra. Einar
Pálsson er barn islenska skóla-
kerfisins að því leyti, að þekking
hans á fornöldinni nær til daga
Ágústusar keisara, og þekking
hans á miðöldum byrjar á endur-
reisnartímanum. Islensk saga og
bókmenntir brúa hið stóra bil þar
á rnilli.
Enginn íslendingur, og Einar
ekki heldur, þekkir rit þeirra höf-
unda, sem lesnir voru daglega í
íslenskum klaustrum: Gregor
mikla páfa, Ágústínus kirkjuföð-
ur, Honorius Augustudonensis,
Alanus ab Insulis. Eftir mikinn
lestur í ritum þessara manna er
mér ljóst, að margt sem Einar
Pálsson rekur til islensks heiðin-
dóms og Ósíris-dýrkunar Egypta
til forna, má rekja til þessara höf-
unda.
En vilja íslendingar horfast í
augu við það, að íslendingasögur
séu móralskar dæmisögur, og
Völuspá og Hávamál megi rekja
til kristinna latínurita. Trúar-
bragðafræðingurinn Meyer benti
á þetta árið 1885, en honum var
illa tekið.
Mér hefur þótt undarlegt, að
maður, sem er sívitnandi til rann-
sóknastofnunar Páfstóls í miðald-
afræðum í Toronto, skuli ekki
hafa tekið eftir þessu fyrir löngu.
Háskóli Islands er fjárhagslega
sveltur. Hann getur ekki launað
menn til að stunda rannsóknir í
menningarsögu miðalda, nema
embætti verði stofnuð við skólann
til að gegna þessu hlutverki sér-
staklega.
íslensk stjórnvöld þurfa að
sinna þessu máli og veita fé til
slikra rannsóknarembætta.
Reykjavík, 7. júlí, 1982,
Kolbeinn Þorleifsson.