Morgunblaðið - 01.10.1982, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. OKTÓBER 1982
Viðbótarskip gefiir
ekki viðbótarafla
eftir Hilmar
Viktorsson
viðskiptafrœóing
Þegar stöðvun fiskiskipaflotans
hefur verið afstýrt að sinni, er
fróðlegt að leggja mat á, hversu
flotinn er of stór, bæði í fjölda
skipa og verðmætum talið. Undir-
ritaður gerði úttekt á fjárfestingu
í fiskiskipum tímabilið 1969—1977
í kandídatsritgeró 1978 við við-
skiptadeild Háskóla íslands.
Niðurstaðan var offjárfesting.
Síðan eru liðin rúm fjögur ár og
fjölmargir hafa fjallað um offjár-
festingu, en fáir gert úttekt á
henni. I þessari grein verður reynt
í stuttu máli að skoða orsakir og
afleiðingar offjárfestingar í fiski-
skipum. Hér verður aðallega fjall-
að um togara og skip yfir 100
rúmiestir, enda hefur skipum á
bilinu 30—100 tonn farið hægt
fækkandi.
Af hverju fjárfest?
Aður var talið, að viðbótarskip
gæfi viðbótarafla. Eftir hrun síld-
veiðanna 1967—68 breyttist við-
horfið og var farið varlega af stað
í fjárfestingar til ársins 1971, en
þá kom flóðbylgja til 1974, en hún
hægði á sér og von er til að hún
stöðvist á þessu ári, nema hægt sé
að fara í kringum lög og reglu-
gerðir eins og fyrr.
Nauðsynlegt er fyrir hverja at-
vinnugrein að hún hafi möguieika
á að endurnýja framleiðslutæki
sín, annars kemur stöðnun og
hrun þegar til lengri tíma er litið.
Þá leiðir fjárfesting í stökkum til
mikilla sveiflna í efnahagskerfinu.
Þegar vel árar fyllast menn
bjartsýni og fjárfesta í endurbót-
um eða kaupa stærri og afkasta-
meiri skip til að styrkja stöðu
sína. Ef bjartsýni og framsýni
hefði ekki ávallt ríkt meðal
útvegsmanna, ættum við mun lak-
ari og staðnaðan flota miðað við
aðrar fiskveiðiþjóðir.
Lengst af var það áræðið, sem
bjargaði útgerðinni, og þeir urðu
undir, sem ekki fjárfestu. Á síð-
ustu árum hefur þetta snúist við,
og þeir, sem hafa endurnýjað skip
sín, standa mjög höllum fæti,
jafnvel við það að gefast upp, því
Grindvíkingur GK 606
Guðbjörg ÍS 47
Gullberg VE 292
Við íslendingar áttum og gátum
einir séð um að veiða það sem
fiskistofnarnir gefa af sér.
Talið var, að sóknin í botnlægar
fiskitegundir hafi verið í jafnvægi
í kringum 1969—1970. Árið eftir
1970 jókst sókn útlendinga á ís-
landsmið vegna lélegrar veiði í
Barentshafi. Ef gengið er út frá
því, að 81 erlendur síðutogari hafi
stundað veiðar hér að staðaldri, þá
svara þeir til 54 íslenskra síðutog-
ara. Byggist það á því, að hver
veiðiferð þeirra tók a.m.k. 18 daga,
en hjá okkur 12 daga. Á þessum
endurfjárfestmgar.
Hluta af offjárfestingunni má
rekja til aukinna krafna um bætt-
an aðbúnað um borð í skipunum.
Lengst af hafa sjómenn starfað
við einhver erfiðustu skilyrði
hinna vinnandi stétta. Aðbúnaður
og öryggi hafa batnað, enda sjó-
slys færri samfara stærri skipum.
Sóknin 1971
Fjöldi fiskiskipa ætti ákveðið að
vera hlutfall af afrakstri fiski-
stofnanna og tel ég réttara að
meta afkastagetuna eftir fjölda
skipa í stað rúmlestatölu, því sum-
ir 700 tonna togarar eru aðeins
10% stærri en togarar sem eru 499
tonn, þó ótrúlega hljómi.
Þegar svarta skýrslan kom út
árið 1975 var lagður harður dómur
á sókn útlendinga á mið okkar,
með tilliti til ástands fiskistofna.
tíma áttum við 22 síðutogara og
voru þeir nær allir í rekstri. Ef
afköst skuttogara eru miðuð við
1,25 síðutogara, hefði verið þörf
fyrir 60 skuttogara til að halda
sömu sókn. Á þeim tíma var sókn-
arþunginn þegar orðinn of mikill í
botnfiskstofnana. Töluverður
hluti erlendu togaranna var skut-
togarar. Þessar tölur eru miðaðar
við árið 1971. Næstu tvö ár á eftir
jókst sóknin verulega, einkum af
okkar hálfu, enda jókst hlutdeild
okkar verulega í heildaraflanum.
Úr 50% 1969 í 76% 1976 og nálægt
100% eftir að útlendingar hurfu af
miðunum.
Sóknin 1978
Síðla árs 1977 var skuttogara-
flotinn að nálgast áttunda tuginn
og komst í 80 skip 1978. í septem-
ber 1982 telur flotinn 96 skip og á
eftir að aukast enn og fer brátt
yfir 100 skip.
Togaraflotinn er virtur á kr.
4.066.967.000 eða hvert skip á rúm-
ar 42 milljónir nýkr. að meðaltali.
í úttekt minni 1978 var niðurstað-
an sú, að skuttogarar voru 20 of
margir, Mandalsbátunum 4 var
ofaukið svo og nótaskipunum
Grindvíkingi, Eldborgu og Bjarna
Ólafssyni, einnig hluta af vertíð-
arbátunum, sem smíðaðir voru
að erfitt er að sigrast á aðsteðj-
andi erfiðleikum.
Afkastagetan meiri
en eftirspurn
Fiskiskipin eru ekkert einsdæmi
um offjárfestingu á íslandi. í öll-
um atvinnugreinum hérlendis er
afkastagetan meiri en eftirspurn-
in, hvort sem átt er við iðnað,
verzlun, landbúnað eða samgöng-
ur, einnig í ríkisbúskapnum og hjá
einstaklingum.
Þegar harðnar á dalnum kemur
vandinn fyrst fram hjá útgerð-
inni, því hún er frumatvinnuveg-
ur, sem efnahagsleg velmegun
byggist á. Þess vegna er skuldinni
skellt á útgerðarmenn, sem
orsakavald. Nauðsynlegt er að
samræma fjárfestingar í fiski-
skipum með tilliti til nettóafrakst-
urs af bundnu fjármagni og
Dieter Roth gefur Ný
listasafninu gjafir
í tilefni sýningar á verkum hans
NÝLISTASAFNIÐ á Vatnsstíg
3 í Reykjavík hefur ákveðið að
efna til sýningar á verkum, sem
safnið á eftir myndlistarmann-
inn, skáldið og kvikmynda-
gerðarmanninn Dieter Roth.
Verk þessi hafa komist á þann
hátt í eigu Nýlistasafnsins að
árið 1978 gaf Ragnar Kjart-
ansson myndhöggvari safninu
um 50 listaverk Dieter Roth;
grafíkmyndir, skúlptúra, bók-
verk og ýmsar sérútgáfur.
Þegar Dieter Roth frétti að
til stæði að efna til sýningar á
þessum verkum safnaði hann
saman og gaf safninu fjölda
verka til viðbótar. Eru það alls
hátt í 400 titlar, þar á meðal 70
grafíkmyndir, 10 teikningar, og
fjöldinn allur af bókverkum og
öðrum ritverkum. Þá lánaði
hann safninu af þessu tilefni
nokkur myndbönd.
Þau verk Dieter Roth sem
Ragnar gaf Nýlistasafninu eru
flest merkt með persónulegum
kveðjum frá listamanninum til
Ragnars Kjartanssonar og flest
grafíkverkin eru aðeins til í
einu eða tveimur eintökum.
Dieter Roth hefur um langt
árabil verið í fremstu röð fram-
sækinna myndlistamanna, tek-
ið þátt í fjölda samsýninga og
haldið einkasýningar 5—6 sinn-
um á ári. Hann hefur margoft
verið fulltrúi þjóðar sinnar á
erlendum vettvangi, nú síðast á
Biennalnum í Feneyjum. Sýn-
ingin í Nýlistasafninu verður
frá 1. til 7. október næstkom-
andi.
Dieter Roth
Níels Hafstein að setja upp
sýningu Nýlistasafnsins á
hluta þeirra verka Dieter
Roths sem eru í eigu safnsins.
Morjfunblaðið/ KEE.
Hilmar Viktorsson
með tilliti til hólfanna svonefndu,
a.m.k. 10 bátar.
Offjárfestingin 1978 færð til núvirðis
Skuttogarar
20x42.364 = 847.280.000
Önnur veiðiskip = 401.100.000
1.248.380.000
Offjárfestingin 1982
Skuttogarar
36 togarar x 52.364= 1.525.104.000
Önnur veiðiskip = 401.000.000
1.926.204.000
Hér hefur verið miðað við
matsvirði flotans og dæmið ein-
angrað við togaraflotann og niður-
stöður frá 1978 lagðar til grund-
vallar, framreiknað til verðlags í
dag.
Togaraflotinn er 37,50% of stór
miðað við afrakstur fiskistofna.
Hins vegar var offjárfestingin
miðað við raungildi í kringum
31,0% 1978 af heildarflotanum
miðað við skip 100 tonn og stærri.
Erfitt er að segja nákvæmlega
til um hve offjárfestingin er í
raun. Samkvæmt framansögðu er
hún á bilinu 28—40% af fjár-
munaeign í flotanum og er þessu
varpað hér fram til að undirstrika
það einu sinni enn, að flotinn er of
stór. Offjárfestingin hefur aukist
um a.m.k. 54% frá 1978 og er það
vægt metið.
Loðnuflotanum hefur verið
haldið að mestu utan við þetta
mat á offjárfestingunni, því óvissa
ríkir um verkefni fyrir hann. Eftir
að bann við loðnuveiðum tók gildi,
fór sá floti yfir á bolfiskveiðar og
hefur aukið sóknarþungann til
muna. Væri þeim sóknarþunga
bætt við niðurstöður að framan
yrði dæmið enn stærra.
Orsakir eru margar en þeirra er
fyrst og fremst að leita í stjórn-
leysi og pólitísku poti stjórnmála-
manna, án þess að mörkuð hafi
verið heildarstefna í þessum mál-
um á árunum 1971—1982, þrátt
fyrir að varlega hafi verið farið af
stað 1969—1971. Ekki er unnt að
fara út í einstök skipakaup, en
hægt er að fjalla um fjárfestingar
í öðrum stærðarflokkum flotans á
svipaðan hátt.
Þrátt fyrir að stjórnun veiða
hafi orðið virk með kvótakerfi og
skrapdögum, hefur fjöldi skipa
aukist jöfnum höndum, líklega
einsdæmi á Vesturlöndum, sem
leiðir til minni afkasta pr. einingu,
dreifingu aflans á fleiri skip, auk-
inn tilkostnað á sóknareiningu,
minni arðsemi, minni meðaltekjur
sjómanna og rýrnandi lífskjör al-
mennings. Viðbótarskip gefur ekki
viðbótarafla.
Vandamál útgerðar hafa verið í
brennidepli að undanförnu. Marg-
ar ástæður eru fyrir hinum mikla
vanda og á hávaxtastefnan, sem
rekin er í dag, stóran þátt í hon-
um. Hver væri vandi útgerðarinn-
ar ef offjárfesting hefði ekki átt
sér stað? Auðvelt væri að nefna
framkvæmdir, þar sem framan-
greindum fjármunum hefði verið
betur varið, með tilliti til arðsemi.
Offjárfestingin í fiskiskipum í dag
er um 20% af fjárlögum þessa árs.
Móta verður heildarstefnu í
endurnýjun fiskiskipa til langs
tíma. Arðsemissjónarmiðið verður
að ráða fjárfestingarákvörðunum,
nema til komi óendurkræf lán til
fiskiskipa, svo að þau standi undir
eigin fjármagnskostnaði. Slíkt
yrði að vera háð vissum skilyrðum
og eftirliti, sem væri stranglega
fylgt eftir.