Morgunblaðið - 12.10.1982, Blaðsíða 28

36
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. OKTÓBER 1982
Afmæliskveðja:
Guðmundur í Króki
85 ára í dag
Með 85 ár að baki í dag, 12.
október 1982, stendur Guðmundur
Jóhannesson jafn teinréttur og
hann stóð fyrir nærri 60 árum er
hann fastnaði sér konu og hóf
búskap á fæðingarstað sínum í
Flyvík í Grímsnesi.
Því er erfitt um vik og vill verða
fátt um skriftir, þegar slíkur mað-
ur á í hlut. Hann hefur að jafnaði
gengið á vit ættjarðarinnar —
verið hlutlaus um þá hluti, sem
varða tízku og prjál, en þó engum
lagt illt til í því efni.
Við tengdabörn hans, sem þetta
ritum, erum fákunnandi í þeim
fræðum manngæzku og fróðleiks
um íslenzkt líf sem Guðmundur er
gæddur.
Reynum við þó að senda honum
kveðju okkar, til merkis um virð-
ingu í hans garð. Byggjum við
þessa afmælisgrein á viðtölum við
Guðmund og aðra er til hans
þekkja.
Guðmundur Jóhannesson fædd-
ist í Eyvík í Grímsnesi 12. október
1897. Foreldrar hans voru Jóhann-
es Einarsson, Einarssonar Ein-
arssonar — allir bændur í Eyvík,
og Guðrún Geirsdóttir frá Bjarna-
stöðum í Grímsnesi. Þau áttu 5
syni og 2 dætur er öll komust upp.
Guðmundur hefur getið þess, að
sér hafi þótt faðir sinn greindur
maður og frjálslyndur í hugsun.
Líkaði honum líf sitt vel í uppvexti
og minnist þess sérstaklega að
aldrei hafi honum orðið sundur-
orða við móður sína. Hún hafi
enga óvildarmenn átt.
Að þeirra tíma hætti, krafðist
búið í Eyvík þess, að tekin yrði
kaupakona eitt árið sem oftar. Um
vorið 1920 birtist þar ung og
hugguleg stúlka, er ekki örgrannt
um, að Eyvíkurfólk hafi eitthvað
til hennar þekkt. Stúikan var Guð-
rún Sæmundsdóttir Þórðarsonar
múrara frá Reykjavík. Guðmund-
ur og Guðrún félldu hugi saman.
Vorið 1921 hófu þau Guðmund-
ur og Guðrún búskap í Eyvík.
Þeirra félagi gerðist Jóhann, bróð-
ir Guðmundar.
Kolbeinn bróðir þeirra hóf
búskap um sama leyti á hinum
helmingi jarðarinnar.
Guðrún og Guðmundur eignuð-
ust sitt fyrsta barn á búskaparár-
unum í Eyvík, þann 13. maí 1921.
Var það Egill, síðar bóndi í Króki
í Grafningi.
Guðmundur fann að eigi var
framtíð hans og Guðrúnar við
þetta skipta jarðnæði í Eyvík. Hóf
hann leit að jarðnæði sem hvergi
fannst á þeim tíma í Grímsnesi,
en gnægð var lausra jarða við
Þingvallavatn. Honum var ljós sú
staðreynd, að eyðijarðir við Þing-
vallavatn væru illa hýstar, girð-
ingar engar, en beitiland nokkurt
og veiði mikil.
Rétt er að geta hér einnar ferð-
ar Guðmundar í leit að jörð til
ábúðar:
Einn dag í fögru veðri í marz-
mánuði árið 1922 lagði hann af
stað í jarðarleit. Ferðinni var
heitið til jarða við Þingvallavatn.
Frá Eyvík fór hann á skíðum að
Svínavatni, þaðan norður á
Lyngdalsheiði. Á háheiðinni,
skildi hann skíðin við sig vegna
slæms skíðafæris. Stakk hann
þeim í skafl og gekk eftir það.
Eftir liðlega tveggja tíma ferð
frá Svínavatni kom Guðmundur
að helli nokkrum, skammt ofan
við Laugardalsvelli. Veðrið var
milt, krapaelgur eftir hláku og
ungi bóndinn bullvotur í fæturna.
Hann sá enga skepnu, beitarhús
hellisbúanna voru úti í Barma-
skarði. Allt var hvítt af snjó. Mjög
stór gluggi var á timburgafli í
hellismunnanum.
Er hann kom að dyrum hellis-
ins, birtist húsfreyjan úti fyrir,
heilsaði og bauð Guðmundi inn
fyrir. Kannaðist hún við föður
hans. Var honum boðið upp á kaffi
og meðlæti inni í hellinum. Hús-
næði þetta var þiljað innan og
fannst Guðmundi vistlegt þar.
Innst í hellinum var bergleki,
notaður sem vatnsból. Hlýlega var
þarna í hellinum tekið á móti lún-
um ferðamanni, en eftir skamma
viðdvöl lá leiðin að Gjábakka, sem
þá var í eyði. Síðan að Skógarkoti
þar sem gist var um nóttina hjá
Jóhanni Kristjánssyni bónda og
konu hans. Morguninn eftir hélt
Guðmundur enn gangandi að
Svartagili, sem þá var í eyði, afar
lélegir moldarkofar, en beitiland
fagurt. Þaðan fór Guðmundur að
Þingvöllum til séra Jóns. Eggjaði
prestur Guðmund að taka Gjá-
bakka til ábúðar. Hafði Guðmund-
ur hug á þvi, en féll frá því síðar,
m.a. vegna vandkvæða á að hemja
fé sitt frá Eyvík þar. Mun það
hafa valdið séra Jóni vonbrigðum
Þúkemst'óaá
COOPER
Hin geysivinsælu COOPER
jeppadekk aftur fáanleg
síóasta sending seldist
upp á svipstundu.
Útsölustaðir um land allt
JÖFUR HF
Nýbýlavegi 2 - Kópavogi - Sími 42600
að ná ekki þessum unga manni í
sveitina.
Frá Þingvöllum fór Guðmundur
að Arnarfelli við Þingvallavatn.
Þar var jörðin til leigu og húsin til
sölu, en ekki samdist þar. Á baka-
leið til Eyvíkur tók Guðmundur
skíði sín úr skaflinum á Lyng-
dalsheiðinni. Kom hann að Stóru-
Borg örþreyttur og matarþurfi.
Síðan kom hann heim til Eyvíkur
jarðarlaus. (Þessi frásögn gefur
lítinn úrdrátt um þeirra tíma erf-
iðleika, samgöngur, ákveðni og
dugnað þessa manns að sjá sér og
sínum farborða.)
Jörðin Nesjavellir í Grafningi
losnaði til ábúðar árið 1923. Tóku
þeir bræður, Guðmundur og Jó-
hann, jörðina á leigu. Fagran
vormorgun í áliðnum júní var
Guðmundur ferðbúinn ásamt
skylduliði sínu á hlaðinu í Eyvík.
Söknuður var í sinni unga fólks-
ins, ekki sízt Guðrúnar, en henni
hafði liðið vel í Eyvík. Jóhannes
gamli var kvaddur, en Guðrún
kona hans var þá látin.
Þrír hestar voru til ferðarinnar,
einn sat Guðrún í söðli, þá 19 ára
gömul, með Egil son sinn tveggja
ára bundinn við sig með trefli.
Laufey systir hennar sat annan
hest, þeim þriðja var beitt fyrir
vagn. Hestarnir hétu Skjóni, Jarp-
ur og Bleikur. Guðmundur og Jó-
hann teymdu vagnklárinn og
kýrnar, önnur hét Grána, nafn
hinnar hefur fallið í gleymsku. í
vagninum var m.a. sængurfatnað-
ur, glertau, pottar og önnur eld-
húsáhöld, koffort og gömul kista.
Guðrún á koffortið enn þann dag í
dag, sem var smíði föður hennar
og fermingargjöf.
Ýmsar tunnur og koppar urðu
eftir, sem Jóhann kom með seinna,
svo og féð. Áð var milli Alviðru og
Torfastaða í Neðri Grafningi, en
þangað var um það bil fimm tíma
ferðalag. Þar var náð í bita og
gripirnir hvíldir. Um kvöldmat-
arleytið komu þau að Ulfljótsvatni
og fengu þar volga mjólk, skyr og
kvöldmat. Þar var gist um nóttina,
hjá þeim hjónum Kolbeini frá
Hlíð og Geirlaugu frá Nesjavöll-
um.
Næsta dag var komið að Vill-
ingavatni, til Magnúsar Magnús-
sonar og Þjóðbjargar Þorgeirs-
dóttur, sem talin var ein fegursta
kona kjördæmisins. Svo feginn
varð bóndinn á Villingavatni er
hann heimti þetta unga fólk í sveit
sína, að hann leiddi kýr Guðmund-
ar beint í slægju. Dvalizt var þar
skamma stund, þegið kaffi og síð-
an farið. Áfram hélt fólkið með
kerruna til fyrirheitna landsins.
Enginn var vegur upp Grafning,
en rudd hafði verið kerrubraut frá
Hagavík að Villingavatni áður
fyrr. Það gerði Guðbjörn í Haga-
vík, en hann fór í vatnið. Frá
Hagavík var skrönglazt eftir gam-
alli hestagötu að Nesjavöllum. Þar
var fátæklegt og frumbýlingslegt
um að litast.
Moldargólf var í gangi og eid-
húsi, sem var hlóðaeldhús. Timb-
urgólf annars staðar og gamall
baðstofustíll að öðru leyti. Nóg var
til matar, rjúpan ropaði á stétt-
inni. Rjúpnasúpa þótti góð. Sil-
ungur veiddur í Þingvallavatni, et-
inn saltaður og nýr. Silungurinn
gaf nokkuð í aðra hönd, mikið var
fyrir því haft, rekið í nótt eftir
nótt. Veiðin borin á bakinu heim,
sem var klukkustundar gangur frá
vatni og oft þung ef vel veiddist.
Síðan var farið með silung Dyra-
veg að Kolviðarhóli sem var
þriggja tíma lestarferð og erfið
með baggahest. Þaðan flutt með
bifreið til Reykjavíkur.
Samfara búskap á Nesjavöllum,
sem nánast var biðtími, svipuðust
þeir bræður, Guðmundur og Jó-
hann, eftir nýrri jörð til kaups og
ábúðar.
Þess verður að vænta, eftir
búskaparlagi og afkomu þeirra
Guðmundar og Guðrúnar síðar, að
Grafningurinn hafi tekið hlýlega á
móti þessu fólki á faraldsfæti, sem
flutti sjálft sig og búslóð á hestum
og hestakerru frá Eyvík að Nesja-
völlum í Grafningi.
Hagmælska, rómantík og blíða
hafa alla tíð Guðmundar einkennt
hann. Heillaður af fegurð sveitar
sinnar orti hann:
I dalnum tagra mig dreymir
um disemdir líf.sins og hnoss.
Ilann mærastar minningar geymir
og morgunsins sólrortakoss.
Kg elska hans einveru hljóóa
og ilmandi hlómakrans.
Ilann knýr mig til lífsgleói og Ijóóa
um litskrúd oj» tijrnarsvip hans.
Og reykirnir lyftast og lækka
og líóa sem hlævalag.
Oj» heiðafujrlarnir hækka
sinn hjartnæma j'leðihraj'.
Ojj la kirnir hjalandi hoppa
«JÍ hrynja í cljúfraþrönj;.
Og laufgresið lamhærnar kroppa
við laðandi vorsins sóng.
Ojj Ofærujrilið sig grettir
með gínandi hengiflug.
í herginu hlóðrótin sprettur
og harnanna gleður hug.
Ouðm. Jóh.
Þann 17. september 1923 fædd-
ist Guðrún Mjöll. Mannlífið er
margbrotið, en fábrotið líf þeirra
er þarna bjuggu var að mörgu
leyti gott. Mannaferðir voru ekki
tíðar, enda staðurinn afskekktur
og samgöngur eins og geta má
nærri.
Þau Guðmundur og Guðrún
voru gefin saman á Nesjavöllum,
að kvöldi Þorláksmessu 1924. Séra
Guðmundur Einarsson kom fót-
gangandi frá Þingvöllum til at-
hafnarinnar. Þann 25. febrúar
1925 fæddist Áslaug Fjóla.
Þessir krakkar eiga heima í Fossvogshverfi en þar efndu þau til
hlutaveltu til ágóða fyrir aldraða á „Ári aldraðra“. — Alls söfnuðust
130 kr. og krakkarnir sem að þessu stóðu heita Ingi I»ór Guð-
mundsson, Árni Steingrímur Sigurðsson, Hjördís Guðmundsdóttir,
Ásta R. Oladóttir og Steingrímur Ólason.