Morgunblaðið - 21.12.1982, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. DESEMBER 1982
Listræn blaðamennska
eftir Helga
Sœmundsson
Valur Gísiasun & lcikhúsið.
Jóhannes Ilelgi tók saman.
Arnartak. I’rentsmiðjan Oddi.
Reykjavík 1982.
Bækur eins og þessa mætti ef til
vill kalla listræna blaðamennsku,
en sú íþrótt sem þær krefjast mun
varla á færi annarra en skálda og
rithöfunda. Þrír menn skara fram
úr í slíkri bókagerð nú á dögum
hér á landi enda allir skáld: Gylfi
Gröndal, Jóhannes Helgi og
Matthías Johannessen. Framtak
þeirra markast af tilefni einskon-
ar blaðamennsku en sver sig í ætt
við skáldskap að máli og stíl.
Sannast hér ennþá einu sinni að
skáldin og rithöfundarnir skrifa
undantekningalítið best.
Jóhannes Helgi gerir bókarefn-
inu þau skil að hann á samtöl við
Val Gíslason um ævi hans og list
en síðan leikarana Helgu Back-
mann, Helga Skúlason, Klemenz
Jónsson og Gunnar Eyjólfsson um
einkenni og áhrif listamannsins.
Loks fjallar Sveinn Einarsson
þjóðleikhússtjóri um Val og gerir
grein fyrir sömu atriðum með
fræðilegri hætti. Annað efni rits-
ins er mikill fjöldi góðra mynda af
Val, fjölskyldu hans og mótleikur-
um og skrár yfir hlutverk hans
hjá Leikfélagi Reykjavíkur og
Þjóðleikhúsinu, ennfremur leikrit
sem Valur hefur leikið í eða leik-
stýrt í hljóðvarpi og sjónvarpi.
Hér eru því dregnar saman heim-
ildir um þennan Nestor íslenskra
leikara, ævi hans og starf.
Sennilega verður Val Gíslasyni
einna best lýst sem leikara með
þeim orðum að hann sé einlægur
og heiðarlegur. Við höfum átt fjöl-
hæfari og aðsópsmeiri leikara en
hann. Samt telst Valur í hópi
snjöllustu leikara okkar af því
hvað hann er samviskusamur og
vandvirkur. Hann er trúr og heill.
Mig grunar að enginn af okkar
dáðustu og viðurkenndustu leikur-
um hafi skilað svokölluðum auka-
hlutverkum betur en hann. Raun-
ar álít ég að aukahlutverk séu ekki
til í leikritum eða aukapersónur í
skáldsögum. Eigi að síður má not-
ast við þessa hæpnu skilgreiningu
eins og tíðkast hefur oft og lengi.
Valur Gíslason er svo mikill lista-
maður að hann gerir iðulega
smátt stórt. Ég gerist hér ekki
dómari um list hans, en mér er
hann alltaf ógleymanlegur í eftir-
töldum hlutverkum til dæmis: Lic-
ande majór í Loganum helga,
Flanning eftirlitsmaður í Á flótta,
Nat Miller í Ég man þá tíð, Cor-
vino í Volpone, Panicault í Tópaz,
Bárður á Búrfelli í Pilti og stúlku,
Don Camillo í Don Camillo og
Peppone, riddaraliðsforinginn í
Föðurnum, Antrobus í Á ystu nöf,
Davies í Húsverðinum, Smith í
Sköllóttu söngkonunni, ráðsmað-
urinn á Hólum í Galdra-Lofti,
Gregory Solomon í Gjaldinu, séra
Guðmundur í Sjálfstæðu fólki og
Jón gamli Skerínef i Húsi skálds-
ins. öll þessi hlutverk túlkaði
Vahir Gíslason og Helga Valtýsdóttir í hlutverkum sínum í „Gísl“ árið 1963.
Guðmundur Jakobsson
Nú erfleyfan
í nmti
Guömundur Jakobsaon, sem hef-
ur skrifaö þessa bók, er ekki ný-
græöingur í þeirri iöju. Hann hefur
séö um útgáfu af 5 bindum af
„Mennirnir i brúnni" og 4 bindum
af „Skipstjóra- og stýrimannatal".
Auk þess hefur hann staöiö aö út-
gáfu yfir 50 annarra sjómanna-
bóka, þýddra og frumsamdra, sem
Ægisútgáfan hefur gefiö út. Hann
er því í þessum efnum allvel hnút-
um kunnugur og meöferö efnisins í
þessari bók, ber því ótvírætt vitni.
Qj t * ♦ mm vwm K1
Viðtöl við sjómenn gamla tímans
Hér eru teknir tali þrir aldraðir skipstjórar:
Bessi Bakkmann Gislason 80 ára, fæddur og uppalinn aö Sölva-
bakka í Húnavatnssýslu. Hann varsjómaður í 30 ár, stýrimaður eða
skipstjóri í 20 ár, en varð að hætta á sjó vegna heilsubrests. Hefur
nú í aldarfjórðung rekið myndarlegt fiskverkunarfyrirtæki, með vél-
þurrkaðan fisk.
Bjarni Andrésson er 85 ára gamall, fæddur í Dagverðarnesi við
Breiðafjörð, ólst upp í Hrappsey. Hann var skipstjóri á eigin bátum í
40 ár, en sjómaður í nærfellt hálfa öld.
Eyjólfur Gislason er einnig 85 ára, fæddur og uppalinn í Vest-
mannaeyjum og stundaði sjó þaðan alla tíð. Hann var skipstjóri í 40
vertíðir og sjómaður yfir 50 ár. Auk þess var hann frækinn „bjarg-
maður" eins og títt er um þá Eyjabúa.

Gódan daginn!
Jóhannes Helgi
hann mér svo að sköpun virtist
líkast. Valur er einstakur skap-
gerðarleikari og sérstæður gam-
anleikari í senn. Hann reynir aldr-
ei að blekkja öðru vísi en við á, en
túlkar hlutverk sín af alúð og
nærgætni jafnframt alvöru og
skopskyni. Þetta er mikið sagt
þegar í hlut á listgrein þar sem
óvægilegrar samkeppni gætir og
sjálfstraust og geðríki skiptir
ærnu máli. En framganga Vals
einkennist jafnan af kurteisi og
stillingu. Vonandi dettur engum í
hug að þessi ummæli séu fagur-
gali. Þau eru sannleikur sem alls
ekki má liggja í láginni. Og sigur
Vals er eigi hvað síst frábær
vegna þess að hann hefur orðið sá
leikari sem hann er af sjálfsnámi,
samstarfi við leikstjóra og mót-
leikara og þrotlausri vinnu þar
sem jafnvægi og samræmi ráða
úrslitum, en ekki af skólagöngu og
prófeinkunnum sem nú verður
sjaldan komist af án.
Jóhannes Helgi ritar bók þessa
af skemmtilegri íþrótt. Þó er víð-
ast stiklað á stóru, og höfundur
temur sér varfærni og hófsemi.
Samt leynir sér hvergi aðdáun
hans á Val Gíslasyni og list hans.
Svo er og um samstarfsfólk Vals
úr leikhúsunum sem hér ber lista-
manninum vitni. Þar eru einkenni
og áhrif rakin þannig að lesandi
fær skýra heildarmynd af leikar-
anum og manninum Val Gíslasyni.
Þess er meira að segja getið að
hann hafi haft nokkuð fyrir þeim
árangri sem hann náði. Af því
verður naumast ofsagt. Unninn
sigur í sérhverri listgrein og raun-
ar sérhverju vandasömu starfi er
árangur af vinnustundum og and-
vökunóttum sem aldrei komast
inn í neitt bókhald. Og það á víst
einkum við um þá er skemmta og
gleðja með list sinni.
Jóhannes Helgi tileinkar verk
þetta að sínum hluta Baldri sál-
uga Eyþórssyni, prentsmiðju-
stjóra í Odda, en Valur Gíslason
sinn þátt minningu vina sinna og
félaga, Indriða Waage og Brynj-
ólfs Jóhannessonar, sem fyrstir
leiddu hann og studdu á leiklist-
arbrautinni. Bókin lofar líka á
sinn hátt þessa ágætu menn og
sannar ræktarsemi og drengskap
höfundanna beggja.
Sagan af bláa gítarnum í mál-
verki Picasso er höfð eftir Gylfa Þ.
Gíslason í bókinni um Val. Hún er
umhugsunarverð. Táknið sem Pic-
asso notaði þar er naðusynlegt í
allri sannri list svo að hún rísi
hátt yfir fábreytileikann og eigi
erindi við gáfað og tilfinningaríkt
fólk. Þetta tákn er yfirlætislaus en
brosandi maður í dagfari og túlk-
un Vals Gíslasonar. Það gegnir
þar sama hlutverki og blái gítar-
inn í málverki spænska meistar-
ans. Hins vegar er því vandlýst
nema önnur snilli komi til eins og
í ljóði ameríska skáldsins er lið-
sinnti Picasso þessum orðum:
They say you play the blue j'uitar.
Why don’t you play thinjjs as they are?
And I reply: Things as they are,
are changed upon the blue guitar.
Greinarkorn þetta er enginn rit-
dómur. Mig langaði aðeins að
koma á framfæri þakklæti mínu
við Jóhannes Helga og Val Gísla-
son af þessu tilefni og minna á
prýðilega bók.
Helgi Sæmundsson
Frá afhendingu tækjanna.
Borgarspítalanum
færðar góðar gjafir
Á SL. ári gaf félagsskapurinn Svöl-
urnar endurhæfingadeild Borgar-
spítalans tækjasamstæðu, sem býður
upp á tjáningu og umhverfisstjórnun
fyrir mjög hreyfihamlaða einstakl-
inga. Um var að ræða grunneiningu
tækjasamstæðu. Nú hefur Lions-
klúbburinn Njörður ásamt nokkrum
öðrum vclunnurum endurhæfinga-
deildarinnar gefið deildinni viðbót-
arbúnað, sem eykur notagildi tækja-
samstæðunnar mjög svo verulega.
Hér er um að ræða fleiri tegundir
móttakara (með geislum, hljóði og
hreyfingum), en sá móttakari sem
deildin hefur átt hefur þrýstipúða,
sem hefur numið þrýsting, þegar ýtt
er á hann. Ennfremur má nefna
stórt leturborð, sem eingöngu er ætl-
að til notkunar með því tölvukerfi,
sem fyrir er og umhverfisstjórnun
artæki með 10 stöðvum þannig að
unnt er að kveikja og slökkva á mis-
munandi tækjum í umhverfinu svo
sem sjónvarpi, útvarpi og Ijósum.
Þeir sem koma til með að hafa
mest not af tækjunum eru veru-
lega hreyfihamlaðir og talskertir
einstaklingar, bæði fjölfötuð börn
og fólk er orðið hefur fyrir alvar-
legum sjúkdómum og slysum.
Málskertir einstaklingar geta t.d.
myndað orð og setningar og átt
tjáskipti við umhverfið á sjón-
varpsskermi. Verulega hreyfi-
hamlaðir geta notað búnaðinn til
að létta sér tilveruna og taka þátt
í því sem gerist í umhverfinu.
Þörfin fyrir búnaðinn hefur ver-
ið brýn. Tilfinnanlega hefur vant-
að þessa viðbót við þá tækja-
samstæðu, sem til var til þess að
geta sinnt ákveðnum hópi sjúkl-
inga. Iðjuþjálfar endurhæfinga-
deildarinnar munu vinna við tæk-
in.
Auk ofannefndrar gjafar af-
hentu Lionsmenn í Nirði endur-
hæfingadeildinni í dag svokallað-
an göngustól. Hann kemur að góð-
um notum fyrir sérstakan hóp
hreyfihamlaðra. Sjúkraþjálfarar
deildarinnar munu sjá um þá
notkun.