Morgunblaðið - 27.02.1983, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. FEBRÚAR 1983
25
Maðurinn er eina skepna jarðar
sem roðnar og hefur þörf fyrir
það, varð Mark Twain að orði af
einhverju tilefni. Líklega verið
innanbrjósts eins og almenningi
víða um heim við fréttirnar af
fjöldamorðunum í flóttamanna-
búðunum í Líbanon í haust. Fékk
hann þó ekki inn í stofu til sín
myndir af skepnuskapnum. And-
svar áhorfandans var vitanlega
fordæming á verknaðinum. Ur
öllum áttum var í réttlátri reiði
hrópað: Þeir ættu að skammast
sín! Síðan hefur allur heimurinn
fylgst með því hverjir roðnuðu af
skömm — hverjir ekki. Það blasir
við okkur nú eftir að skýrsla ísra-
elsku dómaranna þriggja um sekt
og ábyrgð sinna manna liggur
fyrir að ísraelsmenn roðna. Eru
að reyna að hrista af sér varn-
armálaráðherrann og viðkomandi
hershöfðingja.
í rauninni er þetta á alheims-
vísu tímamótamál í siðfræði. Að
vísu ekkert nýtt að skepnuskapur
vaði uppi og skepnurnar séu for-
dæmdar af öllum hinum. En það
er a.m.k. ekki vanalegt á alþjóða-
vettvangi að þjóð fordæmi sinn
eigin verknað. Taki á sig ábyrgð.
Hvað þá þegar hún hefur ekki
sjálf haldið á rýtingnum. Þessi
hryllilegi atburður og afleiðingar
hans senda móralskar vangavelt-
ur í allar áttir.
Fyrstu viðbrögð voru vantrú.
Hvernig gat slíkt gerst? Að ísra-
elsmenn, sem sjálfir ... Mér varð
fyrir að grípa til skilningsauka
bók, sem í fyrra hafði verið lögð
til hliðar hálflesin. Ekki af því að
hún væri ekki góð, enda fékk hún
á sínum tíma frábæra dóma fyrir
blátt áfram, raunsæja og sann-
færandi frásögn er gæfi innsýn í
ísraelskt samfélag, heldur af því
að hún var svo ofboðslega löng,
635 síður. Það varð semsagt
sjálfsævisaga Moshe heitins Da-
yans, sem nú fékk forganginn yfir
öllum jólabókunum. Svo Gáruhöf-
undur var ekki viðræðuhæfur í
menningarlegum jólaboðum, haf-
andi ekki lesið réttu nýju bækurn-
ar í ár. Moshe Dayan segir þarna
sína sögu allt frá æskuárunum í
kibutz, þar sem hann ólst upp í
litlu þorpi með arabastrákunum
og gat uppfrá því talað við Araba
og haft við þá samskipti. Hann
var herráðsformaður og varnar-
málaráðherra í Sinai-stríðinu
1956, Sex daga stríðinu 1967 og
Yom Kipur-stríðinu 1973. Og
þarna i bók Dayans hittir maður
einmitt fyrir þennan skelfilega
mann, Arik Sharon, varnarmála-
ráðherra ísraela í Líbanon-stríð-
inu. Auðvelt að finna hann vegna
nákvæmrar nafnaskrár í bókinni.
Maður sér hann á einum stað „að
niðurlotum kominn, rauðeygðan
og hásan, órakaðan og úrvinda
eftir tæplega þriggja sólarhringa
vöku, berandi ábyrgð á hvers kon-
ar vandræðum með óvíðbúið lið“,
þegar Egyptar réðust óvænt inn í
landið og hann og ísraelar voru í
örvæntingu að reyna að snúa und-
anhaidi í sókn meðan ungu menn-
irnir féllu sem strá í kringum
hann. Þá þegar fær maður mynd
af hættulegum manni í þróun, allt
frá því hann fær snemma ákúrur
fyrir „ólöglegar" aðferðir við að
taka gísla. Dayan segir: „Ben-
Gurion sýndi lionum mikið um-
burðarlyndi og þegar ég var her-
ráðsforseti, þá svaraði hann öllum
mínum umkvörtunum um Arik
Sharon — og þær voru ekki fáar
— með: Já, en ... “ .
Síðar segir Dayan: „Ég þekki ekki
betri hermann og stjórnanda á
vígvelli en Arik. Ekki svo að skilja
að ég hefði aldrei ástæðu til að
gagnrýna hann. Þegar ég skipaði
yfirmann sérstakrar fallhlífa-
herdeildar sagði ég við hann að
ekki væri nóg að kunna að sigra
Araba. Maður yrði líka að kunna
að lifa með fólki í Gyðingalandi.
Rifrildi komu upp okkar í milli.
En jafnvel þegar mig langaði til
að „myrða“ hann, þá vissi ég þó að
hann var maður sem væri þess
virði að myrða“. Þetta er svo
maðurinn sem 10 árum síðar er
kominn á toppinn og enginn til að
stöðva hann.
Við sáum í sjónvarpinu þennan
hluta um fall ungu mannanna í
Yom Kipur-stríðinu í kvikmynd-
inni um Goldu Meir, sem þá var
forsætisráðherra. Þetta er
merkileg ævisaga, sem sjón-
varpsmyndin með Ingrid Berg-
man sem Golda, fylgir nokkuð vel.
En sonur Goldu Meir, sellóleikar-
inn Menahem Meir sagði mér í
rabbi yfir kaffibolla úti í Litla
Kökuhúsi nú í vikunni, er hann
kom hér við á leið sinni til Amer-
íku að myndin væri vel meint. En
börnin sín hefðu skellihlegið þeg-
ar þau sáu ýmislegt sem amma
þeirra var látin gera til að mynd-
in yrði hugljúfari í augum al-
mennings heimsins. Eins og þess-
ar eilífu uppáhellingar forsætis-
ráðherrans í eldhúsinu þegar
opinberir gestir komu. Auðvitað
voru sumir hátt settir í stjórninni
hennar gamlir heimilisvinir og
drukku þá kaffibolla hvar sem var
hjá henni, sagði hann. En í Jersú-
salem var alltaf þjónustustúlka
til að sjá um slíkt og á einka-
heimilinu í Tel Aviv var líklegast
að tengdadóttir hennar sæi um
kaffið ef þjónustustúlkan var í
fríi. Þetta rabb okkar yfir kaffi-
bolla hér úti í Austurstræti var
sama daginn sem ég sá í íslensku
blaði tilskrif um kaffiuppáhell-
ingar Goldu Meir í eldhúsinu sem
tillegg í rökræður um mál. Svona
hefur sjónvarpið áhrif, hvort sem
það er um kaffi eða hryðjuverk.
Nú eru þessar gárur orðnar
vegvilltar og langt frá upphaflegu
kveikjunni. Hugleiðingum um
ábyrgðina. Ég og allir hinir hróp-
uðu á Israela. Heimurinn gerði þá
kröfu til þess að þeir bæru ábyrgð
á sínum gerðum, þótt þeir dræpu
a vísu ekki flóttamennina með
eigin hendi. Þeir gerðu þessa
kröfu sjálfir með því að skipa eig-
in dómstól og áfellast þá sem
ábyrgð bera. Láta þá svara til
saka. Við gerðum þessa kröfu til
þeirra. En hvorki okkur né um-
heiminum dettur í hug að gera
líka þessa kröfu til þeirra sem
frömdu morðin í flóttamannabúð-
unum, arabisku falangistanna. Af
hverju? Er heiminum ekki skipt
siðferðilega í tvennt? Lítum í
kringum okkur. Til hvaða þjóða
eða þjóðahópa gerum við kröfur
um ábyrgð? Norðurlandabúa,
Vestur-Evrópubúa, Ástrala,
Bandaríkjamanna ... E k k i Sov-
étmanna, Araba, fæstra Afríku-
ríkja.Víetnama sbr. eiturhernað-
inn ... Það er fróðlegt að fara
svona í huganum yfir heiminn og
krossa við þær þjóðir, sem við
ætlumst til að séu ábyrgar gagn-
vart umheiminum.
Svo má líta sér nær. Skoða
ábyrgð og ábyrgðarleysi á verkum
sem maður veit um og lætur fram
hjá sér fara án afskipta — eins og
Israelsmenn gerðu. T.d. hvort
menn beri ekki fulla ábyrgð á því
að hafa „myrt“ mannorð sak-
lausra manna með ofsaskrifum á
prenti, sbr. Geirfinnsmálið þar
sem fórnarlömbin eru nú að leita
réttar síns fyrir dómstólum. Við
hrópum síður en svo að þeim sem
þar gengu fram — fremur öfugt.
Nefndin í ísrael úrskurðar, að
ísraelar beri ábyrgð með því að
horfa á og láta ógert að stöðva
dráp falangistanna í flótta-
mannabúðunum. Líka ábyrga af
því að þeir „hefðu átt að vita hvað
mundi gerast". Við erum því sam-
mála, ekki satt? I þeirra tilfelli.
En ef það er yfirfært á stóra og
smáa atburði í okkar lífi? Lýk ég
svo þessu móraltali með orðum
Hjálmars á Hofi:
Ekki er von að almúginn
eygi hreina liti
þegar hálfur heimurinn
hendir frá sér viti.
Grímssonar og Steingríms Her-
mannssonar í efri deild Alþingis
sl. miðvikudag, þar sem hvor sak-
aði hinn um brigð við bráða-
birgðalögin — og svik í samstarfi,
spegla og sundurþykkjuna á
stjórnarheimilinu.
Ríkisstjórnin hefur ekki náð
saman í neinu meginmáli eða við-
fangsefni síðustu sex mánuði og
raunar má segja að allur ferill
hennar hafi verið samfelldar
stjórnarmyndunarviðræður, sem
séu nú, seint og um síðir, að renna
út í sandinn með sögulegum hætti.
Á kveðjustundu kennir hver öðr-
um um. Enginn ráðherranna
kemst þó hjá stjórnarfarslegri
ábyrgð á afleiðingum stjórnar-
stefnunnar, sem segja til sín hvar-
vetna í þjóðarbúskapnum, eins hér
að framan hefur verið rakið. Það
eru þær viðblasandi staðreyndir í
þjóðlífinu, sem kjósendur verða
kvaddir í dóm um við kjörborðið í
komandi aprílmánuði.
Þetta land á
ærinn auð, ef
menn kunna að
nota hann
Við lifum í harðbýlu landi á
mörkum hins byggilega heims.
Engu að síður er landið með gögn-
um og gæðum gjöf forsjónarinnar
til þessarar þjóðar. Við þurfum að
varðveita gæði þessa lands, sem
okkur hefur verið trúað fyrir, eins
og við þurfum að varðveita menn-
ingarlega arfleifð okkar, sem
knýtir okkur saman í þjóðar-
fjölskyldu. En við þurfum jafn-
framt að lifa í landinu, af gögnum
þess og gæðum, tryggja efnahags-
legt sjálfstæði þjóðarinnar og búa
okkur og eftirkomendum sam-
bærileg lífskjör og ná-
grannaþjóðir stefna að. Þetta er
hægt, ef rétt er að málum staðið,
en það kostar framtak, hugvit,
þekkingu og þjóðfélagsgerð, sem
virkjar þá hvata til árangurs, sem
í mannfólkinu búa.
Auðlindir lands og lagar þarf að
nýta að þeim mörkum, sem
stofnstærð þeirra heimilar, án
þess að ganga á höfuðstólinn.
Þetta gildir jafnt um gróðurmold-
ina og fiskistofnana. Þriðja auð-
lindin, orkan í fallvötnum og jarð-
varmi, felur síðan í sér möguleika,
sem gerir okkur kleift að brúa það
lífskjarabil, sem ella verður milli
okkar og svokallaðra velmegunar-
þjóða.
Lífskjör okkar á hverri tíð
byggjast á því sem til verður í
þjóðarbúskapnum og viðskiptum
okkar við aðrar þjóðir. Þjóðartekj-
urnar, sem til skiptanna koma,
hvila á þessu tvennu: framleiðsl-
unni og viðskiptakjörunum. Þess
vegna verður að leggja höfuð-
áherzlu á undirstöðuna, atvinnu-
vegina, og að ná sem beztri mark-
aðsstöðu í milliríkjaverzlun. Þjóð-
artekjurnar verða ekki einungis
að bera uppi lífskjör okkar sem
einstaklinga, heldur ekkert síður
samfélagslega neyzlu hvers konar,
fræðslukerfi, menningarstarf,
listir, tryggingar o.s.frv., þ.e.
kostnaðarþátt þessara mann-
lífshliða.
Það er kjarninn í sjálfstæðis-
stefnunni, að einstaklingsfrelsi,
athafnafrelsi, eignarréttur,
menntun og þekking leiði til
mestrar farsældar, ekki aðeins á
vettvangi verðmætasköpunar í
þjóðarbúskapnum, sem lífskjör
okkar hvíla á, heldur ekkert síður
á sviði menningarlegrar verð-
mætasköpunar, sem gefa lífi
okkar fyllingu. Hver einstaklingur
verður að hafa rými og rétt til að
skapa sinn eigin lífsstíl — og búa
við eitthvert lágmarks afkomuör-
yggi, sem verður þeim mun hærra
sem efnahagslegir burðir þjóðar-
búskaparins eru meiri.
Reynsla þjóðanna sýnir, svo
ekki þarf um að deila, að sam-
keppnisþjóðfélög Vesturlanda
bjóða upp á hvoru tveggja:
1) meiri þjóðarframleiðslu á
mann, sem er óskeikull mæli-
kvarði á lífskjör og 2) víðtækari
persónuleg þegnréttindi en hag-
kerfi marxismans.
Borgaralegt þjóðskipulag lýð-
ræðis og þingræðis er engan veg-
inn galíalaust, en það býr yfir
þeim eiginleika, að geta þróast frá
annmörkum sínum til meiri full-
komnunar, á friðsaman hátt, fyrir
meirihlutaáhrif fólksins sjálfs,
m.a. í leynilegum kosningum til
sveitarstjórna og þjóðþings. Kom-
andi kosningar er tækifæri sem
fólk hefur til að hafa áhrif á fram-
vindu mála í íslenzku þjóðfélagi.
Það þarf að nýta, m.a. í þá veru, að
framtak einstaklinga fái að njóta
sín í þjóðarbúskapnum; að treysta
stoðir atvinnuveganna; efla þjóð-
arframleiðsluna; innlendan sparn-
að; og treysta efnahagslegt
sjálfstæði okkar, bæði sem þjóðar
og einstaklinga.
Med hagsmuni
allra stétta
fyrir augum
Sjálfstæðisstefnan er þjóðleg
umbótastefna, sem byggir á ein-
staklingsfrelsi, athafnafrelsi,
eignarrétti, íslenzkri menningar-
arfleifð og kristnum mannlífs-
viðhorfum. Þjóðfélagið þarf að
efla þá framtakshvata, sem í
manneskjunni búa, og það er
óhagganleg sannfæring sjálfstæð-
isfólks, að þegar einstaklingurinn
fær að njóta sín skapizt gróska á
þjóðarakrinum, sem endanlega
komi öllum til góða.
Þjóðleg umbótastefna hlýtur að
byggja á hagsmunum allra
starfsstétta; og fámenni okkar
undirstrikar nauðsyn þess, að
hver þjóðfélagsþegn hafi hlutverki
að gegna í önn dagsins, hvort
heldur það hlutverk er á vettvangi
framleiðslunnar eða í öðrum þátt-
um nútímaþjóðfélags.
Um leið og hér er lögð áherzla á
efnahagslega undirstöðu fullveldis
okkar sem þjóðar og farsæld
okkar sem einstaklinga, skal að
lokum minnt á, að maðurinn lifir
ekki á brauðinu einu saman. En
menning og listir, sem alltaf hafa
haldið velli með þjóðinni, jafnvel á
mestu þrengingartímum hennar,
ættu ekki síður að dafna í þjóðfé-
lagi efnahagslegs öryggis, sem að
er stefnt. En mergurinn málsins
er þó sá, að manneskjan sjálf, ein-
staklingurinn, velferð hans og
lífshamingja, á að skipa öndvegið í
allri pólitískri viðleitni. Sá er og
innsti kjarni sjálfstæðisstefnunn-
ar.