Morgunblaðið - 27.02.1983, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. FEBRÚAR 1983
39
Framadraumar (Room at the top). Joe (Laurence Harvey) segir upp ástkonu sinn, Alice (Simone Signoret).
sem gengu manna á milli. Það er
ekki hægt að hindra slagkraft
viðburðanna, það er ekki hægt að
láta vitnisburðinn liggja í þagn-
argildi eins og ekkert hafi gerst,
það er ekki hægt að einangra sig,
hvorki sem einstaklingur eða þjóð.
Það getur enginn stokkið út úr
framvindu sögunar.
Meðvitundin
Það versta nú er hversu mikið
við vitum — það er sífelld ógnun
við sálarstyrk manns. Þessi
reynsla leggst á mann í hvert sinn
sem maður opnar dagblað: Suður-
Afríka, Chile, Pólland — vitundin
um Gulagið — og maður finnur að
það er ekki hægt að láta sér
standa á sama um þessa hluti. Það
er ekki hægt að hrista þetta af sér,
það finnst engin afsökun fyrir því
að þykjast ekki vita hvað er að
gerast í E1 Salvador eða Afghan-
istan — þess vegna er þetta svo
þungbært. Þegar ég var ung viss-
um við í rauninni ekki að fólk sæti
hneppt í þrælkunarbúðum. En nú
til dags getum við ekki lifað í sak-
leysi einfeldninnar — við hljótum
þvert á móti að finna okkur með-
sek.
En svo er ég svo heppin með
lífsstarf að þegar ég starfa get ég
gefið mig alla að þvi, sem ég elska
mest í veröldinni: að leika í
gamanleik, að skemmta, að sparka
í sjónarmið fólks. Og til þess höf-
um við fullan rétt, við neyðumst
til þess — að loka okkur öðru
hvoru alveg úti frá þessari brjál-
uðu hversdagsveröld sem er í
kringum okkur. Ég er nýbyrjuð að
leika í sjónvarpskvikmynd og þar
leik ég konu sem var uppi árið
1894. Veröld hennar og það sem að
henni snýr mun verða veröld mín
næstu tíu vikurnar — og ekkert
sem kemur utanfrá mun megna að
trufla mig. Ég lifi hennar lífi og
hennar basl, í bókstarflegri
merkingu. Og ég mun bregðast við
eins og hvert annað skrímsli gagn-
vart öllu utanaðkomandi — og
einnig gagnvart hinu sameinaða
veraldarástandi. Það mun ekki
skipta mig neinu meðan ég vinn —
ég slæ alveg út meðan ég vinn.
En um leið og starfinu lýkur
stendur maður aftur á báðum fót-
um á jörðinni og finnur aftur til
sektar sinnar — ég er hræðilega
áhyggjufull yfir því sem er að ger-
ast í Tékkóslóvaíku og Póllandi, og
ég nefni Tékkóslóvaíku á undan
Póllandi. Því um þessar mundir
eru 40 ár liðin frá uppreisninni í
Tékkóslóvakíu og enginn talar
lengur um Tékkóslóvaíku. Og eftir
fáein ár verður svo einnig um
Pólland — þá munu allir kæra sig
kollótta um Pólland. í mínum aug-
um er stjórnmálaþátttaka eins
skonar skylda — maður getur
hreint ekki skorast undan þátt-
töku. Maður hlýtur að gera málin
upp við eigin samvisku og taka af-
stöðu ... en nú tala ég kannski
aftur fyrir munn minnar eigin
kynslóðar. Við getum alla vega
ekki stungið höfðinu í sandinn.
Peningarnir
Við leikarar erum svo iðulega
ásakaðir um að vera um of upp-
teknir af okkur sjálfum, eins og öll
tilveran snérist um okkur. En við
erum aðeins upptekin af einu —
að ná sem allra beztum árangri,
sem er alveg það sama og flestir
sækjast eftir í sínu starfi. Ég hef
haft fullar hendur fjár alla ævi —
ég hef aldrei neyðst til að gera
neitt peninganna vegna, ég hef
aldrei þurft að leika í mynd vegna
þess að mig vantaði peninga. Það
að við erum hjón hefur gert okkur
sterkari í starfinu. Við höfum
aldrei leyft okkur að vera veik-
geðja. Við höfum aldrei fallið fyrir
þeirri freistingu að taka þátt í ein-
hverju sem við höfum ekki getað
sætt okkur við — það er þess
vegna sem ég hef verið í þessu
svona lengi. Því ég hef aldrei verið
með í þvottekta kollsteypum —
smá kollsteypum kannski, en
aldrei neinum eyrnaskerandi vit-
leysum.
Og ég held mig við kvikmynd-
ina, kvikmyndin er minn uppruna-
legi skóli. Ég veit vel að ég er ekki
sérstaklega góður sviðsleikari, út-
geislun mín er hreint ekki nógu
mikil. En ég get leikið fyrir
myndavélina, ég get leikið á þögn-
ina, og á nærmyndina — það hefur
alltaf verið kvikmyndin sem færði
mig fyrir augu fjöldans. Ég er ekki
slæm á senu, ég er bara ekki nógu
stór. En kvikmyndavélin er mis-
kunnarlaus njósnari og afhjúpar
stöðugt hið ómeðvitaða — hún
kemur alltaf upp um það sem er
óekta og skilur það frá hinu sem
er ekta. Myndavélin er þjófur sem
stelur lyginni og tilgerðinni, og
varpar niður til áhorfenda: „Sjáið
hvað þetta er falskt!" Myndavélin
kemur upp um mann í náð og
ónáð, hún þvingar mann til að
halda sig fast við sannleikann. Og
ég er líka handviss um að sann-
leikurinn borgir sig alltaf — og
fegurðin, hvað er hún annað en
sannleikur?
í starfi leikkonu kemur sá
vendipunktur að hún neyðist til að
velja um tvennt: Hvort hún vilji
halda áfram að túlka hina gríp-
andi fegurð sem hún hafði til að
bera til fertugs, — og þá verður
hún líka að ganga í gegn um þess-
ar plastaðgerðir og andlitslyft-
ingar — og ef hún byrjar á því þá
hættir hún aldrei. Eða hún getur
pakkað niður og horfið af sjón-
arsviðinu — eins og Garbo, sem
sagði: „Ég hef skapað af mér
ímynd og ég vil að hún varðveitist
til eilífðar". Hún yfirgefur tjaldið
en skilur eftir endurminningu um
fegurð sem aldrei verður hægt að
eyðileggja.
Ég skil Garbo vel. En ég er eng-
in Garbo, því hún er goðsögn og
það hef ég aldrei verið. Ég er
leikkona — punktur! Með því að
velja eins og Garbo afneitar mað-
ur gleði hversdagsins og þess
vegna sagði ég við sjálfa mig:
„Látum okkur halda fast við ald-
urinn — og nota hann.“ Og það hef
ég gert. Ég ákvað að nota árin
mín, hrukkurnar mínar og örin, að
nota slagkraft minn — ég nota
mér það einfaldlega í starfi mínu
að ég er orðin eldri. Lífsspeki mín
sem leikara hefur ætíð verið að
koma fram heil og óskipt, nota
bæði líkama og sál, ár mín og kíló.
Ég hef lofað að segja sögu, og það
reyni ég að gera.
Ég hef aldrei nokkurn tíma
komist að því hvaða horn eru þau
réttu eða beztu — það er þeirra
verkefni, sem sjá um kvikmyndun.
Allt sitt líf er kvikmyndaleikkona
einskonar dægurfluga. Á hverjum
degi mætir hún nýrri reynslu — í
hvert sinn er það ný manneskja
sem hún á að skapa. Og hún getur
aldrei verið örugg, hún getur að-
eins vonað að það heppnist. Hún
verður stöðugt að aðlaga sig, útá-
við og innávið, og hún hefur hreint
enga hugmynd um hvort hún er
fær um að gera nákvæmlega það
sem farið er framá. Það eina sem
maður veit fyrir víst er að maður
verður ekki rekinn úr hlutverkinu.
En leikstjórinn ætti að hafa leyfi
til að segja: „Ég hef gert skyssu!
— hún getur ekki framkvæmt það
sem ég hafði í huga“. Þetta kemur
aldrei fyrir fræga leikara. En það
ætti þó að vera, því maður getur
aldrei verið viss um að maður
standist kröfurnar.
Það er svipað og með ást, það er
aldrei hægt að vera öruggur. Og
það á maður heldur ekki að vera,
því með þannig hugarfari upplifir
maður og lifir sig inn í hlutina.
Eftir nokkurt tímabil notar maður
ekki orðið ást lengur, ástin um-
breytist í dásamlega vináttu, —
allt aðra tegund tilfinningar, en
stöðugrar tilfinningar. Hvað það
er sem gerir gott hjónaband að
góðu hjónabandi, en ekki bara að
venjulegu hversdagslegu hjóna-
bandi: það veit ég ekki, það veit ég
ekki minn kæri. Og enginn skyldi
vera öruggur um að því verði ekki
lokið í fyrramálið — aldrei að vera
öruggur, það lærði ég í stríðinu.
Ekki eina einustu stund í lífinu
hef ég verið örugg um að eiga neitt
fyrir lífstíð — ég hef alltaf óttast
innst inni að eitthvað gerist,
eitthvað sem tortími vináttu og
ást. Eða lífinu. Ég segi óttast —
því ég get ekki sætt mig við að allt
eigi að hverfa, að við munum sjálf
hverfa. Að við séum hér eitt stutt
augnablik, smá stund — og hverf-
um að því búnu. Ég held að við
kyngjum því aldrei, ég held að við
viðurkennum það aldrei að lífið sé
einungis stutt vegferð — þá
myndu menn ekki hafa skrifað
svona mikið um dauðann og eilífð-
ina.
Fyrir nokkrum árum varð ég
veik, alvarlega veik. En þó ekki
nærri eins veik og allir héldu og
eins og ég sjálf taldi mér trú um.
Ég trúði ekki lengur að ég hefði
nægan kraft og það var kannski
þess vegna sem ég hafði ekki kraft
og allt í mér tók að vinna gegn
þeirri trú. En þó gat ég ekki varist
þessari hugsun: „Lífið hefur verið
stórt í sniðum, lífið hefur verið
einstakt gagnvart þér — hversu
sorglegt er það ekki að þú skulir
nú vera að yfirgefa það, eða að
lífið sé nú að yfirgefa þig. Og nú er
ég orðin svo drýldin að þegar ég
les í blöðunum um umferðarslys
þar sem „eldri kona, sextíu og eins
árs“ kemur við sögu, gríp ég and-
ann á lofti — sextíu og eins árs, en
þannig líður mér hreint ekki.“
(ÞýöinK'. — bó.)
Aldurinn
Egilsstaðir:
Brúðuleikhús heillar grunnskólanemendur
Kgilsstööum. 17. ícbrúar.
UNDANFARNA daga hafa þsr
Hallveig Thorlacius og Helga
Steffensen farið um Mið-Austurland
og sýnt brúðuleikhús í grunnskólum
fyrir tilstuðlan menntamálaráðu-
neytisins. Að þessu sinni hefur verið
sýnt í Neskaupsstað, á Eskifirði,
Reyðarfirði og Egilsstöðum fyrir
grunnskóla á Héraði.
Hvarvetna hefur sýningunni
verið forkunnarvel tekið og efnið
hitt beint í mark og nánast heillað
nemendur. Á sýningunni koma
fram sex brúður í persónugerð
barna. Tvö þeirra eru heilbrigð, en
hin fötluð hvert á sinn hátt. Eitt
er blint, annað heyrnarlaust, hið
þriðja vangefið og fjórða barnið
lamað og bundið hjólastól.
Alfa-nefndin svonefnda fékk
sýningu þessa hingað til lands frá
Bandaríkjunum í tilefni árs fatl-
aðra — og voru þær Hallveig og
Helga ráðnar til að þýða og stað-
færa textann og annast sýningar.
Síðan eða allt frá hausti 1981 hafa
þær sýnt víða, t.d. í flestum skól-
um á Stór-Reykjavíkursvæðinu.
Sýningunni er ætlað að kenna hin-
um heilbrigðu að umgangast fatl-
aða á sem eðlilegastan hátt og
eyða hvers konar fordómum í
þeirra garð.
í menntamálaráðuneytinu var
ákveðið að loknu ári fatlaðra að
halda sýningum þessum áfram og
gefa þá grunnskólanemendum á
landsbyggðinni kost á að njóta
þeirra.
Það var greinilegt að nemendur
Egilsstaðaskóla — þar sem með-
fylgjandi myndir voru teknar —
fylgdust af innlifun með sýning-
unni og spurðu brúðurnar margs
um fötlun þeirra.
— Olafur