Morgunblaðið - 11.03.1983, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. MARZ 1983
Stjómarskrármálið:
fremst upplýsingabanki um hag-
stjórn.
En þetta var útúrdúr.
Stjórnleysi — stjórnfesta
Misskilningur á franska kerfinu
— Patentlausn verður að platlausn
Opið bréf til áhugamanna um jöfnun atkvæðisréttar 3. grein
eftir Jón Baldvin
Hannibalsson, alþm.:
Ef lýsa á stjórnmálaástandinu í
þjóófélaginu þessi misserin með
einu orði, er vandfundið orð, sem
lýsir því betur en þetta: stjórnleysi.
Það er algert stjórnleysi í efna-
hagsmálum. Mælikvarðinn á
stjórnleysið er senn 100% verð-
bólga. Verðbólgan fer eldi um
máttarstoðir þjóðfélagsins, at-
vinnulífið og afkomuöryggi heim-
ilanna. Engin minnsta tilraun er
framar gerð til þess að ráða niður-
lögum eldsvoðans, hvað þá slökkva
hann. Okkur rekur undan veðri og
vindum, eins og stjórnlaust rek-
ald. Framundan eru brotsjóir og
blindsker, en skipið hrekst að
standstaðnum, vélarvana og
stefnulaust.
*
Arekstur fram-
kvæmdavalds og
löggjafarvalds
Hvers vegna?
Það er m.a. vegna þess að upp er
kominn alger árekstur milli hand-
hafa framkvæmdavaldsins, ríkis-
stjórnarinnar og Alþingis.
Ríkisstjórnin er í reynd eins
konar starfsstjórn, þar sem hún
styðst ekki lengur við neinn þing-
meirihluta, og kemur þar af
leiðandi engum málum fram.
Þetta ástand kallar forsætis-
ráðherra starfsstjórnarinnar
„stjórnskipulega sjálfheldu".
Stjórnin hefur setið í allan vet-
ur án þingmeirihluta og þar af
leiðandi pólitískt getulaus.
Stjórnarandstaðan hefur ekki
heldur afl atkvæða til að koma
stjórninni frá eða til að mynda
annan þingmeirihluta.
Stjórnkerfið er lamað.
Þetta ástand hefur verið viðvar-
andi allt frá því að Alþingi var
sett á sl. hausti. Hugsandi menn í
öllum flokkum hryllir við þeirri
tilhugsun, að þetta ástand haldi
áfram að kosningum loknum. Lík-
urnar á því aukast þó dag frá degi,
eftir því sem framboðsaðilum
fjölgar og hin pólitíska upplausn
vex. Líkurnar á því, að unnt verði
að mynda starfhæfa meirihluta-
stjórn, þingræðisstjórn, að kosn-
ingum loknum, minnka að sama
skapi.
Hér höfum við fyrir augunum í
hnotskurn afleiðingarnar af alvar-
legum árekstri framkvæmdavalds
og iöggjafarvalds. Afleiðingin er í
einu orði sagt: stjórnleysi.
Misskilningur á
„franska kerfinu“
Það fer ekki hjá því, á upplausn-
artímum nú sem endranær, að
fram á sjónarsviðið stigi innblásn-
ir mannkynsfrelsarar, sem tala
tungum og sjá sýnir og boða lýð-
num patentlausnir á öllum vanda.
Ein slík hefur verið lögð fram á
Alþingi. Það er þingsályktunar-
tillaga Vilmundar Gylfasonar um
„franskt" kerfi og þjóðkjörinn for-
sætisráðherra.
Um hvað er þessi tillaga?
Hún er um það að taka upp for-
setaveldi og afnema þingræði, i
þeim skilningi, að ríkisstjórn verði
að styðjast við meirihluta þings
eða vera umborin af því.
Flutningsmaður kennir þessar
hugmyndir við „franskt" kerfi.
Þegar nánar er að gáð, kemur á
daginn, að þetta er misskilningur
hans á franska kerfinu.
Lagt er til að forsætisráðherra
verði kosinn beinni kosningu um
land allt. ólíkt því sem er í
franska kerfinu, á að kjósa for-
sætisráðherrann með allt annarri
aðferð en þingið. Vægi atkvæða á
að vera jafnt, reglan er einn mað-
ur — eitt atkvæði.
þar sem meirihluti þjóðarinnar,
um 60%, býr í þéttbýli, „þá gefur
auga leið að framkvæmdavaldið
mun heldur hall&st inn á þéttbýli",
eins og viðurkennt er í greinar-
gerð með tillögunni. Þetta er enn
betur tryggt með því að forsætis-
ráðherrann á að kjósa f tveimur
umferðum, sem þýðir að hann
verður að ná meirihlutakosningu.
Forsætisráðherrann skiparsíðan
ríkisstjórn. Og það er tekið fram
að þingrofsréttinn á að afnema.
Olíkt því sem er í Frakklandi, á
hins vegar, skv. þessum tillögum,
að kjósa löggjafarvaldið, Alþingi,
með allt annarri kosningaaðferð.
Tillagan gerir ráð fyrir óbreyttri
kjördæmaskipan og kosningalögum.
Stjórnarskrárbundið
misrétti
Hvað þýðir það?
Það þýðir það, að minnihluti
þjóðarinnar, í hinum fámennari
kjördæmum, mun áfram hafa yf-
irgnæfandi meirihluta á Alþingi.
Það þýðir, að meirihluti Alþing-
is verður allt öðruvísi samansett-
ur, en sá meirihluti sem kýs for-
sætisráðherra.
Það þýðir að tillögumaður sem
kennir sig við jafnaðarstefnu, ætl-
ar um ófyrirsjáanlega framtíð að
bjóða meirihluta þjóðarinnar í
tveimur fjölmennustu kjördæm-
unum, Reykjavík og Reykjanesi,
að fara með aðeins fjórða eða
fimmta part úr atkvæði, þegar
kosið er til Alþingis. Það má orða
á annan veg: Skv. tillögunni á að-
eins fjórði eða fimmti hver kjósandi
í þessum kjördæmum að hafa at-
kvæðisrétt í þingkosningum.
Þetta misrétti, þetta misvægi
atkvæðisréttar, á að binda í
stjórnarskrá, eins og nú er. Og
með svipaðri búsetuþróun og verið
hefur, má slá því föstu að þetta
misvægi atkvæðisréttarins muni
fara enn vaxandi.
Til hvers konar ástands mun
þetta „stjórnkerfi" að öllum lík-
indum leiða?
Það blasir við augum. Hin
„stjórnskipulega sjálfhelda" núv.
forsætisráðherra er innbyggð í þetta
kerfi. Þetta kerfi mun fyrirsjáanlega
leiða til óleysanlegra árekstra milli
framkvæmdavalds og löggjafar-
valds. Það mun fyrirsjáanlega leiða
til lömunar stjórnkerfisins. í einu
orði sagt: Það mun leiða til stjórn-
leysis, sem varanlegs ástands.
Þessi tillaga er enn eitt sorglegt
dæmi um það, aðlæknisráðið er lak-
ara en sjúkdómurinn, sem það átti
að lækna.
Það er rétt að undirstrika það,
að þessi tillaga er ekki um
„franska kerfið" heldur er þetta
misskilningur flutningsmanns á
„franska kerfinu". í Frakklandi er
sama kosningaaðferðin notuð,
hvort heldur verið er að kjósa til
þings, eða forseta. Aðferðin er
meirihlutakosning í tveimur um-
ferðum í einmenningskjördæm-
um. í forsetakosningum er landið
allt eitt kjördæmi. Þar að auki
hefur forsetinn þingrofsrétt í
Frakklandi. Ef til áreksturs kem-
ur milli forseta og þings, getur
forseti sent þingið heim. Því til
viðbótar hafði de Gaulle hershöfð-
Jón Baldvin Hannibalsson
„Eftir á að hyggja sýnist
mér að Bandalag jafn-
aðarmanna sé vitlaust
vörumerki fyrir þessa
hugmyndasuðu. Væri
ekki nær lagi að kalla
þetta fyrirbæri: Stjórn-
leysingjasamtökin —
SS?“
ingi sinn öryggisventil, þar sem er
16. gr. frönsku stjórnarskrárinnar
sem heimilar forseta að taka sér
alræðisvald, og senda þingið heim,
hvenær sem honum þóknast.
Enn er að vísu eftir að telja
hersveitir Vilmundar, og eftir er
að sjá, hvernig skikkja hershöfð-
ingjans hæfir honum, þegar hann
ber kápuna á báðum öxlum.
Aðskilnaður fram-
kvæmda- og löggjafar-
valds; önnur aðferð.
Meiningin er nokkuð góð hjá
Vilmundi, þó að aðferðin sé vit-
laus og leiði til þveröfugrar niður-
stöðu, á við það sem ætlað var.
Meiningin er að tryggja aðskilnað
löggjafarvalds og framkvæmda-
valds. Niðurstaðan verður hins
vegar a'ger árekstur framkvæmda-
valds og löggjafarvalds. Hið
ómótstæðilega afl framkvæmda-
valdsins mun brotna á óbifanlegu
bjargi landsbyggðarmeirihlutans.
Afleiðingin verður að öllum lík-
indum sú, að það upplausnar- og
stjórnleysisástand, sem við höfum
fyrir augunum nú, sem flestir for-
dæma, nema þeir sem fitna á því
eins og púki á fjósbita — þetta
stjórnleysisástand verður varanlegt
og mun að lokura leggja lýðveldið í
rúst.
Ég er innilega sammála þeirri
skoðun, að draga verði skarpari
skil og skýrari mörk milli löggjaf-
arvalds og framkvæmdavalds. Til
þess að svo megi verða þarf ekki
að afnema þingræðið. Til þess þarf
reyndar ekki annað en þingmeiri-
hluta fyrir löggjöf, sem skilgreini
og takmarki verksvið og valdsvið
hvors aðilans um sig.
Þetta paragraf gæti hljóðað svo:
„AlþingÍNmanni er óheimilt ad hafa meó
höndum launud ntörf í þájfu opinberra Htofn-
ana eóa einkaatvinnufyrirtækja, meóan kjör-
tímabil hanN endist.“
Þetta er reyndar 9. gr. gildandi
stjórnarskrár. Eina breytingin er
sú, að í staðinn fyrir „forseti" hef
ég sett alþingismaður. Skv. nýjum
stjórnarskrártillögum er hæsta-
réttardómurum óheimilt að gegna
umboðsstörfum. Þeir eru heldur
ekki kjörgengir. Þannig er verk-
svið þeirra tilgreint og takmarkað.
Þetta þarf að gera. Hins vegar
er mér til efs, að fyrir slíkum til-
lögum sé meirihluti á Alþingi. Þá
ber að vinna að því að skapa slík-
an meirihluta, með pólitískri bar-
áttu. Þeirri baráttu vil ég gjarnan
leggja lið.
Þess er krafist af forseta
Bandaríkjanna t.d. að hann afsali
sér hlutabréfum I fyrirtækjum,
sem hann kann að hafa átt aðild
að, meðan hann gegnir embætti
forseta. Sömu kröfu ber að gera til
alþingismanna. Það á að vera haf-
ið yfir grun, að þeir láti einka-
hagsmuni ráða afstöðu sinni eða
gerðum i löggjafarstarfi.
Um pólitíska skömmt-
unarstjóm og
atkvæðaveiðar
Alþingi á að fara með löggjaf-
arvald, fjárveitingavald og eftir-
litsvald með framkvæmdavaldinu.
Um þetta eru allir alþýðuflokks-
menn sammála. Þrátt fyrir skæt-
inginn, sem Vilmundur hefur gert
að kæk að senda sfnum fyrri sam-
herjum, þegar hann opnar munn-
inn, sem er helzt til oft, þá hefur
hann varla haft undan í vetur á
Alþingi að mæla fyrir tillögum,
sem ýmsir þingmenn Alþýðu-
flokksins hafa flutt með honum.
Dæmi: Tillögur um aukið vald og
verksvið þingnefnda til eftirlits
með framkvæmdavaldinu. Annað
dæmi: Tillaga um að takmarka
verksvið framkvæmdavaldsins,
með því að svipta það valdi til út-
gáfu bráðabirgðalaga. Fleiri tillög-
ur má nefna sem fulltrúar Al-
þýðuflokksins í stjórnarskrár-
nefnd hafa þar komið á framfæri
og miða að því, að efla sjálfstæði
Alþingis gagnvart löggjafarvald-
inu, og draga skýrari mörk milli
þess og framkvæmdavaldsins.
Um þetta hefur enginn ágrein-
ingur verið innan Alþýðuflokks-
ins. Um þetta er heldur enginn
ágreiningur við Vilmund Gylfa-
son. Tökum Framkvæmdastofnun
ríkisins, þessa „gróðrarstíu spill-
ingarinnar", sem dæmi. Formaður
þingflokks Alþýðuflokksins flutti
á seinasta þingi frumvarp til laga,
um að leggja þá stofnun niður en
færa þess í stað áætlunargerð um
byggðamál inn í ráðuneyti. Við Jó-
hanna Sigurðardóttir fluttum um
daginn „sólarlagsfrumvarp" um
að Framkvæmdastofnun verði
lögð niður eigi síðar en um næstu
áramót. Þetta er yfirlýst stefna
Alþýðuflokksins.
En á ekki Alþýðuflokkurinn
fulltrúa í stjórn þar, eins og aðrir
flokkar? Að vísu. Sú var tíð, að
Reykjaneskjördæmi var með geð-
þóttaákvörðun útilokað frá því að
sitja við sama borð og aðrir lands-
hlutar að því er varðar lánafyr-
irgreiðslu til atvinnufyrirtækja.
Fulltrúi þess kjördæmis situr nú
f.h. Alþýðuflokksins í stjórn
Framkvæmdastofnunar. Það
breytir engu um það, að það er
ítrekað og yfirlýst stefna flokks-
ins, að leggja stofnunina niður og
að að stokka upp allt stjórnkerfi
fjárfestingar í landinu. Við það
verður staðið, ef á reynir.
Vel á minnst. Þingflokkur Al-
þýðuflokksins hefur ekki tilnefnt
alþingismann í bankaráð í 3 eða 4
er Benedikt Gröndal, sem sat í
bankaráði Seðlabankans skamma
hríð. En Seðlabankinn er ekki
viðskiptabanki, heldur fyrst og
Patentlausn —
platlausn
Réttlæting Vilmundar Gylfa-
sonar á þeirri tillögu, að halda
áfram að svipta meirihluta þjóð-
arinnar atkvæðisrétti til Alþing-
iskosninga, er kynleg í meira lagi.
Hún er sú, að ef þingmenn sitji
ekki lengur í „sjóðakerfinu", þá
skipti atkvæðisrétturinn ekki
lengur máli.
Fyrst er nú að koma þeim lögum
í gegnum þingið, að þingflokkar og
þingmenn afsali sér valdi
skömmtunarstjóra allra heimsins
gæða í sjóðakerfinu. Til þess þarf
fullgild atkvæði þéttbýlisbúa á Al-
þingi.
Svo er á hitt að líta að Alþingi á
eftir sem áður að fara með löggjaf-
arvald og fjárveitingavald. Alþingi
mun eftir sem áður ráðstafa fjár-
munum til sjóðakerfisins, og bein-
um framlögum til verklegra fram-
kvæmda í kjördæmum gegnum
fjárlög og lánsfjárlög. Þetta þýðir
að kjördæmatogstreitan mun
halda áfram á fullu. Naumt
skammtaður atkvæðisréttur sem
Vilmundur Gylfason vill áfram
skammta meirihluta þjóðarinnar,
muna áfram tryggja minnihlutan-
um úrslitavöld á Alþingi og for-
ræði yfir fjárveitingum og fram-
lögum.
Þetta gengur heldur ekki upp í
tillögum VG. Sjálfur viðurkennir
tillöguhöfundur svo í greinargerð,
að „á Islandi eigi misvægi atkvæða
og þar með mismunandi geta byggð-
arlaga til þess að koma ár sinni fyrir
borð gagnvart almannasjóðum,
þyngsta sök á því er varðar efna-
hagslega óstjórn“. — Sé þetta rétt,
þá verður því ástandi ekki breytt,
meðan misvægi atkvæðisréttarins
kemur í veg fyrir, að Alþingi
endurspegli raunverulegan meiri-
hlutavilja með þjóðinni.
Rifjum upp: Forsætisráðherr-
ann, með sína sjálfskipuðu rfkis-
stjórn, mun að líkindum styðjast
við raunverulegan þjóðarmeiri-
hluta. Þar með eru allar líkur á
því að hann muni leita eftir laga-
heimildum fyrir gerbreyttri
stefnu í efnahagsmálum og hag-
stjórn. Setjum sem svo, að hann
vilji varpa oki landbúnaðarkerfis-
ins af herðum neytenda í þéttbýli
t.d. verja þeim tíunda hluta rikis-
útgjalda sem nú fer í niðurgreiðsl-
ur og útflutningsbætur, á þjóð-
hagslega hagkvæmari hátt. Þetta
er eitt af eilífðarmálunum í ís-
lenskri pólitík. Er trúlegt, að
massívur meirihluti landsbyggð-
arþingmanna veiti slíkar laga-
heimildir? Reynslan kennir okkur,
að þær líkur eru hverfandi.
Þjóðaratkvæði?
„Þeir verða að semja," segir VG.
Þeim hefur ekki tekist að semja sl.
áratugi. „Þjóðaratkvæði," segir
VG. Þjóðaratkvææðagreiðslur eru
góðar til síns brúks, í stórum og
einföldum málum. En á að efna til
þjóðaratkvæðagreiðslu um öll þau
óteljandi árgreiningsmál, sem lík-
legt er að komi upp milli fram-
kvæmdavalds og löggjafarvalds,
sem kosið er til með svo gerólíkum
hætti? Þjóðaratkvæðagreiðslur
um fjárlagafrumvarp í heild og
alla þætti þess, um erlendar lán-
tökur, um einstök framkvæmda-
framlög, í það endalausa?
Þetta dæmi gengur heldur ekki
upp. Misskilningur Vilmundar
Gylfasonar á franska kerfinu
gengur ekki upp. Patentlausnin er
ennþá vitlausari en núverandi
ástand, og er þá langt til jafnað.
Patentlausnin sem átti að binda
endi á stjórnleysið endar í stjórn-
arskrártillögum um „stjórnskipulega
sjálflieldu“ og gerir böl stjórnleysis-
ins að varanlegu ástandi.
Eftir á að hyggja sýnist mér að
Bandalag jafnaðarmanna sé vit-
laust vörumerki fyrir þessa hug-
myndasamsuðu. Væri ekki nær
lagi að kalla þetta fyrirbæri:
Stjórnleysingjasamtökin — SS?