Morgunblaðið - 08.05.1983, Blaðsíða 22

70
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. MAÍ 1983
Pottarím
Umsjón: SIGRUN
DAVÍÐSDÓTTIR
Það er jafn árvisst og koma
lóunnar, að þegar fer að vora
fara þjóðir á svipuðu menning-
arstigi og við að hugleiða útlit
sitt. Þegar vetrargallanum er
varpað, og fólk ætlar að fara að
taka sig vel út í léttum vor- og
sumarfötum, kemur oft í ljós
það sem ýmsa hafði kannski
grunað, að mittismálið breytist
gjarnan í vetrarhíðinu. Og af því
allir eru alltaf að leitast við að
mæta þörfum allra, þá er einnig
reynt að mæta þörfum þeirra
gildu og bjóða upp á megrunar-
kúra. Allt er þetta svo einfalt,
borðaðu bara þetta en ekki hitt,
tyggðu hvern bita 33svar sinn-
um, hlauptu og gerðu leikfimi...
Þrátt fyrir alla þessa einföldu og
óbrigðulu kúra, sem svo og svo
margir ku hafa notað með góð-
um árangri og misst svo og svo
mikið (oftast ótrúlega mikið) á
svo og svo löngum tíma (oftast
ótrúlega stuttum), þá er til fjöldi
fólks, sem eyðir megninu af
ævinni í megrunarkúrum, án
þess að aðrir sjái árangurinn ...
Aðrir leggja meira upp úr
fræðslu um mat og hitaeiningar
heldur en hókuspókuskúrum.
Þeir gildu eiga að muna að sætt
og feitt er óæskilegur matur,
sækið fremur daglegt brauð í
gott, gróft brauð, grænmeti, fisk
og margar mjólkurafurðir og
magurt kjöt, gjarnan innmat.
Engin loforð um snögga megrun,
heldur að sígandi lukka sé bezt
hér eins og annars staðar. Breyt-
ið mataræði ykkar og megrunar-
og mittismál ganga ykkur í hag.
Hollu mataræði fylgir auk þess
ýmislegt annað, svo sem minnk-
andi líkur á ýmsum algengum
sjúkdómum (og sé tóbaki sleppt,
fylgir enn meira með í kaupbæti
...). Þetta er vissulega vænleg
aðferð. Hún krefst átaks, því
það er alltaf erfitt (stundum
sársaukafullt) að læra að lifa líf-
inu upp á nýtt. Breyttu matar-
æði fylgja nefnilega að ýmsu
leyti breyttir lifnaðarhættir.
Það þarf e.t.v. að læra að fara
með ný hráefni, sem við höfum
varla þekkt áður, því auðvitað
verður holli maturinn og heppi-
legi að bragðast frábærlega vel,
svo okkur finnist við ekki vera
búin að missa þá lífsfyllingu
sem felst í því að borða góðan
mat.
En þrátt fyrir skilning á
heppilegu mataræði, stöðugan
lestur hitaeiningataflna og
reikningskúnstir, þá veitist fólki
miserfitt að grenna sig, svo ekki
sé nú meira sagt. Þess vegna
hefur svinnum mönnum og spök-
um komið í hug, að það sé
kannski ekki allt undir því kom-
ið hvað menn borða, né hversu
mikið. Þó mennirnir séu nú einu
sinni jafn misjafnir og þeir eru
margir, hafa sálfræðingar þótzt
koma auga á að þeim offeitu sé
ýmislegt sameiginlegt. Þeir hafa
því látið mittismálin til sín taka,
og það fer væntanlega vel á því,
þeim getur varla verið neitt
mannlegt óviðkomandi ... Mitt
innlegg hér í mittismálin er að
rekja nokkrar hugmyndir og
kenningar sem hafa komið fram
varðandi offitu og ástæður
hennar. Þessar kenningar eru
ekki óumdeildar frekar en marg-
ar aðrar varðandi mannanna
hegðan, en kannski kannast ein-
hverjir við einhver af þeim
fyrirbærum sem þar er lýst.
Þetta er alltjent ágætis þanka-
næring ...
Hvenær borðar mannskepn-
an? Þegar hún er svöng, eða
hvað ... Það virðist vera að
þetta sé ekki algilt svar. Flestir
borða þegar þeir eru svangir,
eða af því að þeir eru svangir,
þ.e. þeir finna fyrir líkamlegum
áhrifum hungurs, tómleikatil-
finningu í maga, sem stafar m.a.
af örari hreyfingu meltingar-
færanna, þegar þau hafa ekki
fæðu að vinna á. En rannsóknir
benda til þess, að offitusjúkl-
ingar geri sér ekki grein fyrir
hvenær þeir eru í raun svangir,
túlkun þeirra á hungurtilfinn-
ingu er önnur en hjá hæfilega
þungum. Þetta hefur verið skýrt
þannig, að í æsku, þegar flestum
lærist að þekkja líkamleg merki
hungurs, hafi offitusjúklingar
ekki lært að greina á milli hung-
urs annars vegar og svo hræðslu
og reiði hins vegar. í æsku hafi
þeim verið gefinn matur, þegar
eitthvað bjátaði á, og því túlki
þeir reiði, áhyggjur eða ótta sem
hungurtilfinningu og bregðist
við slíkum aðstæðum með því að
borða. Hér kinka Danir líklega
kolli, því þeir eiga þetta ágæta
orð', trestespiser, sá sem borðar
sér til huggunar. Á barnsaldri
lærum við ekki aðeins að greina
hvort við erum svöng, heldur
einnig hvenær við erum södd.
Það er því áríðandi að þvinga
börn ekki til að klára ákveðna
skammta, heldur láta þau ráða
hversu mikið þau borða. En
skammtið þeim eða látið þau
taka sér lítið, svo þið sitjið ekki
uppi með hauga af leifum í lok
hverrar máltíðar ...
í rannsókn var kannað hvort
þarmahreyfingar hefðu afger-
andi áhrif á svengdartilfinningu.
Það kom í ljós, að flestir hæfi-
lega þungir túlkuðu þarma-
hreyfingar einmitt þannig, þ.e.
á þungvæga, er að þeir virðast
fremur borða f takt við klukkuna
en tilfinningarnar. I tilraun sem
var gerð til að kanna þetta atriði
var klukkunni flýtt. Þegar
klukkan sýndi þannig ótímabær-
an matmálstíma, vaknaði hung-
ur hjá þeim þungvægu. Þeir
léttvægu sýndu aftur á móti lít-
inn áhuga, sumir sögðust ekki
vilja bita, því þeir vildu ekki
eyðileggja matarlystina svona
rétt fyrir matinn, ætluðu sem sé
heim í mat. Þetta atriði varð-
andi tfmann tengist sannarlega
því sem nefnt var á undan, því
tíminn getur minnt okkur á mat,
um hvað hugsum við þegar kl. 7
að kvöldi er nefnt við okkur?
Það hvort við borðum lítið eða
mikið er væntanlega oft komið
Mittismál
sögðust svangir þegar þarma-
hreyfingarnar voru örar, en mun
færri offitusjúklingar ályktuðu
á sama hátt.
Það virðist einkenna of feitt
fólk, að það borðar ekki minna
þó það sé satt, þ.e. nýbúið að
borða. Þeir sem eru nálægt eða
alveg við kjörþyngd, hafna hins
vegar frekar mat, séu þeir sadd-
ir, eða borða mjög lítið.
í tilraun til að kanna áhrif
hræðslu og kvíða á matarlyst,
kom í ljós, að þeir þungu borð-
uðu meira þegar þeir voru
hræddir eða kvíðnir, en þeir
léttu borðuðu aftur á móti mun
minna, þeir hreinlega misstu
matarlystina. Þetta er mjög at-
hyglisvert, því svo virðist sem
hræðsla dragi úr þarmahreyf-
ingum, og veiti sykri út í blóðið,
og það dregur úr líkamlegum
áhrifum svengdar.
Ef þessi þrjú atriði gilda al-
mennt um þá sem eru þjakaðir
af offitu, gefa þau vísbendingu
um að offituvandamálið sé nokk-
uð margslungið. Þeir léttvægu
og þungvægu, f eðlisfræðilegum
skilningi orðanna, virðast ekki
hugsa alveg á sama hátt, þeir
bregðast við líkamsstarfseminni
á ólíkan hátt.
Áhrif umhverfisins á hversu
mikið fólk borðar virðast nokkuð
mismunandi hjá þeim léttvægu
og þungvægu. Þeir léttvægu
halda sínu striki, án tillits til
hvar þeir borða eða hvað. Þeir
halda sig ómeðvitað við einhvern
fastan hitaeiningaskammt, sem
líkami þeirra virðist stilltur inn
á. Þungvægir borða æ minna
eftir því sem umhverfi og matur
er minna spennandi. Ef ekkert í
umhverfinu minnir þá á mat og
ef maturinn er lítt áhugavekj-
andi borða þeir mjög lítið. En
auglýsingar eða myndir af mat
vekja upp hungur hjá þeim og
matur sem liggur frammi, t.d. í
gluggum búða og veitingahúsa,
er nánast óbærileg freisting.
Þetta kemur ágætlega heim og
saman við það sem áður var
sagt. Léttvægir borða þar til þeir
hafa satt hungur sitt, þungvægir
borða ef umhverfi og matur
hvetur þá til þess. Fyrrnefndi
hópurinn er því fremur óháður
ytri aðstæðum, en lætur stjórn-
ast af líkamsstarfseminni. Um
seinni hópinn gildir alveg öfugt,
matarlegt umhverfi æsir upp
hungur þeirra, ekki merki frá
meltingarstarfseminni.
Enn ein ábending í þá átt, að
líkamsstarfsemin hafi lítil áhrif
undir bragði og gæðum. En
hversu góður sem þeim léttvægu
finnst maturinn, hætta þeir þeg-
ar ákveðnu mettunarstigi er
náð, eða öllu heldur þeir hætta
þegar þeir eru orðnir saddir.
Þeir þungvægu borða oft mun
meira af mat sem þeim finnst
góður en þeir þurfa til að verða
saddir. Þeir eiga oft mjög erfitt
með að hætta að borða mat, sem
þeim finnst sérstaklega góður. ,
Bragð, útlit og lykt matarins
hafa slík áhrif, að þeir ráða vart
við sig. Þetta er enn eitt dæmi
um hvernig ytri áhrif virðast
fremur stjórna matarlyst þeirra
en mettunarmælir líkamans.
Þegar er talað um þungvæga hér
að ofan, er átt við fólk sem er
verulega of feitt, en ekki þá sem
eru aðeins að stríða við nokkur
kíló.
Á spítölum hefur það víða gef-
izt nokkuð vel, að læknir, sál-
fræðingur og næringarfræðing-
ur aðstoði offitusjúkling við að
ná tökum á líkamsþyngd sinni
og grenna sig. Það tekur langan
tíma að læra að gera sér grein
fyrir næringarlegum og sál-
fræðilegum þáttum, svo að þetta
er ekki nein tveggja vikna
dagskrá. Það er gjarnan reiknað
með að slík allsherjaraðlögun
taki um 3 ár, eftir þann tíma sé
viðkomandi búinn að ná stöðugri
þyngd og sé farinn að borða
þannig að hann fitni ekki. Þetta
sé hliðstætt öðrum lífsvenju-
breytingum, t.d. því að hætta að
reykja sígarettur. Tóbaksnautn-
in á það t.d. sameiginlegt með
matarnautn að hún tengist ytri
aðstæðum. Fólk langar t.d. mest
í sígarettur við ákveðin störf eða
á ákveðnum stöðum.
En það er kannski líka sál-
fræðilegt vandamál hvernig
hver og einn lítur á þyngd sína.
Við höfum að vísu svokallaða
kjörþyngd til viðmiðunar. Hún
er nú yfirleitt fundin með því að
draga töluna 110 (áður var
reiknað með 100) frá hæð sinni í
cm. Sá sem er 170 cm ætti sam-
kvæmt því að vega um 60 kg.
En hugmyndir okkar um
okkur sjálf eru ekki aðeins okkar
eigin hugmyndir, heldur eru þær
mótaðar af því sem öðrum finnst
um okkur, eða því sem við höld-
um að öðrum finnst um okkur.
Og svo svífur hugtakið tízka
mjög yfir og allt um kring. Upp
úr 1950 áttu konur að vera mitt-
ismjóar, mjaðma- og barmmikl-
ar. Mjúkar, ávalar stundaglasa-
línur þóttu einkar glæsilegar á
kvenfólki. Á þeim tíma áttu
karlmenn að vera mjaðmalitlir,
herðabreiðir og vöðvastæltir.
Upp úr 1960 kom svo horrenglu-
tíminn fyrir bæði kynin. Nú ku
fyrirmyndin vera hinn stælti
líkami, ekki hnyklandi vöðvar
heldur vel þjálfaður líkami. Það
á bæði við karla og konur. Með
þetta í huga er rétt að við íhug-
um útlit okkar, íhugum hvers við
getum vænzt af líkamanum. Þeir
sem eru útlimastuttir verða
aldrei útlimalangir, hvað sem
þeir teygja skankana, sama hvað
tízkan segir, og svo má lengi
telja. Sættum okkur við það sem
við fáum ekki breytt, en einbeit-
um okkur að raunhæfari atrið-
um, gerum skynsamlegar kröfur
til eigin útlits. Það er mun
árangursríkara og vænlegra.
Það getur verið gott að hug-
leiða ofannefnd atriði varðandi
offitu. En nokkur einföld ráð
geta komið sér vel fyrir þá sem
hyggja á vormegrun: 1) Ef þið
ætlið að megra ykkur um meira
en 20 kg eða þar um kring, er
æskilegt að ráðgast við lækni.
2) Það getur verið hressilegt að
byrja á góðum megrunarkúr til
að koma sér af stað, kúr á sér-
stöku fæði. Það er oft hægt að
missa nokkur kíló á fremur
stuttum tíma með slikum kúr-
um. En vegna þess að oft er það
mest vatn sem við missum, verð-
ur að búast við því að eitthvað af
því skili sér þegar við förum að
borða eðlilega aftur. 3) Það er
vænlegra að borða allan mat,
fremur en að neita sér um
eitthvað. Ef við látum freistast,
getum við misst alla trú á okkur
og megrunarkraft okkar og þá
erum við illa sett. En auðvitað á
að borða lítið af sæt- og feitmeti.
4) Jákvætt hugarfar skiptir
miklu máli. Reynið að hafa í
huga það sem vel tekst, en ein-
blínið ekki á mistökin. Þið getið
jafnvel veitt ykkur smá verð-
laun, þegar einhverjum áfanga
er náð. En hafið samt ekki neitt
matarkyns í verðlaun! 5) Það er
bezt að halda sig við matmáls-
tíma. Ef hungrið sverfur illilega
að þess á milli, þá er bezt að
grípa til heppilegs snarls. Þar er
grænmeti efst á blaði, e.t.v.
þurrt hrökkbrauð með. 6) Og
svo er bezt að taka ekki of stóra
skammta, þegar kemur að mál-
tíðinni, borða hægt og tyggja vel
og hætta að borða þegar maður
er saddur. 7) Þeir sem eru
sólgnir í mat, þegar þeir eru
áhyggjufullir eða æstir á annan
hátt, ættu að reyna að gera sér
grein fyrir að það er hægt að
sefa slíkar tilfinningar á annan
hátt en með því að borða. Reynið
slökun eða hreyfingu, svo eitt-
hvað sé nefnt. 8) Vel á minnzt,
hreyfing. Hún hressir, bætir og
kætir. Áreynsla útheimtir
brennsluefni, svo hún getur ver-
ið gagnleg fyrir þá sem eru í
megrun, en ein saman dugir hún
sjaldnast til stórbreytinga á
mittismáli.
Það er að mörgu að huga varð-
andi mittis- og megrunarmál.
Megrun leysir ekki öll vandamál,
en hún getur stundum stuðlað að
betri líðan. Það er talið vænlegt
að vera hæfilega þungur, borða
hollan mat og hreyfa sig reglu-
lega. Góða skemmtun við hollan
mat og góða hreyfingu ...
1
Fróóleikur og
skemmtun
fyrirháa semlága!
Hestamannafé-
lagið Hörður
Firmakeppni Hestamannafélagsins Haröar veröur haldin á
Varmárbökkum fimmtudaginn 12. maí kl. 12.
Firmanefnd Haröar.
BARNAHEIMILIÐ KORNMÚLA, FLJÓTSHLÍÐ
Sumardvöl
Ennþá eru örfá pláss laus til sumardvalar fyrir börn
6—12 ára. Dvalartími getur veriö frá 1 viku upp í 3
mánuöi.
Uppl. í síma 21111 (Sam G!ad), virka daga kl.
10—12.