Morgunblaðið - 08.05.1983, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. MAÍ 1983
83
niðurstaða fundarins sú að af
tvennu illu væri skárra að berjast
áfram og veðja á framtíðina og
lögðu aðilar fram sinn skerf hver
til að svo mætti verða; Adresens
Bank og Factoring aukna fyrir-
greiðslu og fjármögnun og við hér
enn frekari ábyrgðir. Fór þetta ár,
1977, síðan nokkurn veginn eins og
við höfðum reiknað með, tapið
jókst um 1—2 milljónir norskra
króna um vorið og sumarið en síð-
an tók því að linna með haustinu
og varð jöfnuður milli gjalda og
tekna síðustu mánuðina, en um
áramótin stóðum við uppi með
4ra—5 milljóna norskra króna tap
á Inter-Nesco-Norge. Er þetta í
raun stofn þeirrar fjárhæðar, sem
verið var að dæma okkur Sigurjón
til að greiða Christiania Bank og
Kreditkasse í Bæjarþinginu á dög-
unum, en svo fór um Andresens-
Bank, að hann varð sjálfur fyrir
verulegum skakkaföllum, er
harðna tók í dalnum í norsku
efnahagslífi, en það gerðist um
þessa sömu mundir, og var hann
sameinaður Christiania Bank og
Kreditkasse 1979 eða 1980.
Síðasta verkið 1977
og það fyrsta 1978
„Síðasta verkið, sem ég vann á
árinu 1977, þá á gamlársdag, var
að semja uppsagnarskeyti til
framkvæmdastjórans fyrir Inter-
Nesco-Norge og það fyrsta á árinu
1978 var að senda það. Var þetta
víst eitt fyrsta skrefið sem við tök-
um sjálfstætt og án fyrirfram
samráðs við Andresens Bank og
Factoring í Inter-Nesco-Norge-
málinu en bankinn hefði þó getað
um langt skeið f Noregi en of
snemma til að geta séð fyrir þá
óheillaþróun sem framundan var i
norskum efnahagsmálum."
í Noregi aðra hverja viku
— Og þið hættið þá eftir árið
1977 eða hvað?
„Nei, við höfðum enn ekki lært
að gefast upp. Þvert á móti get ég
kannski sagt því er hér var komið
höfðum við sjóast nokkuð; lært af
eigin reynslu og þannig orðið
sjálfstæðari og ákváðum við að
halda ótrauðir áfram. Fram á
sumarið 1978 sá ég sjálfur um
daglega framkvæmdastjórn fé-
lagsins, sem starfandi stjórnar-
formaður, og var ég aðra vikuna í
Noregi og hina hér heima. Varð
fyrsta verkefni mitt að sjálfsögðu
það að reyna að draga úr rekstrar-
kostnaði og umfangi fyrirtækis-
ins; að minnka það í þá stærð, sem
við hér höfðum ætlað því í upp-
hafi. Var þetta nokkuð kaldhæðn-
islegt. Mál þróuðust þó á viðun-
andi hátt og f ágúst 1978 réðum
við svo nýjan framkvæmdastjóra
fyrir Inter-Nesco-Norge, norskan
rafeindatæknifræðing, sem verið
hafði með okkur frá upphafi og
reynst hafði vel. Var ég orðinn
nokkuð ferðlúinn er hér var komið
sögu og því mjög feginn, er nýi
framkvæmdastjórinn tók við.“
Farið til Svíþjóðar —
Ný óveðursský í Noregi
— Og hvað gerðist svo?
„Um svipað leyti fréttum við af
því fyrir tilviljun, að Marantz-
Superscope hygðist sjálft yfirtaka
dreifinguna á tækjum sfnum i Svf-
greiða varninginn að verulegu
leyti. Leiddi svo eitt af öðru og
urðum við að endurskipuleggja
reksturinn í Noregi með því að
leggja niður Inter-Nesco-Norge
með skiptameðferð og stofna nýtt
fyrirtæki, FNS-Nesco-Norway, til
að taka við. Var þetta gert í sam-
ráði við helstu samstarfs- og
viðskiptaaðila okkar, en eftir
þetta má segja að mjög vel hafi
gengið í Noregi."
Samstarfsslit
— Og hvað bar svo það herrans
ár 1979 í skauti sér?
„Rekstur var nú loks kominn f
hagstætt horf í Noregi og gekk þar
vel, eins og ég var að segja. í Sví-
þjóð gekk líka vel hvað varðaði
sölu og starfsemina í landinu
sjálfu. Var því vel tekið af sænsk-
um kaupmönnum og öðrum, að ís-
lenskir aðilar hefðu yfirtekið FNS
Audio eða FNS-Nesco-Sweden, en
í það höfðum við breytt nafninu á
fyrirtækinu. Við gátum þó ekki
nýtt okkur þessa velvild og ágæt-
an meðbyr í Svíþjóð sem skyldi,
því nú komu upp vandamál í varn-
ingsaðdrætti þar. Haustið 1978
kom Marantz-Superscope með
nýja og ódýrari tækjalínu á mark-
að en áður hafði boðist. Fram til
þessa höfðu Marantz-tækin verið
fremur dýr, enda í mjög háum
gæðaflokki, og var því tiltölulega
auðvelt að selja þessa nýju, ódýru
línu en menn gerðu sér ekki grein
fyrir á þessu stigi að minna var
borið í tækin en áður hafði verið.
Kom upp svipuð staða í ýmsum
öðrum Evrópulöndum og varð eft-
irspurnin umfram framleiðslu og
þjóð, auk þess sem þessi sam-
starfsslit komu á versta tíma, eða
rétt fyrir byrjun aðalsölutímabils
sem er frá hausti fram að jólum
eins og ég gat um fyrr og varð því
af þessu mikið tjón. Komu þannig
úpp fjárkröfur gegn okkur, að vísu
misréttmætar, sem námu milli 2,5
og 3 milljóna dollara, eða 50—60
milljónir íslenskra króna miðað
við núverandi gengi, en sjálfir
gerðum við kröfur á hendur
Marantz-Superscope að fjárhæð
150 milljónir belgískra franka,
sem þá jafngilti um 5 milljónum
dollara. Voru kröfur okkar gegn
Marantz-Superscope byggðar á og
reiknaðar út eftir belgískum lög-
um, en samkvæmt þeim er rétt-
arstaða umboðsfyrirtækja mjög
skýr gagnvart framleiðendum og
nákvæmar formúlur fyrir rétt-
mætum kröfugerðum af þessu
tagi.“
Gangur málaferlanna
og staöan nú — „Auðvitað
er það summan
sem skiptir máli“
— Hvernig hafa svo átök þessi
og málaferli gengið?
„Þó að kröfurnar gegn okkur og
okkar eigin kröfur gegn Marantz-
Superscope séu að mestu tilkomn-
ar vegna sömu mála eru þær í eðli
sínu sjálfstæðar og reknar óháð
hver annarri. Við höfum nú —
reyndar með góðra manna hjálp
hér og nokkrum harmkvælum —
samið um eða greitt allar kröfurn-
ar gegn okur, nema kröfu Andre-
sens Bank eða Christiania Bank og
Kreditkasse, sem dæmt var í hér-
kröfugerðum sem hér eru á ferð
sem skiptir máli, frekar en önnur
hliðin ein sér.“
Nesco Manufacturing
stofnað hér sem alþjóðlegt
framleiðslufyrirtæki um
áramótin 1979/1980
— Og enn höfðuð þið ekki feng-
ið nóg af útlöndum?
„Nei, við fáum seint nóg meðan
við stöndum uppréttir, jafnvel
ekki þó við föllum niður á hnén á
stundum. Auk þess hafði Nesco
International og Marantz-Super-
scope-reksturinn verið okkur
dýrmætur skóli — já, vitaskuld
æði kostnaðarsamur líka — og
vildum við nýta okkur þá þekk-
ingu á norrænum og alþjóðlegum
málefnum, þau mörg hver ágætu
sambönd, sem við höfðum komist
í, og þá margþættu reynslu, sem
við höfðum öðlast, til að heyja
stríðið áfram, og, ef frekast væri
unnt, vinna það, þó að fyrsta
orustan hefði í ýmsu, eða flestu,
tapast. Stofnuðum við þá hér
þriðja Nesco-fyrirtækið, Nesco
Manufacturing hf., eða Nesco-
framleiðslufélag, eins og það heit-
ir á íslensku, um áramótin
1979/1980, og er tilgangurinn með
því alþjóðleg framleiðsla raf-
eindatækja, einkum fyrir Norður-
landamarkaðinn, sem á að reka og
stjórna héðan."
Framleiðslufyrirtæki
í nýjum skilningi —
Engar eigin verksmiðjur
— Og hvernig átti að vinna
stríðið með þessu nýja fyrirtæki?
l
a r :> jflj
fris Hreinsdóttir, starfsstúlka I NESCO, með eitt fyrsta tækið, sem fjöldaframleitt var á vegum
félagsins.
Guðmundur Svavarsson, alþjóðlegur markaðsstjóri NESCO Manufacturing, við merkið, sem
sett er á framleiösluplötur allra tækja fyrirtækisins.
ógilt þessa uppsögn hefði hann
viljað, þar sem við höfðum m.a.
veðsett honum öll hlutabréfin í fé-
laginu og allan þann rétt sem
þeim fylgdi og fór bankinn þannig
með raunverulega yfirstjórn fyrir-
tækisins."
Rangri ráðgjöf
um að kenna?
— Ertu með þessu að seg^'., að
við hafið orðið leiksoppar rangra
upplýsinga og ráðlegginga þessa
framkvæmdastjóra og viðskipta-
banka ykkar?
„Já, að nokkru leyti er ég að
segja það. Auðvitað hefðu þessir
aðilar átt að hafa einhverjar
hugmyndir um hvernig komið var
fyrir Tandberg áður en sú
sprengja sprakk opinberlega og
eins finnst okkur að þeir — eink-
um bankinn — hefði átt að sjá
nokkuð fyrir þá kollsteypu sem
eftir átti að verða í norsku efna-
hagslífi, a.m.k. að því marki að
okkur hefði frekar verið ráðlagt að
byrja smátt og varlega en stórt.
Að hinu leytinu var það vitaskuld
okkar eigin glannaskapur að láta
leiðast út í fjárskuldbindingar og
áhættu af þeirri stærðargráðu
sem raun ber vitni. Almennt má
þó kannski segja, að óheppileg
tímasetning þessa Inter-Nesco-
Norge-máls hafi verið ein aðal
orsök þess ófarnaðar sem varð.
Við byrjuðum of seint til að geta
notið góðærisins sem verið hafði
þjóð, með því að kaupa umboðs-
fyrirtækið er þar var, en það hét
FNS Audio og var 50 ára gamalt
og rótgróið sænskt fyrirtæki í eigu
svissneskra aðila þó. Leist okkur
illa á þessi tíðindi því við töldum
ljóst, að ekki myndi líða langur
tími þar til Marantz-Superscope
myndi þá vilja hirða hin Norður-
löndin líka, kæmust þeir á annað
borð þar inn. Brugðumst við því
hart við og keyptum öll hlutabréf-
in í FNS Audio áður en Marantz-
Superscope gat hrint áformum
sínum í framkvæmd. Var þetta
hálf hasarkennt, en við litum svo
á, að þetta væri nauðsynleg
sjálfsvörn af okkar hálfu, því ef
við hefðum misst Noreg, fannst
okkur að vonlaust yrði að vinna
upp það mikla tap er þar hafði
orðið. Marantz-Superscope-menn
urðu heldur hvumsa við, en áttu
þó einskis annars úrkosti en að
semja við okkur og tókum við
formlega við FNS Audio og Mar-
antz-Superscope-umboðinu fyrir
Svíþjóð í ágúst 1978. í september-
október 1978 tóku þó enn að
hrannast upp óveðursský á norsk-
um himni og kom þar ýmislegt til,
en einkum þó að helsti viðskipta-
vinur okkar þar, verslanakeðjan
Kvikk, sem var eitt 2ja—3ja
stærstu smásölufyrirtækjanna í
þessari viðskiptagrein í Noregi,
lenti í greiðsluörðugleikum og
fengum við því ekki mjög stóran
viðskiptasamning okkar við Kvikk
fjármagnaðan en búið var að af-
framboð á tækjum. Hér sýndi svo
Marantz-Superscope mikil óheil-
indi, því í stað þess að miðla tækj-
unum jafnt til hinna ýmsu mark-
aða, létu þeir þau lönd sem þeir
höfðu sjálfir eigin dreifingarfyr-
irtæki í, eins og Þýzkaland, Eng-
land og Frakkland, hafa forgang,
en hin löndin þar sem voru sjálf-
stæð umboðsfyriræki, eins og við
vorum með, voru látin mæta af-
gangi. Gátum við því ekki afgreitt
nema brot af þeim pöntunum sem
við höfðum fengið í Svíþjóð og lof-
að afgreiðslu á. Varð af þessu mik-
ið og illt tjón, bæði fyrir okkur og
viðskiptavini okkar. Voru hér í
raun svo miklar fjárhæðir og
hagsmunir í húfi, að þetta hefði
riðið okkur að fullu í Svíþjóð ef
ekki hefði komið til dyggileg að-
stoð viðskiptabanka okkar þar, en
útibússtjórinn, sem við skiptum
við, reyndist þar mikill dreng-
skaparmaður. Þessir atburðir ur-
ðu síðan kveikjan að því ófriðar-
og átakabáli, sem leiddi til sam-
starfsslita milli Marantz-Super-
scope og okkar haustið 1979, en
þess má geta að um sama leyti
urðu samstarfsrof milli danska
umboðsmannsins og Marantz-
Superscope af svipuðum ástæðum,
að ég hygg.“
Kröfur og gagnkröfur
„Við höfðum sett mikla fjár-
muni í Marantz-Superscope-starf-
semina á íslandi, í Noregi og í Sví-
aði á dögunum, en hún er um
þriðjungur heildarkrafnanna gegn
okkur. Miðað við þann málatilbún-
að sem er og málsatvik teljum við
að sú krafa standist ekki, enda
kemur í ljós við skoðun dómsins,
að dómarinn virðist hafa misskilið
ákveðin lykilatriði málsins og geri
ég mér sterkar vonir um að þess-
um dómi verði hnekkt fyrir
Hæstarétti. Hvað varðar okkar
eigin kröfur gegn Marantz-Sup-
erscope, þá fórum við okkur hægt
fyrstu 1—2 árin, en þá var svo
komið fyrir þeim sjálfum, að við
skipbroti lá og var til lítils að reka
mál gegn þeim með ærnum til-
kostnaði, meðan ekkert var með
vissu af þeim að hafa. En sem bet-
ur fer fór þetta svo, að Philips í
Hollandi yfirtók Marantz-Super-
scope-verksmiðjurnar í Japan og
Taiwan og Evrópufyrirtækið og
tryggði þannig tilveru og fram-
haldsrekstur þess. Eftir það höf-
um við rekið málið eftir því sem
fjárráð hafa leyft, en málarekstur
þessi er geysikostnaðarsamur.
Enn getur liðið árabil, þar til úr-
slit fást í máli þessu sem er flókið
hvað varðar bæði aðilastöðu eða
aðild og lögsögu, auk þess sem það
getur farið fyrir allt að 4 dómsst-
ig. Við erum þó sannfærðir um, og
hér byggjum við á nýlegri skýrslu
lögfræðinga okkar, að okkur muni
takast að knýja verulegar fjár-
hæðir út úr Marantz-Superscope
áður en yfir lýkur og auðvitað er
það summan út úr þeim tvíhliða
„Við höfðum veitt því athygli,
hvernig starfsemi og eðli ýmissa
evrópskra framleiðslufyrirtækja á
þessu sviði hafði verið að breytast
á undanförnum árum, en erfiðara
og erfiðara varð að framleiða
ýmsa tækjaflokka, einkum þá ein-
faldari, á hagkvæman hátt hér í
Evrópu, og urðu framleiðendur
eins og Grundig og Philips að leita
í vaxandi mæli til Austurlanda
fjær og láta verksmiðjur þar
framleiða fyrir sig, undir eigin
vörumerki, eða kaupa þar verktö-
ku og framleiðsluþjónustu. Gall-
inn á þessu var bara sá, að Grund-
ig, Philips og aðrir slíkir sátu uppi
með sín kostnaðarsömu skrif-
stofubákn hér í Evrópu, sem örð-
ugt reyndist að skera niður, og ala
varð önn fyrir áfram, þó eigið
framleiðsluhlutfall minnkaði. En
þetta leiddi til þess, að þegar evr-
ópskur framleiðandi lét framleiða
fyrir sig tæki í Austurlöndum
fjær, sem kostaði t.a.m. 10 dollara
þar, þá þurfti hann e.t.v. að bæta
við 2—3 dollurum vegna kostnað-
ar af skrifstofubákni sínu og síðan
1—2 dollurum til að hafa nokkurn
hagnað, og var vörueining, sem
kostaði 10 dollara frá verksmiðju í
Austurlöndum fjær þannig komin
í 13—15 dollara, auk flutnings-
kostnaðar, áður en hún komst á
dreifingarstig hér í Evrópu. Hér
fannst okkur vera veila, sem við
gætum nýtt okkur, og reiknuðum
SJÁ NÆSTU SÍÐU