Morgunblaðið - 21.05.1983, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. MAÍ1983
Arðbær fyrirtæki undirstaða
velferðar samfélagsins
— Ræða Páls Sigurjónsson-
ar á aðalfundi Vinnuveit-
endasambands Islands
Hér fer á eftir í heild ræða Páls
Sigurjónssonar, formanns Vinnu-
veitendasambands íslands, á aöal-
fundi þess fyrir skömmu.
Aukinn fjöldi vandamála og
dvínandi hæfni til að ráða við þau
hefur verið einkennandi fyrir
efnahagsástandið hér á landi und-
anfarin ár.
Eitt aðalvandamálið er og hefur
verið verðbólgan. Á árunum
1973-1978 var hún 30-40%,
1979—1982 50—60% og nú stefnir
hún í 100%. Þar við bætist nú, að
á árinu 1982 varð þjóðarbúið fyrir
verulegum efnahagsáföllum þar
sem útflutningur vöru og þjónustu
minnkaði um 9% frá árinu 1981 og
þjóðartekjur lækkuðu um 2,3%.
Þorskaflinn árið 1982 varð um
það bil 70 þúsund tonnum minni
en 1981 og loðnuafli varð nánast
enginn, en hafði verið 640 þúsund
tonn árið 1981.
komist að bæta fyrir óstjórn und-
anfarinna ára og takast á við
vandamálin. Stjórnmálamennirn-
ir verða að gera tilraun til að gera
áætlanir til lengri tíma í stjórn
efnahagsmála, en hætta sífelldum
bráðabirgðaráðstöfunum á nokk-
urra mánaða fresti.
Komandi ríkisstjórn er ekki öf-
undsverð af því verkefni sem
henni ber að leysa. En þeir geta
ekki leyst það einir, til þess verða
þeir að fá aðstoð, m.a. frá aðilum
vinnumarkaðarins, sem bera
mikla ábyrgð, og frá landsmönn-
um öllum. Við erum öll í sama bát
og ef hann sekkur, eru ekki margir
björgunarbátar um borð, ef
nokkrir.
Ég er viss um að ég tala fyrir
munn okkar allra þegar ég segi, að
Vinnuveitendasambandið mun af
öllum mætti styðja hverja raun-
hæfa tilraun stjórnvalda til að
takast á við vandamálin.
Verri skuidastaða
Aðallega er það tvennt sem
veldur því, að erfiðara verður að
komast út úr þrengingunum nú en
á árunum 1967—1969 og
1974-1975.
f fyrsta lagi komst þjóðin yfir
þau tímabil með stórfelldri afla-
aukningu, þannig að útflutnings-
tekjurnar hækkuðu verulega um-
fram fyrri metár. Útflutningstekj-
urnar á árinu 1970 voru 17,7%
hærri en á metárinu 1966. Á árinu
1977 voru útflutningstekjurnar
21% hærri en á metárinu 1973. Nú
eru engar horfur á að hægt verði
að komast út úr erfiðleikunum á
sama hátt.
í öðru lagi er skuldastaða þjóð-
arinnar erlendis nú mun verri en
áður. í árslok 1982 var nettó-
skuldastaðan við útlönd 47,9% af
þjóðarframleiðslunni, sem er
hærra hlutfall en hefur nokkru
sinni þekkst áður, og samkvæmt
því, sem fram kom í ræðu Seðla-
bankastjóra, Jóhannesar Nordal, á
ársfundi Seðlabankans í gær, mun
erlenda skuldahlutfallið væntan-
lega hækka enn frekar á þessu ári.
Á metárinu 1966 fyrir efnahags-
áfallið 1967—1969 skuldaði þjóðin
einungis 9,9% af þjóðarfram-
leiðslunni erlendis og á metárinu
1973 fyrir áfallið 1974-1975 var
skuldahlutfallið 17,3%. Þetta sýn-
ir, að við erum nú verr undir það
búin að komast yfir aðsteðjandi
erfiðleika en við vorum við svipað-
ar aðstæður á síðasta áratug.
Þó verður nú ekki lengur hjá því
Nýting annarra
náttúruauðæfa
Löngum hafa þær þjóðir sem til
okkar íslendinga þekkja undrast
og dáðst að því, að jafn fámenn
þjóð og við erum, skuli geta haldið
uppi sjálfstæðu samfélági með
flestum sömu stofnunum og stór-
þjóðir og jafnframt búið við bestu
lífskjör sem gerast. Þetta hefur
okkur tekist með vinnu, þraut-
seigju og dugnaði við að nýta gæði
lands og sjávar, en nú virðist sem
syrti í álinn.
Það, hversu vel tókst til á tíma-
bili, virðist ekki hafa hvatt þá,
sem ráðið hafa ferðinni undanfar-
ið til að halda áfram á þeirri
framfarabraut sem nauðsynleg er
til að viðhalda og bæta lífskjörin.
Þau aðal náttúruauðæfi, sem
þjóðin ræður yfir og við höfum að
mestu byggt hagsæld okkar á
hingað til, fiskistofnarnir I sjón-
um, eru nú að mestu fullnýttir eða
ofnýttir. En trassað hefur verið
undanfarið að nýta nægilega hratt
önnur náttúruauðæfi, eins og orku
fallvatna og jarðhita. Hefði orkan
verið nýtt til að skjóta fleiri stoð-
um undir efnahag okkar, hefði
vafalaust sá samdráttur, sem nú
hefur orðið í útflutningi og þjóð-
arframleiðslu orðið minni og einn-
ig lífskjaraskerðing sú sem nú er
fyrirsjáanleg. í stað þess að beina
kröftunum að nýtingu orkunnar,
hefur tíminn verið mest notaður í
neikvæðar vangaveltur um gæði
löngu gerðra orkusölusamninga.
Hugarfarsbreyting að verða
Að loknum þessum inngangi
held ég að ég vilji eins og oft áður
fara nokkrum orðum um verðbæt-
ur á laun og verðbótavísitöluna,
þennan varg í véum í okkar þjóð-
félagi.
Verðbætur á laun hafa löngum
verið frumkrafa viðsemjenda
okkar, byggð á þeirri bjargföstu
trú þeirra, að það tryggi kaupmátt
umsaminna launa. Við höfum hins
vegar haldið því fram, að ekki sé
hægt að halda uppi kaupmætti
með vísitölum, heldur hljóti kaup-
máttur launa að ráðast af þjóðar-
tekjum, skattheimtu þess opin-
bera og erlendri skuldasöfnun. Ég
held jafnvel, að nú sé svo komið að
fleiri átti sig á þessari staðreynd
og nauðsynleg hugarfarsbreyting
sé að verða, svo að hægt verði að
takast á við vísitölubölið, þó að
ekki örlaði á hugarfarsbreytingu
hjá viðsemjendum okkar við gerð
kjarasamninganna í fyrra, er
verkalýðshreyfingin hafnaði því,
að aðilar vinnumarkaðarins tækju
sjálfir á þeim vanda sem fyrir-
sjáanlegur var vegna minnkandi
þjóðartekna, með því að taka tillit
til þess í vísitölunni.
Vandi þjóðarbús og fyrirtækja
hefði verið mun minni, ef viðsemj-
endur okkar hefðu sýnt ögn meiri
skynsemi, og samist hefði um
verðbótakerfi, sem tæki tillit til
þjóðartekna.
Þjóðartekjur og skattheimta
setja kaupmættinum þær skorður,
sem ekki er hægt að rýmka nema
með erlendri skuldasöfnun. Verð-
bætur á laun hafa þar engin áhrif.
Það sem verðbætur ákveða er
fyrst og fremst verðbólgan og
krónutala launa. Þróun verðbólgu
og launa undanfarna mánuði sýnir
glöggt, að verðbæturnar tryggja
fyrst og fremst verðbólguna en
ekki kaupmáttinn.
Laun hækkuðu um 15% hinn 1.
mars síðastliðinn, en þjóðartekjur
hækkuðu ekki að sama skapi. Ekki
var heldur dregið úr skattheimtu.
Stjórnvöld voru ekki heldur reiðu-
búin til að fjármagna kauphækk-
unina með hallærislánum erlend-
is.
Kaupmáttur launa hækkaði því
ekki 1. mars, þvert á móti, á tíma-
bilinu mars til maí í ár verður
kaupmátturinn 4% lægri en þrjá
mánuðina fyrir 1. mars.
Horfur eru á að verðbæturnar
valdi um 20% krónukaupshækkun
hinn 1. júní. Ljóst er, að þjóðar-
tekjurnar munu ekki hækka að
sama skapi 1. júní frekar en 1.
mars. Skuldasöfnun erlendis verð-
ur ekki aukin, enda orðin svo mik-
il, að háskalegt væri að halda
lengra áfram á þeirri viðsjárverðu
braut. Öllum má vera ljóst, að
verði þessi kauphækkun 1. júní,
mun hún fara beint út í verðlagið
og líkur eru til að kaupmátturinn í
júní til ágúst í ár verði allt að
2,5% lægri en þrjá mánuðina á
undan. Vísitölukerfið er svika-
mylla, það tryggir ekki kaupmátt,
það skerðir kaupmátt.
Fyrir nýafstaðnar alþingiskosn-
ingar heyrði maður oft á það
minnst af ýmsum frambjóðend-
um, að ranglátt væri að vísitölu-
kerfi verðbætti laun hlutfallslega
eins, þannig fengi láglaunamaður-
inn færri krónur í hækkun en sá
hærra launaði. Þessi umræða sýn-
ir kannski betur en annað hversu
lítið skynbragð þeir sem svo tala,
bera á málefni vinnumarkaðarins
og atvinnulífsins. Það er ekki
hlutverk vísitölukerfis að breyta
launahlutföllum í landinu. Úm
launahlutföll skal samið í kjara-
samningum. Þetta er nú, að því er
mér virðist, orðin sameiginleg
niðurstaða aðila vinnumarkaðar-
ins, enda er hún sjálfsögð. Hún er
sjálfsögð vegna þess, að menn
vilja vernda hlutfallslegan kaup-
mátt Iaunanna. Viðsemjendur
okkar meta í raun ekki kaupið í
krónum heldur í því hvað þeir geta
fengið fyrir það, og geta ekki fall-
ist á að verðbólgan sem slík breyti
kaupmættinum öðruvísi hjá þeim
hærra launaða en þeim lægra
launaða.
Breytingar á vísitölukerfi
Eins og ég minntist á áðan,
reyndum við árangursiaust í síð-
ustu samningum að ná fram
breytingum á vísitölukerfinu, en
hið lögboðna visitölukerfi hefur
haldið velli. Vinnuveitendasam-
bandið hefur margoft á undan-
förnum árum reynt að ná fram
einhverjum breytingum á vísitölu-
kerfinu, þannig að það yrði í ein-
hverju samræmi við efnahagsleg
markmið þjóðarinnar. Engar slík-
ar breytingar hafa náð fram að
ganga og þaðan af síður hefur ver-
ið nokkur hljómgrunnur fyrir því
að afnema vísitölukerfið í heild
sinni, sem væri það eina rétta. Það
staðfestir reynsla nágrannaþjóða
okkar af því að afnema vísitöluna.
En, á meðan vísitölukerfið hefur
malað áfram óbreytt, höfum við
íslendingar greitt það dýru verði
með þeirri óðaverðbólgu sem
hrjáð hefur okkur.
Því hefur verið haldið fram, að
valið stæði milli verðbólgu og at-
vinnuleysis, komið væri í veg fyrir
atvinnuleysi með verðbólgu. Nú er
að koma æ betur í ljós, að þessi
valkostur er ekki raunhæfur. Til
þess að koma í veg fyrir atvinnu-
leysi með verðbólgu, verður alltaf
að stigmagna verðbólguna. Nú
telja stjórnvöld sig vera að koma í
veg fyrir atvinnuleysi með 100%
verðbólgu.
Á árunum 1973—1978 þurfti
30—40% verðbólgu til þessa,
1979—1982 þurfti 50—60% og um
þessar mundir sem sagt 100%, og
á árunum 1985 til 1986 þarf þá
sennilega 200% verðbólgu til að
koma í veg fyrir atvinnuleysi, ef
haldið væri áfram á sömu braut,
en það dæmi gengur ekki upp.
Valkostirnir eru ekki verðbólga
eða atvinnuleysi, heldur eru þeir
annars vegar verðbólga með at-
vinnuleysi, eins og nú er að byrja
að koma í ljós, eða hins vegar
stöðugt verðlag og næg atvinna.
Verðbólgan lamar atvinnulífið í
landinu, eykur óvissu í rekstri
fyrirtækja og veldur erfiðleikum
við ákvarðanatöku. Þannig er
stjórnendum fyrirtækja torveldað
að taka réttar ákvarðanir og þá
versnar rekstur fyrirtækjanna.
Þau geta þá hvorki veitt þá at-
vinnu né greitt þau laun sem þau
ella gætu og nauðsynleg eru til að
halda uppi þeim lífskjörum sem
við höfum haft hér á landi undan-
farið.
Þjóðartekjur vaxa ekki meðan
verðbólgan er 100%. Stöðugt verð-
lag er forsendan fyrir hagvexti og
aukningu kaupmáttar.
Þetta er nú orðið alllangt mál
um vísitölu og verðbólgu, og
óskandi væri, að ekki þyrfti á
komandi árum að eyða svo mörg-
um orðum á þessum stað í vísitölu
og verðbólgu, en að allir taki
höndum saman að kveða niður
þessa tvo drauga, sem um langa
hríð hafa riðið hér húsum. Það er
til mikils að vinna, ef til vill er um
líf og dauða íslensku þjóðarinnar
að tefla.
Ábyrgö á samningum
Ég kem aftur að umræðum sem
fram fóru fyrir nýafstaðnar kosn-
ingar. Mikið var þá um það rætt
að aðilar vinnumarkaðarins ættu
að bera sjálfir ábyrgð á þeim
samningum sem þeir gerðu og
semja án afskipta stjórnvalda. Ég
skal vera fyrstur til að samþykkja
að þannig á það að vera, og vil
endurtaka það sem ég sagði hér á
þessum sama stað í fyrra, að ef til
vill er helsta undirrót okkar
stjórnunarerfiðleika sú, að við
höfum komið okkur upp kerfi, þar
Tónlistarskóla Sauðárkróks slitið:
Kennsla fór fram
á fimm stöðum
SauAárkroki, 17. mai.
TÓNLISTARSKÓLANUM á Sauðárkróki var slitið í Safnahúsinu síð-
astiiðinn sunnudag að viðstöddu fjölmenni. Voru þá einnig haldnir
þriðju og síðustu vortónleikar skólans. Skólastjórinn, Eva Snæbjarnar-
dóttir, gerði grein fyrir starfsemi skólans í vetur, en 140 nemendur
stunduðu þar nám. Kennt var á píanó, fiðlu, gítar, orgel og blásturs-
hljóðfæri. Sjö kennarar starfa við
skólastjóra.
Tónlistarskólinn er í bráða-
birgðahúsnæði í Safnahúsi Skag-
firðinga, en auk þess fer kennslan
fram á fimm öðrum stöðum í bæn-
um. Er af þessu mikið óhagræði og
því brýnt, að leysa húsnæðismál
skólans til frambúðar. Snar þáttur
í starfsemi skólans er tónleika-
hald og hafa margir ágætir lista-
menn komið hingað á hans vegum
og tónlistarfélagsins hér. Á annan
skólann, þar af tveir fastráðnir auk
dag hvítasunnu verða tónleikar í
Safnahúsinu klukkan 16. Þar
koma fram tenórsöngvarinn Júlí-
us Vífill Ingvarsson og ólafur
Vignir Albertsson, píanóleikari.
Þriðjudaginn 31. maí er svo vænt-
anlegur 40 manna hópur frá Tón-
listarskóla Kópavogs og heldur
hann tónleika í Safnahúsinu um
kvöldið.
Beint leiguflug til Portúgal
SÍÐASTLIÐINN miðvikudag var fyrsta beina leiguflugið frá Islandi til Portúgals farið. Það var 131
farþegi á vegum ferðaskrifstofunnar Útsýnar, sem fóru í þessa ferð með einni af þotum Flugleiða frá
Keflavík.
Til þessa hafa farþegar á leið til Portúgals orðið að millilenda, oftast í London. Á vegum Útsýnar verða
skipulagðar ferðir til Álgarve-strandarinnar í Portúgal allt þar til í haust.
- Kári