Morgunblaðið - 29.05.1983, Síða 20

68
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. MAÍ 1983
Hann situr í stjórn Alusuisse
og annarra fjölþjóðafyrirtækja
Yfirleitt fer heldur slæmt oró af fjölþjóðafyrirtækjum. Þeim er lýst á
þann hátt að þau minna einna helst á risastór skrímsii sem hafa læst
klónum hér og þar um jörðina og krafsa þar og klóra án þess að skeyta
hætis hót um afleiðingarnar. Skrímslin hugsa um það eitt að halda
heilabúunum ánægðum. Heilabúin stjórna skrímslunum úr palesand-
erskrifstofum í órafjarlægð og halda eigendum skrímslanna ánægðum
með því að úthluta þeim smáaurum einu sinni á ári. Skrímslin eru alveg
hjartalaus, að sjálfsögðu.
Alusuisse er eitt þessara
ógnvekjandi skrímsla og það hefur
læst klónum í ísland. Viðreisnar-
stjórnin sáluga opnaði dyrnar
fyrir erlenda fjölþjóðafyrirtækinu
og skrifaði undir samning við
skrímslið slóttuga. Dr. Nello Celio
fór til íslands i tilefni af undir-
skriftinni. Hann var stjórnarfor-
maður Alusuisse á árunum 1963
til 1966 en lét þá af embætti til að
taka sæti í ríkisstjórn Svisslend-
inga. Hann var hermálaráðherra í
eitt ár en síðan fjármálaráðherra i
sjö ár. Nú situr hann aftur í stjórn
Alusuisse og fjölda annarra fjöl-
þjóðafyrirtækja.
Skrifstofan hans í Bern, höfuð-
borg Sviss, er afar einföld og ekk-
ert hangir á veggjunum. Sjálfur er
hann lítill og þéttur á velli, hárið
farið að þynnast og ítalski hreim-
urinn sterkur. Hann talar þýsku
og frönsku betur en ensku og
hljómar hughreystandi þegar
hann huggar gamlan vin sinn sem
hringir til að segja honum að litli
bankinn hans í Genf hafi rétt í
þessu farið á hausinn. „Aumingja
karlinn," sagði Celio að símtalinu
loknu, „það var ekki honum að
kenna."
„Hvernig Alusuisse fékk auga-
stað á íslandi?" sagði hann og
hugsaði til baka. „Jú, það var
þannig að Meyer og Miiller voru
að koma heim úr einhverri ferð til
Japan eða Bandaríkjanna og flugu
yfir ísland. Meyer varð litið niður
og hann hnippti í Muller. „Það
hlýtur að vera hægt að reisa raf-
orkuver í landi sem er þakið svona
miklum snjó og ís,“ sagði hann.
Orkan, hún var kveikjan að hugm-
yndinni. Þeir komu heim og unnu
að tillögu um raforkuver og ál-
verksmiðju á íslandi. — Þetta var
alls ekki svo vitlaus hugmynd hjá
þeim,“ bætti Celio við eftir andar-
taks þögn.
Félagarnir Meyer og Muller eru
svo oft nefndir í sömu andránni í
sambandi við Alusuisse að nöfnin
hljóma jafn vel saman og Halli og
Laddi eða Gög og Gokke. Þeir eru
gamlir og reyndir starfsmenn hjá
Alusuisse en létu fyrir aldurs sak-
ir af mikilvægum embættum hjá
fyrirtækinu á síðasta aðalfundi
þess sem haldinn var í Zúrich 20.
apríl sl. Emanuel R. Meyer lét af
forstjóraembættinu, hann er
áfram stjórnarformaður, og dr.
Paul H. Múller lét af embætti
framkvæmdastjóra. Hann var
kosinn í stjórnina á fundinum „af
yfirgnæfandi meirihluta fund-
armanna" að því er Meyer, sem
var fundarstjóri, sagði. En það var
auðheyrt að ekki voru allir í saln-
um alls kostar ánægðir með Múll-
er.
„Það tíðkast ekki í Sviss að
framkvæmdastjórar, sem láta af
störfum hjá fyrirtækjum fyrir
aldurs sakir, taki sæti í stjórn
fyrirtækjanna," sagði Celio þegar
hann var spurður um óánægjuna
sem varð vart I garð Múllers.
„Múller hefur starfað hjá Alusu-
„Ástandið hjá Alusuisse er slæmt,
mjög slæmt...
isse í 40 ár og er mjög fær á tæk-
nilega sviðinu. Við í stjórninni
ákváðum að tilnefna hann í
stjórnina svo að við gætum notið
reynslu hans hjá fyrirtækinu.
Hluthafarnir voru ekki allir hrifn-
ir af þessari hugmynd.
Þeir voru einnig óánægðir með
Múller vegna þess að það hefur
gengið illa hjá fyrirtækinu undan-
farin ár og þeir fengið lítið í sinn
hlut. Við borguðum 10% í arð
fyrir þremur árum, 5% í fyrra og
ekkert í ár. Þeir kenna Múller um
þetta en hann er ekki frekar sekur
en forstjórinn, ég eða við allir í
stjórninni."
Tólf karlar sitja í stjórn Alu-
suisse. Þeir koma saman nokkrum
sinnum á ári og fá 75.000 sv.
franka (rúmar 750.000 ísl. kr.) í
laun. Fimm þeirra, þar á meðal
Celio, skipa ráðgjafanefnd sem
hittist oftar en stjórnin og þiggur
helmingi hærri laun. Alls 1634
hluthafar sóttu aðalfundinn í Zúr-
ich. Þeir voru á öllum aldri og af
báðum kynjum þótt mest bæri á
gráhærðum eldri mönnum 1 vel
pressuðum jakkafötum.
Meyer flutti ræðu og rakti erfið-
leika áliðnaðarins. Hann kvaðst
feginn að fyrirtækið hefði fært út
kvíarnar á undanförnum'árum og
farið út I efnaiðnað og framleiðslu
varahluta í bifreiðir. Annars hefði
tapið í ár orðið miklu meira en 179
milljónir sv. franka, sagði hann.
Að ræðu hans lokinni var sýnd
kvikmynd um starfsemi fyrirtæk-
isins út um allan heim en ekki var
minnst á ÍSAL-verksmiðjuna í
myndinni eða á fundinum yfir-
leitt.
Hluthafar hlýddu hljóðir á
ræðu Meyers og horfðu hugfangn-
ir á kvikmyndina. Þegar orðið var
gefið laust og kom að atkvæða-
„Við höfum lánstraust hjá bönkun-
um,“ sagði Dr. Nello Celio.
greiðslu stigu nokkrir í pontu og
gagnrýndu stjórnina og spurðu
spurninga. Helst leit út fyrir að
þeir tækju til máls á hverjum að-
alfundi Alusuisse. Meyer svaraði
spurningunum og varði stjórn
fyrirtækisins og sagði m.a. að laun
stjórnarmanna væru alls ekki of
há. Ábyrgð þeirra væri mikil og
erfitt að fá hæfa menn í hana.
Celio yppti öxlum þegar hann
var spurður álits á aðalfundinum.
„Það eru alltaf einhverjir óánægð-
ir,“ sagði hann og lét eins og ekk-
ert væri við því að gera. „Þetta er
í fyrsta skipti á þessari öld að við
borgum ekki arð og í annað skipti
síðan Alusuisse var stofnað 1888.
Hluthafarnir skilja ekki að þetta
er almennt ástand. öll stór fyrir-
tæki voru rekin með tapi á síðasta
ári. En ástandið í áliðnaðinum er
sérstaklega slæmt. Söluverðið er
enn mun lægra en framleiðsluk-
ostnaðurinn. Það byrjaði að lækka
í lok 1980 og fór niður í 45 cent
fyrir pund. Verðið er nú komið
upp í 64—67 c/lbs en það er ekki
nóg. Það þarf að fara upp í 70—75
c/lbs til að verða jafnt kostnaðar-
verðinu og enn hærra til að gera
okkur ánægða," bætti hann við og
kímdi.
„Erfiðleikarnir eiga sér margar
ástæður. í fyrsta lagi hefur gífur-
leg offramleiðsla verið, allt upp í
20—30% framleiðslunnar hafa
verið umfram eftirspurn. f öðru
lagi hefur málmmarkaðurinn sem
var opnaður í London í fyrra vald-
ið vandræðum og kostað fyrirtæk-
ið milkar fjárhæðir. Áður fyrr var
hægt að bjóða visst verð og semja
um það en nú fara allir eftir verð-
inu á málmmarkaðnum hverju
sinni. í þriðja lagi hefur óstöðug-
leiki dollarans og annarra gjald-
miðla valdið örðugleikum og í
fjórða lagi má ekki gleyma olíu-
verðinu sem rauk upp úr öllu valdi
á nokkrum árum, úr 3—4 dollur-
um upp í 40 dollara og er nú
27—30 dollarar. Það jók mjög
kostnaðinn hjá okkur en við not-
um mikla olíu við súrálsfram-
leiðsluna.
„Það gengur betur strax
á næs*a ári.“
Auk þessa stafa miklir erfið-
leikar af þjóðnýttum fyrirtækjum
í iðnaðnum. Ég þekki það sérstak-
iega vel úr stáliðnaðinum, ég sit í
stjórn eins stálfyrirtækis og er
stjórnarformaður annars," sagði
Celio og var augsýnilega óhress
með ástandið þar. „Hagnaðurinn
skiptir ekki svo miklu máli I þjóð-
nýttum fyrirtækjum eins og tíðk-
ast á Ítalíu og Frakklandi. Ríkið
hleypur undir bagga með fyrir-
tækjum sem eru rekin með tapi
frekar en að láta þau segja upp
fólki. Þannig er komið í veg fyrir
atvinnuleysi en það er engin eftir-
spurn eftir framleiðslu starfs-
fólksins. Ríkið velur þá þann kost-
inn að lækka söluverð framleiðslu-
vörunnar svo að fólkið sitji ekki
auðum höndum í vinnunni. Á
þennan hátt getur söluverðið
hrapað langt niður fyrir fram-
leiðsluverð. Þetta veldur einkafyr-
irtækjum verulegum vandræðum
— en má ekki skilja þannig að ég
hafi eitthvað á móti ríkinu," bætti
Celio við og skemmti sér ágætlega.
„Ég sat sjálfur í ríkisstjórn í 8 ár.“
Celio hljómaði sannfærandi
þegar hann kenndi almenna efna-
hagsástandinu um erfiðleika Alu-
suisse. En í fjölmiðlum hefur verið
gefið í skyn að stjórnendur fyrir-
tækisins eigi einnig nokkra sök á
erfiðleikunum og hafi ráðist í
stórframkvæmdir og stofnað til
mikilla skulda erlendis á mjög
óheppilegum tíma. Celio var ekki
svo viss um að þetta væri sann-
gjörn gagnrýni.
„í jafn stóru fyrirtæki og Alu-
suisse er auðvitað ekki hægt að
búast við að allt sé fullkomið,"
sagði hann. „En ég held að um
slæma stjórnun sé ekki að ræða.
Auðvitað réðumst við í of miklar
framkvæmdir í samanburði við
möguleika á sölu í dag. En við
bjuggumst ekki við svona miklum
erfiðleikum, enginn bjóst við
svona miklum erfiðleikum í al-
þjóðaefnahagsmálum. — Ég var
stjórnarformaður þegar við réð-
umst í kaup á námunni i Gove í
Ástralíu. Framkvæmdum við
verksmiðjuna þar var rétt lokið
fyrir 10 árum þegar gengi ástr-
alska dollarans var fellt verulega.
Enginn gat séð gengisfellinguna
fyrir eða haft áhrif þar á. Verk-
smiðjan í Gove er nú besta súráls-
verksmiðja heims og við framleið-
um þar vel undir söluverði.
Við byrjuðum einnig að þreifa
fyrir okkur í öðrum iðnaði en
áliðnaði í stjórnarformannstíð
minni," sagði Celio hróðugur. „Við
keyptum t.d. efnafyrirtækið Lonza
og Maremont-varahlutafyrirtækið
í Bandaríkjunum. Þau komu sér
bæði mjög vel fyrir Alusuisse við
reikningsskilin í ár. Álmarkaður-
inn er svo sveiflukenndur að við
verðum að stunda annan iðnað
með til að halda okkur gangandi.
Nú eru 45% starfsemi fyrirtækis-
ins helguð öðrum iðnaði en áli en
við stefnum að 50:50 skiptingu."
Alusuisse rekur starfsemi af
einhverju tagi í 33 löndum. Celio
þekkir leiðtoga flestra landanna
en segir að óstöðugleiki, sérstak-
lega í Afríku, sé verulegt vanda-
mál. „Við erum ekki fyrr búnir að
undirrita samning," sagði hann,
„en stjórnin fer frá og nýir menn
taka við.“ Hann er stöðugt á ferð-
inni. Framundan er ferð til Ven-
ezuela og önnur til Zaire. í Zaire
er meiningin að reisa nýja ál-
verksmiðju á næstu 10—15 árum.
Hún mun framleiða 150.000 tonn á
ári til að byrja með en 600.000
tonn af áli þegar hún verður full-
kláruð. Orkukostnaðurinn í Zaire
er enn nógu lágur til að fram-
kvæmdir sem þessar borgi sig þar.
Celio sagði að í dag borgaði sig
ekki að reisa smærri verksmiðjur
en þær sem framleiða 100.000—
150.000 tonn af áli á ári.
ÍSAL-verksmiðjan framleiðir um
50.000 tonn og er því lítil. En Celio
sagði að hún hefði þegar borgað
sig svo að það væri í lagi.
„íslendingarnir voru harðir í
horn að taka þegar við stóðum í
samningagerð við þá,“ sagði Celio
og taldi upp stjómmálaflokkana
sem áttu sæti á þingi á 7. áratugn-
um. „Jóhann Hafstein var iðnað-
arráðherra. Það var unnið dag og
nótt. Loks þegar samningurinn
var undirritaður var staðið við
hann og það sem í honum stóð.“
Celio kvað það rétt að almenn-
Kvöldvaka í Bóka-
safni Hafnarfjarðar
BÓKASAFN Hafnarfjarðar heldur
kvöldvöku næstkomandi þriðju-
dagskvöld kl. 8.30. í tilefni þess að
nú eru að verða 75 ár frá því Hafnar-
fjörður fékk kaupstaðarréttindi.
Á kvöldvökunni mun Herdís
Þorvaldsdóttir leikkona ásamt
fleirum lesa upp úr verkum hafn-
firskra skálda og rithöfunda. Tón-
list verður einnig á dagskrá kvöld-
vökunnar, Joseph Fung leikur ein-
leik á gítar og annast ennfremur
undirleik við einsöng Margrétar
Pálmadóttur. Áætlað er að
dagskráin standi í um einn og
hálfan klukkutíma.
Kvöldvakan fer fram í hinum
nýja lestrarsal bókasafnsins, sem
tekinn var í notkun á 60 ára af-
mæli Bókasafnsins fyrir skömmu.
Bókasafnið við Mjósund í Hafnar-
firði efnir til kvöldvöku í tilefni 75
ára afmælis kaupstaðarins næst-
komandi þriðjudagskvöld.
Þess má geta, að húsnæði það sem
safnið er í í við Mjósund var vígt á
50 ára afmæli Hafnarfjarðar-
kaupstaðar.
Aðgangur að kvöldvökunni er
ókeypis.