Morgunblaðið - 04.08.1983, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. ÁGÚST 1983
45
VELVAKANDI
SVARAR í SÍMA
10100 KL. 11—12
FRÁ MÁNUDEGI
^ TIL FÖSTUDAGS
11
það er ekki fyrr en á okkar dögum,
sem einangrun geðsjúkra hefur
verið rofin. Á hans árum var hjá-
trú mjög almenn og alþýða kenndi
gjarnan huldum vættum um or-
sakir sjúkdóma. Að sjálfsögðu
hafnaði Sveinn öllu slíku en getur
þó víða um slíka hjátrú í ritum
sínum.
Sumarið 1792 ferðaðist Sveinn
um Kjöl til Skagafjarðar. Hann
kom m.a. við á Hólum í Hjaltadal.
I septemberbyrjun varð hann veð-
urtepptur hjá Páli Hjálmarssyni,
skólameistara á Hólum. Kom það
sér vel að hafa lækni við höndina,
því að kona Páls fæddi andvana
barn um svipað leyti. Sveinn segir
svo frá þeim atburði:
„Kona hans fæddi andvana
sveinbarn hinn 4. september og
gaf sá atburður mér tilefni til að
halda, að kunnáttu ljósmæðra á
íslandi sé all ábótavant. Fæð-
ingarhríðirnar byrjuðu nóttina
áður, og var þá yfirsetukonan sótt.
Án þess að hún kynnti sér nokkuð
með höndunum hversu ástatt var
um konuna, né heldur um hægðir
hennar, neyddi hún tvisvar sinn-
um kaffi ofan í hana. Þetta hafði
þær afleiðingar, að hríðirnar urðu
svo ákafar, að barnið var komið í
ljós áður en nokkurn varði, sam-
ankreppt með bakið á undan og
var auðsætt að það hafði dáið í
fæðingunni. Konan var svo hrjáð
af þessu, að hríðirnar komu ekki
fyrr en daginn eftir, en þó svo
vægar, að fylgjan kom ekki fyrr en
ljósmóðirin fékkst til að nota
stólpípu. Kom fylgjan þá þegar í
stað ... “ „Því verður eigi neitað
að slíkt ástand er ábyrgðarhluti
bæði fyrir klerkadóminn og fjórð-
ungslækninn." (Ferðabók bls. 134.)
Getur Sveinn þess, að svona at-
burðir séu afar fátíðir hér á landi.
Sumar 1793 ferðaðist Sveinn um
Rangárvallasýslu og leitaði þá til
hans bóndi nokkur. Sveinn segir:
„í þetta skipti fékk ég einkenni-
lega sjúkdómslýsingu: Bóndi
nokkur, sem hafði verið alheill og
kátur, var fyrir þremur árum að
vetrarlagi úti í tótt og leysti hey
til þess að gefa skepnunum. Allt í
einu flaug eitthvað eins og elding
inn í hægri mjöðmina á honum og
þaðan á ská upp í hjartað. Ekki
fann hann þó mikið til, en í sama
bili kom yfir hann svo mikil löng-
un til að hengja einkabarn sitt,
nokkurra ára gamla telpu, sem
honum þótti raunar svo vænt um,
að hann mátti ekki af henni sjá, að
honum lá við sturlun um langan
tíma. Þessir órar haldast ennþá
öðru hverju, en þó er sú breyting á
orðin, að löngunin til að drepa
barnið grípur hans aðeins er hann
tekur sér hníf í hönd eða önnur
eggjárn. Nú er maðurinn orðinn
raunverulega veikur, mest út af sí-
felldri iðrun og ótta við það, að
hann muni einhvern tíma í æðis-
kasti svipta barnið lífi, en það
reynir æ því meir, sem vit þess
vex, að gleðja hinn áhyggjufulla
föður, enda þekkir það ekki enn þá
undarlegu ástriðu, sem þjáir
hann.“ (Ferðabók bls. 234-35.)
Árið 1794 er Sveinn ferðaðist
um Austurland kom hann til 9 ára
gamallar telpu. Kallar hann
sjúkdóm hennar „einkennilegan".
En í skýringum aftan við ferðabók
getur Vilmundur Jónsson læknir
þess, að eftirfarandi sjúkdómslýs-
ing eigi við sykursýki, sem þá
þekktist ekki og læknisráð því fá
við henni, eins og Sveinn getur
raunar um. Stúlkan, sem var
„heilbrigð, fjörmikil og hraustleg í
útiiti, var gripin slíkum þorsta, er
hún var hálfs annars árs, að hann
var því nær óslökkvandi. Helst
krankleiki þessi ennþá en í köstum
þannig, að þessi fáheyrði þorsti
getur ýmist vaxið eða þorrið ann-
að misserið, en hitt misserið er
hún að mestu leyti laus við hann.
Þorstaköstin koma allt i einu, og
eru svo sár, að hún hljóðar, ef hún
fær eigi þegar að drekka. Hún
drekkur eintómt vatn með ögn af
mjólk í blandaðri og af þessu
drekkur hún að jafnaði 9 potta yf-
ir daginn. Þangað til hún kastar
því upp. Sem svíunarlyf eða öllu
heldur til að gera afsökun mína,
ráðlagði ég henni að taka einn
skammt af hreinsuðum saltpétri á
hverju kvöldi og öðru hverju upp-
sölumeðal, og ennfremur dálítið af
appelsínubarkarseyði, til að
styrkja magann." (Ferðabók bls.
388.)
Aftast í ferðabókinni eru prent-
aðir ýmsir minnisþættir. Sumir
nokkuð merkir. Hér verður birtur
einn slíkur frá vetrinum 1795.
„í Leirunni í Gullbringusýslu
gerðist m.a. þessi atburður í vetur:
Drengur, sem misst hafði málið
á unga aldri af geðshræringu og
verið mállaus í 14—15 ár, var bor-
inn einhverjum ósönnum sökum,
svo að hann varð mjög reiður.
Hljóp hann þá í skyndi út úr bæn-
um, en kom svo aftur að fám mín-
útum liðnum og hafði þá fengið
málið að fullu. Tók hann þegar að
bera hönd fyrir höfuð sér og síðan
talar hann fullum fetum." (Ferða-
bók bls. 687.)
Hér skal látið staðar numið við
lýsingar úr ferðabók Sveins Páls-
sonar. Þær ættu að gefa örlitla
hugmynd um erfiðleika fólks á
ofanverðri 18. öld hér á íslandi, og
hve lífsbarátta var hörð. Sjúk-
dómslýsingar og skýrslur lækna
frá fyrri tíð eru einhverjar albestu
heimildir um andlegt og líkamlegt
ástand þjóðarinnar. f ljósi þeirra
fæst mjög raunsæ mynd af högum
fólks og siðferði í landinu og ein-
stökum sýslum og landshlutum. Á
heilbrigði einstaklinganna hvíla
allar aðrar framfarir þjóðfélags-
ins og félagsleg framvinda. Sama
er að segja um hinar prentuðu
Heilbrigðisskýrslur, en regluleg
útgáfa þeirra hófst snemma á
þessari öld. Við lestur slíkra
gagna og af samanburði við sam-
tímann, sést best hvílíkum grett-
istökum hefur verið lyft í heil-
brigðismálum sl. mannsaldra."
Tapaði armbandi í snjónum
Þessir hringdu . . .
Ferðalangur hringdi. Um
verslunarmannahelgina lögð-
um við hjónin land undir fót,
eins og fleiri, og lá leið okkar
um Suðurland. Vakti það furðu
okkar hversu illa sveitabæir
eru merktir, sérstaklega þar
sem okkur íbúum í þéttbýli er
gert að merkja hús okkar með
númeri og oft götuheiti. Svo
virðist sem sama regla gildi
ekki á meðal bænda, því fleiri
voru þeir sveitabæir sem við
fórum framhjá sem ómerktir
voru en hinir.
Það er kannski ekki við
neinn að sakast um merkingu
sveitabæja en verra fannst
Á.S. skrifar:
Kæri Velvakandi.
Á liðnum vetri týndi ég silfur-
armbandi sem ég er miður mín yf-
ir að hafa tapað. Armbandið er
gróf silfurkeðja með áfestri silfur-
plötu. Er konumynd á annarri hlið
piötunnar en upphafsstafir mínir,
Á.S., á hinni hliðinni. Þessi gripur
á sér langa sögu og er mér per-
sónulega mjög dýrmætur.
Vona ég að einhver hafi fundið
armbandið þegar snjóa leysti og
heiti ég fundarlaunum þeim sem
fært gæti mér armbandið aftur.
Ef einhver hefur fundið armband-
ið er hann beðinn um að láta vita í
síma 51525 á kvöldin.
GÆTUM TUNGUNNAR
Oft heyrist: Hann tefldi á tæpasta vað.
Rétt væri: Hann lagði á tæpasta vað.
Eða: Hann tefldi á tvær hættur.
53^ SlúeA V/QGA g \iLVtmi
Útsala
Útsala
Mikil verðlækkun
Elízubúöin
Skipholti 5.
Blaóburðarfólk
óskast!
Austurbær
Bergstaöastræti
Skipholt I.
Langholtsveg 110—150
fttotátttt

Odýr
furusófasett
3ja sæta sófi
og 2 stólar kr.
3ja sæta —
2ja sæta
og 1. stóll kr.
7.912
8.991
ef staögreitt.
ef staðgreitt.
Opiö til kl. 8 í kvöld.
Sendum um land allt.
m Vörumarkaðurinn hf.
wr Sími 86112.

okkur að sjá hversu margar
kirkjur og kirkjustaðir voru
ómerktir. Þetta er til hábor-
innar skammar því kirkjur eru
jú eign okkar íslendinga allra.
Og til að setja punktinn yfir
i-ið, þá tókum við eftir því að
bænahúsið á Núpsstað í Vest-
ur-Skaftafellssýslu var með
öllu ómerkt, bæði við þjóðveg-
inn og upp við húsið sjálft. Ur
þessu þarf að bæta og vonast
ég til að sjá skilti við kirkjur á
Suðurlandi, næst þegar leið
mín liggur um svæðið.