Morgunblaðið - 22.09.1983, Side 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. SEPTEMBER 1983
Menningarmiðstöð-
in Gerðuberg:
Norski tónlist-
arhópurinn
SYMRE meö
tónleika í kvöld
VÍSNAVINIR halda tónleika í kvöld,
fimmtudaginn 22. september, í
Menningarmiðstöðinni Gerðubergi,
klukkan níu. Þar kemur fram norski
sönghópurinn SYMRE, sem hér hef-
ur dvalist í 10 daga og haldið sýn-
ingar í Reykjavík og fer nú hver að
verða síðastur því að þetta er í næst
síðasta skipti
Háskóli Islands:
Dr. William W.
Koolage flytur
fyrirlestur
DR. WILLIAM W. Koolage flytur
fyrirlestur á vegum félagsvísinda-
deildar Háskóla íslands fimmtu-
daginn 22. september 1983 kl. 17.00
í stofu 102 í Lögbergi, húsi laga-
deildar á háskólalóð, að því er fram
kemur í fréttatilkynningu frá Há-
skóla íslands.
Fyrirlesturinn heitir: „Lan-
guage interpreter in Canadian
Health Care“. Dr. Koolage er
prófessor við háskólann í Mani-
toba og hefur skrifað fjölda rit-
gerða og flutt fyrirlestra á sviði
þjóðfélagsfræða, og m.a. stundað
rannsóknir á heilbrigðisþjónustu
fyrir indíána í Kanada.
Fyrirlesturinn verður fluttur á
ensku og er öllum opinn.
FIMMTÁN ára gamall piltur *
léttu bifhjóli slasaðist þegar hann
lenti í árekstri við Willys-jeppa á
gatnamótum Hofsvallagötu og
Hringbrautar laust fyrir klukkan
átta í gærmorgun. Pilturinn hugð-
ist skipta um akrein en uggði ekki
ao Sér og ók í veg fyrir jeppann.
Læknar komu á Vfttvang og
settu spelkur um læri hans. Ou»2t
var að hann hefði lærbrotnað.
Það er stór hópur fólks sem vinnur að uppsetningu óperu Verdis, La Traviata, sem frumsýnd verður um miðjan
október.
íslenska óperan:
Æfingar á La Traviata á fullu
— bingó í Gamla bíói í kvöld
ÆFINGAR á hinni geysivinsælu
óperu Verdis, La Traviata, eru nú
komnar í fullan gang hjá íslensku
óperunni.
Það er Marc Tardue sem ann-
ast hljómsveitarstjón og er jafn-
framt æfingastjóri, en hann
stjórnaði hljómsveit Islensku
óperunnar m.a. í Töfraflautunni
eftir Mozart. Leikstjóri er Bríet
Héðinsdóttir, um búninga sér
Hulda Kristín Magnúsdóttir,
leikmynd gerir Richard Bulw-
incle, en útfærslu hennar annast
Geir óttarr Geirsson. Kristín S.
Kristjánsdóttir er sýningarstjóri
og lýsing er í höndum Árna
Baldvinssonar.
Einsöngvarar eru allir vel-
þekktir, en þeir eru: ólöf Kol-
brún Harðardóttir, Anna Júlí-
ana Sveinsdóttir, Elísabet Er-
lingsdóttir, Garðar Cortes, Hall-
dór Vilhelmsson, Stefán Guð-
mundsson, John Speight, Hjálm-
ar Kjartansson og Kristinn
Hallsson. Auk þeirra koma fram
kór og hljómsveit íslensku óper-
unnar.
Óperan La Traviata gerist á
árunum í kringum 1850 í París
og nágrenni. Hún er byggð á
sögu sem efalaust margir kann-
ast við, þ.e. Kamelíufrúnni eftir
Alexandre Dumas. Þetta er
áhrifamikil saga og ekki missir
hún gildi sitt við að vera færð í
óperubúning, tónlistin lætur
engan ósnortinn.
Frumsýning er áætluð um
miðjan október.
Bingó verður haldið í Gamla
Bíói í kvöld, fimmtudag 22. sept-
ember, og hefst kl. 20.30. Er það
haldið til styrktar íslensku óper-
unni. Spilaðar verða 12 umferðir
og vinningar eru m.a. ferð með
Ferðaskrifstofunni Úrval að
verðmæti 30.000 kr., Philips-
heimilistæki frá Heimilistækj-
um hf. og úttektir í verslununum
Víði, Casio, Clöru, Fiðrildinu og
Valborg. Stjórnandi er Kristinn
Hallsson.
Grundarréttir í Eyrarsveit
Grundarrétt í Eyrarsveit. — Myndin er tekin úr Réttarhólnum.
Grundarrétt í Eyrarsveit,
Snæfellsnessýslu, er 75 ára í dag,
fimmtudaginn 22. september
1983.
Forsaga afmælisbarnsins er
höfð eftir föður undirritaðs,
Kristjáni Þorleifssyni, Hjarðar-
bóli.
Gamla réttin var orðin úr sér
gengin og ekki fjárheld lengur,
ennfremur var hún orðin alltof
lítil, því fénu fór fjölgandi, sem
til réttar kom, sérstaklega sunn-
anfjallsfé, Staðarsveitar. Vaka
þurfti yfir Múla- og Innbotna-
safni á Eiðisgranda og Grundar-
og Grafarfjallssafn þurfti að
passa í hvammi út við Kvernár-
foss. Rekið var til réttar að
morgni réttardags. Var þá féð
orðið svangt og þvælt og því illa
undirbúið til rekstrar að aflokn-
um sundurdrætti í réttinni.
Gamla réttin stóð utan í grjót-
urð við Grundarfjall og rann
lækur eftir henni miðri í haust-
rigningum, svo aðkoman var
hvorki glæsileg né góð. Það var
því orðin brýn nauðsyn að gera
stórátak og hefja framkvæmdir
á þessu sviði til bóta, það mátti
ekki dragast lengur.
Á þessum tíma, 1908, voru
ekki til nein landssambönd eða
jöfnunarsjóðir sveitarfélaga,
ekki heldur neinn ríkisstyrktur
félagsskapur í sveit, og allra síst
véltæknikunnátta. Þá dugði ekk-
ert annað en samstilltur vilji,
áræði og karlmennska í verki og
framkvæmdum. Engir sjóðir að
grípa til, nema fátækur og smár
hreppssjóðurinn. Fannst því
sumum góðum og gætnum
bændum ráðist í of kostnaðar-
samar og stórtækar fram-
kvæmdir að byggja nýja og
stærri rétt, betra væri að stækka
þá gömfu. í hreppsnefnd Eyr-
arsveitar voru þá fimm bændur,
stórhuga og framsæknir menn,
sem tóku þá ákvörðun að hrinda
af stað þessu réttarbyggingar-
verki. Þessir menn voru: Krist-
ján Þorleifsson hreppstjóri,
Hjarðarbóli, Jón Lárusson
oddviti, Gröf Ytri, Sigurður
Jónsson, Látravík, Illugi H. Stef-
ánsson, Stekkjartröð, og Runólf-
ur Jónatansson, Naustum.
Hreppsnefndin kaus Kristján
Þorleifsson til að sjá um fram-
kvæmdastjórn, útréttingar og
verkstjórn. Hann fór þess aftur
á leit að mega velja sér tvo að-
stoðarmenn og tilnefndi Illuga
Stefánsson og Runólf Jónatans-
son, var það samþykkt. Næsta
skref var að hefja starfið með
formföstu skipulagi og hagsýni.
Þeir gerðu fyrst skissu að nýrri
rétt, völdu henni stað, staðsettu
hana nákvæmlega og mældu út.
Þar kom búfræðikunnátta Uluga
að góðum notum, en hann hafði
lært búfræði hjá Torfa í ólafs-
dai. Réttin var færð inn á sléttar
grundirnar, svo áðurnefndur
lækur í þeirri eldri var úr sög-
unni. Þarna naut réttin sín
miklu betur við fagra fjallshlíð
Grundarfjalls. Sunnan hennar
stóð fagurgrænn Réttarhóllinn
með bláberjalautu, en austan
megin bar við hnarreista Grund-
armönina með sína himinháu
klettakórónu, „Svarta Hnjúk“,
og fagurgrænar hlíðar niður á
sléttan Grundarbotn. Það varð
því að byggja stórt og fagurt
verk í samræmi við náttúrufeg-
urðina.
Næsta verk var að fá góðan
mannskap og velja þann tíma
sem flestir gætu farið frá bú-
önnum sínum. 1908 bar 29. júní
upp á mánudag og 4. júlf á laug-
ardag. Finnst mér sennilegt að
þessi vika hafi verið valin af
hagkvæmniástæðum, þá er mót-
takan búin og heyannir ekki
byrjaðar. 64 bæir og hús voru þá
í sveitinni, 77 verkfærir menn
(20 til 60 ára) og 431 á manntali
Setbergssóknar. Því miður van-
tar heimildir yfir fjölda þeirra,
sem að verkinu stóðu, en trúlega
hafa þeir verið drei/ðir um sveit-
ina, en líklega þó flestir úr
Eyrarplássinu eða svokallaðri
Framsveit.
Á sex dögum var réttin hlaðin
og hefur þar verið karlmannlega
og vel að verki staðið. Hver
steinn liggur þar sem hann var í
vegg settur fyrir 75 árum, það
sýnir og sannar best handlagni,
snyrtimennsku, listrænt auga og
vinnuhraða þeirra, er verkið
unnu. Hornsteinar í veggjum og
stærðar björg víða í hleðslunni
bera því vitni á þessum tækni-
lausa tíma, að þar dugði ekkert
annað en hagsýni og karl-
mennska. Grjótið var allt fært
og borið til, allir veggir hlaðnir
tvöfaldir á milli 14 dilka, sem
móta svo almenninginn og lög-
réttu. Réttin er 33 m á lengd, 25
m á breidd og 1,60 m á hæð. Síð-
an var smíðaður hár og verkleg-
ur dyraumbúnaður, með dyra-
grindum og gönguhliði, og annar
lægri í lögréttu með sama út-
búnaði. Eins og meðfylgjandi
mynd af réttinni sýnir er hún
listrænn menningararfur og
héraðsprýði genginnar kynslóð-
ar og listaverk sinnar samtíðar.
Faðir minn minntist oft á
hvað þetta gekk allt saman vel.
Tíðin var góð vikuna, sem réttin
var hlaðin og eftirminnileg var
honum samvinnan við karlana,
því allt samstarfið einkenndist
af ánægju og skemmtilegheitum.
Minntist hann þeirra alltaf með
hlýhug og virðingu, enda hafa
75 ára
það verið hörkutól, sem stóðu að
þessari byggingu með honum.
Nú var hægt að reka safnið til
réttar á gangnadag og geyma
það í réttinni um nóttina. 6
menn hleyptu því út til beitar í
sauðbjörtu að morgni, svo það
fékk að bíta og slappa af í 4—5
klst. áður en réttað var kl. 10 f.h.
Það var því léttara til rekstrar
frá réttinni.
Fimmtudagurinn 24. septem-
ber 1908, fyrsti réttardagur í
nýrri Grundarrétt, rann upp.
Veðrið var dásamlega gott, sól í
heiði og staðurinn skartaði sínu
fegursta. Fólkið streymdi að úr
öllum áttum. Sumir langt að
komnir, því allir vildu njóta þess
að sjá listaverkið og allir hrifust
af þessu fagra mannvirki. Faðir
minn sagði að þeir góðu og virtu
bændur, sem fannst í of mikið
ráðist fyrst og vildu ekkert koma
nærri þessu verki til að byrja
með, hefðu komið með þeim
fyrstu í réttina, gengið margoft f
kringum hana og síðan komið til
hans og spurt: „Hvað eigum við
að borga? Því þetta verk viljum
við borga." Þetta segir allra best,
að menn kunnu að meta fagurt
og vel unnið verk, þegar það var
orðið að veruleika.
Þann 15. október 1909 var rétt-
in greidd, samkvæmt svohljóð-
andi greiðslukvittun í bókum
hreppssjóðs sveitarinnar: „Ég
undirritaður viðurkenni hérmeð
að hreppsnefnd Eyrarsveitar
hefur greitt úr hreppssjóði Eyr-
arsveitar fardaga árið
1908—1909 til mín og manna
þeirra, er með mér unnu að rétt-
arbyggingu vorið 1908, kr. 330,29
— krónur þrjú hundruð og þrjá-
tíu og tuttugu og níu aura, hvað
fyrir lið hreppsnefndar kvittast.
Hjarðarbóli 15. október 1909.
Kristján Þorleifsson."
Þessar krónur hafa verið fljót-
ar að borga sig, þvl ennþá eftir
75 ár er réttin í fullri notkun.