Morgunblaðið - 02.11.1983, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. NÓVEMBER 1983
37
hafði fyrir löngu gert mér grein
fyrir því. Ég get nefnt í því
sambandi, að árið 1937, þegar
ég var í stjórn Prentarafélags-
ins, þá kom Guðmundur Jó-
hannsson bróðir minn heim frá
Ameríku og stofnaði Lídó-
prent, fyrstu offsetprentsmiðj-
una hér á landi. Ég vakti máls á
þessu og nefndi að við ættum að
taka þetta allt inn í okkar félag,
en á það var ekki hlustað; menn
sögðu þetta ekki eiga neina
framtíð fyrir sér.“
Bar út blaðið 1913
„Ég byrjaði eins og ég sagði
að vinna við prentun Morgun-
blaðsins 1928,“ heldur Samúel
áfram, „en það voru þó ekki al-
veg fyrstu kynni mín af þessu
ágæta blaði. Ég var til dæmis
við að selja og bera blaðið út
þegar fyrsta árið, 1913. Vil-
hjálm Finsen vantaði þá alltaf
stráka til að selja blaðið, og
hann var afskaplega duglegur
að safna strákum saman í þetta.
Vísir var byrjaður rétt á und-
an Morgunblaðinu, og ég man
að einhver rígur var á milli
okkar, sem seldu Morgunblaðið,
og þeirra, sem seldu Vísi. Mér
er til dæmis minnisstætt að
Vísisstrákarnir kölluðu stund-
um á eftir okkar:
Morgunblaðið datt í svaðið,
ekkert í það varið!
Allt held ég þó að þetta hafi
verið í góðu, og okkur þótti gott
að fá aura fyrir að selja blaðið."
Sóðaleg vinna
— Það er margt ólíkt við
vinnslusal Morgunblaðsins fyrr
og nú, var ekki oft óþrifalegt
um að litast, þegar mikið var
um að vera?
„Jú, sannleikurinn er sá að
þetta var sóðaleg vinna. Gömlu
prenttækninni fylgir óhjá-
kvæmilega talsverður sóðaskap-
ur, og þar sem um dagblað var
að ræða gafst ekki oft tími til
stórhreingerninga. Oft mátti
maður passa sig á því að snerta
ekki neitt hreint eftir vinnu,
jafnvel þótt maður teldi sig
hafa verið búinn að þvo sér. Þá
var líka mikið slit á fötum.
Kjör prentara voru heldur
ekki alltof góð, og þótt mikið
væri unnið veitti manni ekki af
laununum. Þetta lagaðist þó
nokkuð um og upp úr 1950, þá
fóru kjör prentara talsvert að
batna."
Bíð eftir Mogganum
á morgnana
— Lestu Morgunblaðið dag-
lega ennþá?
„Já, já, ég geri það. Ég vil
endilega fá blaðið á morgnana,
og ef það er ekki komið laust
eftir átta, þá fer ég nú að
hringja og gá hvað tefji! — Jú,
Morgunblaðið er ágætt núna, en
þegar ég skoða það vandlega
finnst mér þó alltof mikið af
villum í því, þó ekki séu þær
fleiri en í hinum dagblöðunum.
En þetta fylgir víst dagblöðun-
um, verra er þegar maður hnýt-
ur um villur í bókum, þar sem
nógur tími er til að vinna."
— AH.
Munurinn á þessari og öðr-
um búðum var líka sá, að þar
þurfti að biðja um að fá bæk-
urnar, og afgreiðslufólkið stóð
yfir manni á meðan bækurnar
voru skoðaðar. — Eitt af því
sem ég gerði líka var að stilla
nýjum bókum út í glugga viku-
lega, en það gerðu ekki allir.
Eftir einum keppinauta minna
var til dæmis haft, að það
þýddi ekkert að vera að setja
bækur út í glugga, þær seldust
þá um leið!“
Kiljan og Tómas
vantaði útgefendur
— Og eitthvað fékkstu við
bókaútgáfu, er ekki svo?
„Jú, ég gaf út nokkrar bæk-
ur, það er rétt. Ég hafði til
dæmis þann heiður að gefa út
ekki ómerkari höfunda en Kilj-
an og Tómas Guðmundsson!
Það var Sjálfstætt fólk eftir
Halldór Kiljan Laxness, sem ég
gaf út. Mér er það minnisstætt,
að Kiljan kom í búðina til mín
dapur í bragði, og sagði að
Menningarsjóður hefði ætlað
að gefa bókina út, en nú væri
Jónas frá Hriflu kominn þar í
stjórn, og harðneitaði að gefa
bókina út! — Svo fór því að ég
gaf hana út, en hafði áður rætt
við Menningarsjóð um kaup á
hluta upplags árið eftir ef illa
gengi, en til þess kom aldrei því
bókin seldist fyrir kostnaði
þegar á fyrsta ári. Síðan hefur
verið ágætis kunningskapur
með okkur Halldóri, þótt við
hittumst ekki oft; ég bý ekki í
bænum núna og hann ekki
heldur. Útgáfa Sjálfstæðs fólks
var annars einnig merkileg
fyrir þá sök, að bókin var
fyrsta bókin sem gefin var út
með kápu hér á landi. Jóhann
Briem frændi minn gerði kápu-
teikninguna."
— Og þú gafst út ljóð Tómas-
ar?
„Já, ég gaf út ljóðabókina
hans Tómasar Guðmundsson-
ar, Fögru veröld. Tommi var í
vandræðum með útgefanda og
ég tók við bókinni, og ekki
hafði ég nú nein vandræði- af
henni, hún seldist vel fyrir
kostnaði.
Mér er auðvitað ekkert ann-
að en heiður að því að hafa gef-
ið út verk þeirra Kiljans og
Tómasar, en sumum kann að
þykja það undarlegt nú, að þeir
áttu erfitt með að fá verk sín
útgefin! — Bókaverslun og út-
gáfu hætti ég s'vo aftur fljót-
lega, kreppan kom, og það varð
erfitt að eiga við þetta.“
Sett eftir hand-
skrifudum blöðum
— Ef við víkjum aðeins aftur
að Morgunblaðinu, fengu setj-
arar efnið vélritað á þessum
fyrstu árum, eða settu þeir eft-
ir handskrifuðum blöðum?
„Það var allt handskrifað,
ritvélar voru ekki teknar að
ryðja sér til rúms þá. Ég
kynntist ritvélum hins vegar
sjálfur tiltölulega fljótlega,
sigraði meðal annars tvívegis í
ritvélakeppni hér, og fékk Im-
perial-ritvél í verðlaun í annað
skiptið. En á blaðinu notuðu
menn ekki ritvélar, það var
eins og annað, frekar frum-
stætt í byrjun, en krafturinn
og dugnaðurinn í Finsen yfir-
vann hins vegar alla þessa erf-
iðleika og blaðið var bara gott
þegar frá byrjun eins og ég
nefndi fyrr.“
— AH
Breyttum blaðinu
__ vegna Hótel
íslands-brunans
„Þegar ég byrjaði að vinna við
Morgunblaðið árið 1940 var það
enn unnið í fsafoldarprentsmiðju
við Austurstræti, og þar var það
allt þar til flutt var í Aðalstræti 6,
árið 1956,“ sagði Óskar Söebeck
prentari, er blaðamaður heimsótti
Óskar og konu hans, frú Lilju
Jónsdóttur, fyrir skömmu í tilefni
sjötugsafmælis Morgunblaðsins.
Þrír setjarar og
tveir í umbroti
„Á þessum fyrstu árum voru
þrír vélsetjarar sem settu Morg-
unblaðið,“ heldur Óskar áfram,
„og við vorum tveir í umbrotinu.
Að auki voru svo fengnir láns-
menn frá ísafold eftir þörfum, en
hafa verður í huga að blaðið var
ekki ýkja stórt á þessum árum,
ekki miðað við það sem nú er að
minnsta kosti.
Við unnum að þessu sína vikuna
hvor, á kvöldin og nóttunni, ég og
Samúel Jóhannsson. Við vorum í
umbrotinu, en Karl Jónasson var í
setningunni öll árin, auk fjöl-
margra sem komu og fóru, stöns-
uðu skemur en við.
Þetta var fámennur en samheld-
inn hópur, sem vann Morgunblað-
ið í þá daga, mest minnir mig að
ég hafi unnið með þeim Árna óla
og svo Jóni Kjartanssyni og Valtýr
Stefánssyni af blaðamönnum.
Eins gæti ég nefnt þá Matthías
Jóhannessen, Sverri Þórðarson^pg
Þorbjörn Guðmundsson, sem enn
er starfandi blaðamenn við blaðið.
Þetta voru allt ágætis menn, og
ekki spillti framkvæmdastjórinn
fyrir, Sigfús Jónsson, einstakur
öðlingsmaður."
Ljósm. ÓI.K.Mag.
— segir Oskar Söebeck fyrrum
prentari við Morgunblaðið
Breytilegur
vinnutími
— Ekki hefur alltaf verið vitað
fyrirfram hve lengi vaktin stæði á
þessum árum?
„Nei, það var nú eitthvað annað,
eins og þið blaðamenn og aðrir,
sem að blöðum vinna, þekkið auð-
vitað af eigin raun enn þann dag i
dag. Það gat oft komið fyrir að við
þyrftum að vinna lengi frameftir,
og stundum komumst við ekki
heim fyrr en um áttaleytið á
morgnana. — Þannig var það til
dæmis þegar Hótei fsland brann.
Þá þurfti að skipta um útsíður í
blaðinu og beðið var eftir hver
framvinda mála yrði og svo eftir
fréttum og myndum. Þá nótt var
ekkert sofið, og ég hætti ekki að
vinna fyrr en morgunvaktin kom í
prentsmiðjuna klukkan átta.
Það kom einnig oft fyrir á
stríðsárunum að þetta dróst, og
oft vissi maður ekkert hvenær
maður kæmist heim. Verst var þó
að geta aldrei látið vita heima,
hvers vegna þetta drægist eða að
ég væri enn að vinna, það fór auð-
vitað illa með konuna að bíða
heima og vita ekkert." — Lilja
skaut því hér inn í samtalið, að
hún hefði oft verið hrædd þegar
ekkert bólaði á Óskari, enda stríð-
ið í algleymingi og mikill fjöldi
hermanna hér, og framhjá brögg-
um þeirra að fara á leiðinni heim.
„Þetta breyttist hins vegar allt til
batnaðar, þegar Sigfús gekkst
fyrir því að við fengjum síma,“
sagði Lilja, „þá gat ég fylgst með
og fengið að vita að allt var í lagi.“
— En hvað fannst þér um
vinnutímann að öðru leyti, Óskar,
líkaði þér vel að vinna svona á
vöktum?
„Nei, mér líkaði það ekki vel, og
það var einmitt ástæðan fyrir því
að ég hætti á Morgunblaðinu um
það leyti sem flutt var út í Aðal-
stræti. Ég hafði gaman af að
vinna við blaðið, þetta var talsvert
spennandi fannst mér, en óreglan
á vinnutímanum hafði slæm áhrif
á mig. Einkum fannst mér óþægi-
legt að geta oft ekki sofið á dag-
inn, þótt ég hefði unnið alla nótt-
ina. Það fór því svo að lokum, að
ég hætti á Mogganum samkvæmt
ráði læknis, sem mælti ekki með
að ég væri lengur í vaktavinnu af
þessu tagi.“
Vann fyrst við
blað í Kanada
— En hvernig atvikaðist það að
þú fórst að vinna við Morgunblað-
ið?
„Það er nú dálítil saga að segja
frá því, og auðvitað réðu tilviljan-
irnar þar mestu eins og svo oft vill
verða. Ég fæddist norður í Reykja-
firði á Ströndum, en fluttist síðar
í Trékyllisvík með foreldrum mín-
um, þar sem ég ólst upp til 17 ára
aldurs. Þá fluttist fjölskyldan til
Akureyrar, og þannig fór að ég
lærði prentiðn í Prentsmiðju
Björns Jónssonar, sem enn starfar
þar í bæ. Þar lauk ég námi, en árið
1928 fór ég vestur til Kanada í
ævintýramennsku ásamt tvibura-
systur minni. Hún fór alla leið
vestur á Kyrrahafsströnd Banda-
ríkjanna og settist að í Seattle og
giftist þar, en ég fékk vinnu í
Winnipeg. Þar vann ég við blaðið
Lögberg-Heimskringlu, sem þá
var eins og nú gefið út á islensku,
og vann þar í tvö ár. Ég festi hins
vegar ekki yndi í Winnipeg, og at-
vinnuástand var heldur ekki alltof
gott. Til þess að hafa það gott
þarna hefði ég þurft að komast
betur inn í enskuna, en það varð
ekki vegna þess að ég umgekkst
nær eingöngu fslendinga, þarna
töluðu allir islensku; nærri þvf öll
gatan var byggð íslensku fólki, i
kirkjunni var töluð íslenska, á
samkomustöðunum og í búðunum.
— Mér leiddist einhvern veginn í
Kanada, og fór því aftur heim árið
1930.
Fyrst eftir að ég kom heim fékk
ég vinnu í Herbertsprenti, sem var
í Bankastræti baka til, þar sem nú
er verslunin Stella. í Herberts-
prenti var ég allt til ársins 1939,.
en þá missti ég vinnuna og var
atvinnulaus í 9 mánuði. Þá var það
vorið 1940, hernámsdaginn nánar
tiltekið, að ég er á gangi í Austur-
stræti og hitti þar Gunnar Einars-
son í ísafoldarprentsmiðju. Við
tökum tal saman, og ég spyr hann
svona hálfgert í rælni, hvort hann
hafi ekki vinnu handa mér. Hann
svarar að bragði, að hann skuli
taka mig til reynslu í hálfan mán-
uð, og það varð langur hálfur
mánuður, rösk fimmtán ár.
Þannig atvikaðist það að ég kom
í ísafold og fór að vinna við Morg-
unblaðið, og var þá sem sagt ekki
alveg ókunnugur blaðaútgáfu."
Reykjavík er
stærri...
— Reykjavík hefur breyst mikið
frá því þú komst fyrst í bæinn,
hafa þær breytingar orðið til
góðs?
„Borgin hefur stækkað mikið,
það er satt, en ég er ekki viss um
að borginni hafi farið fram að
öðru leyti. Þetta var allt miklu
friðsælla og rólegra áður, nú er
hraðinn og hávaðinn óskaplegur,
en þess ber raunar að geta að við
búum við óvenju ónæðissama
götu, Snorrabrautina," sagði
Óskar Söebeck að lokum.
— AH