Morgunblaðið - 02.11.1983, Blaðsíða 30

62
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. NÓVEMBER 1983
Til umhugsunar
Sönn lífsgildi — eða
hégómi og loftkastalar
eftir Svein Ólafsson,
Silfurtúni
í fyrri grein var lýst því hryggi-
lega og um margt alvarlega
ástandi, sem skapast hefir og ríkt
á íslandi um langt árabil og farið
hríðversnandi á seinni tímum. —
Var þar vikið að bölvun opinberra
afskipta af athafnafrelsi einstakl-
ingsins og þeim herfilegu afleið-
ingum sem þetta hefir leitt yfir
samfélagið, þótt margir trúi því í
blindni að reglugerðarmoðreykur,
þvinganir og skattaáþján séu til góðs
fyrir þjóðarheildina, og að sumir
eigi að hafa meiri rétt og minni
skatta en aðrir, af því að eitt
rekstrarform sé göfugra en annað.
— Og varað var við afleiðingum
þeirrar öfugþróunar sem í þessu
felst og bent á að fleira kæmi hér
til en efnaieg „velferð" ein saman,
því enn alvarlegri atriði væru þessu
samfara, sem vörðuðu einstakl-
ingana miklu, — en það er andleg
og líkamleg heilbrigði, sem þessi
þróun getur stefnt í voða, ef ekki
er goldinn varhugur við, því hin
hugræna og hin heilsufarslega
hlið eru vissulega líka hliðar þessa
máls. — !>ær eru það áreiðanlega
meira en margur gerir sér grein
fyrir. Og stutt er á milli hins lík-
amlega og hins andlega, svo sam-
anslungið sem þetta í raun er, og
stundum greina menn hér ekki í
milli. Spenna eða streita, sem orsak-
ast af andlegu álagi og um leið sam-
blandi þess og líkamlegs þreytu-
ástands, skapar oft meiri hættu en
menn gera sér grein fyrir.
Andlegt og líkam-
legt skipbrot
Hér kemur að hinum alvarlegu
afleiðingum, sem fáir gera sér
grein fyrir í þessu sambandi. Og
vitað er, að hér er meira um alls-
konar vandræða-„úrlausnir“ en
telja verður þörf á. Beint líkam-
legt lífsskipbrot eins og sjálfs-
morð er miklu aigengara en fólk
almennt grunar. Drykkjuskapur
og eiturlyfjaneysla eru vandræða-
fyrirbæri af sama toga, samt væg-
ari, þó nógu slæm séu, en lítið á
við hinn algera ósigur sjálfsaf-
máningarinnar. Samt er þó
drykkjuskapurinn eins og þekkt er
slíkt vandamál, að sumir segja
jafnvel að stór hundraðshluti Is-
lendinga hafi þurft á undanförn-
um árum að fara til vesturheims í
„afvötnun", — enda samtök slíks
fólks svo fjölmenn að athygli vek-
ur (og spurningar um leið) — þó
þau útaf fyrir sig séu í raun af
hinu góða og virðingarverð tilraun
til að endurreisa fórnarlömb úr
öskustó andlegra og veraldlegra
harmleikja. — Átak er gert til
byggingar hressingarmiðstöðva,
til að lækna þetta sem sjúkdóm.
Þessi „sjúkdómur" er samt að
verulegu leyti samfélaginu sjálfu að
kenna, því það fer einfaldlega
rangt og óhyggilega að hlutum. Og
það er af því, að menn greina ekki
samhengið milli orsaka og afleið-
inga. Sennilega er of stórt gap á
milli, svo menn skilja hvorki upp
né niður, þar sem þeir sjá ekki
samverkun milli afleiðinganna og
fjarlægra orsakandi þátta. Sam-
verkunin hverfur út í þokuna.
Hinar duldu orsakir
En hverjar eru þá þessar orsak-
ir, sem svo dyljast? Jú, eins og
áður var vikið að, er hér og nú
nánast ekkert hugsað um annað en
efnalega afkomu og veraldargengi.
Um leið kemur einnig til keppnin
og metingurinn við náungann, sem
fóstrar og elur af sér tortryggni,
óvild, þröngsýni, öfund, mosa-
skeggshátt og músarholusjónar-
mið á flestum sviðum. — Víðari
sjónarmið og heildarsýn gagnvart
lífinu sjálfu lenda hreinlega utan-
gátta. Mat á gildi og reisn einstakl-
ingsins og þeim skilyrðum, sem
þurfa að ráða ríkjum í samfélag-
inu til að mannsæmandi sam-
skipti viðhaldist, er fokið út í veð-
ur og vind. Þetta lendir utan þess
sjóndeildarhrings, sem samlífið á
þjóðarheimilinu hrærist innan við,
og á þetta jafnt við um almenning
og þá er stjórna og leiðsögnina eiga
að veita, er sinna lítt öðru en rifr-
ildinu og dægurþrasinu og gleyma
sér í moldviðri veraldarvafsturs-
ins. Að vísu eru til undantekn-
ingar, en alltof fáar og lágróma, svo
þeirra gætir í allt of litlum mæli
og svefngangan heldur því áfram án
merkjandi stefnubreytinga til að
uppræta orsakirnar, að því er bezt
verður séð.
Sveinn Olafsson
„Er ekki kominn tími til
aÖ íhuga, hvað sé til úr-
bóta? Hvaö horfi til
mannbóta og almennrar
háleitari stefnu í samlífi
fólks? Er ekki tíma-
bært, aö hin trúarlegu
mannræktarsjónarmið
fái byr undir vængi.“
Önnur grein
Þeir menn, sem þannig gera sér
grein fyrir umbótaþörfinni, hafa
of lítil áhrif, þrátt fyrir góðan
vilja. Hróp þeirra drukkna í him-
ingnæfandi hávaða fjöldans,
þannig að þeir komast nánast ekki
upp með neinn „moðreyk", því við-
leitnin til að milda, sætta, lempa
og liðka hlutina til er yfirleitt bar-
in niður. Viðleitnin til að koma
víðari samfélagslegum sjónarmið-
um að fær ekki hljómgrunn fyrir
hinni þrotlausu og óseðjandi kröfu-
hörku í baráttunni fyrir „betri
lífskjörum" — eins og það heitir
víst. — 1 þessu reykskýi, sem ekk-
ert leiðir af sér annað en misrétti,
blindni og mismunun, er allt rekið
áfram af þröngsýnustu sérhyggju
og í raun leitast hóparnir við að
snúa á og knésetja hver annan,
fyrir stundarhag, — þar er ekki
einu sinni sjúkum hlift, — sællar
minningar!!
Önnur viÖhorf
{ öllu þessu amstri og brambolti
fara ýms meginatriði milli mála.
— Það virðist t.d. gleymast al-
gjörlega, að það líf, sem við lifum
hér, varir ekki að eilífu.Mönnum er
að vísu vorkunn í lífsbaráttunni,
sem játað skal að er ávallt marg-
slungin og erfið. En þessu má ekki
gleyma, — því ekkert varir til eilífð-
ar, allt breytist. Menn fæðast, lifa
og deyja og viðstaðan hér er í raun
ekki svo íkja löng. Við vitum lítið
hvað var áður og þeim mun minna
hvað verður. Við erum eins og
fuglar, sem setjast á grein og
fljúgumsvo á brott, til annars um-
hverfis, til annars lands, til ann-
arra óþekktra heima. — Og þegar
menn „kljúfa moldarskaflinn",
sem þetta jarðlíf er, þá sýnist ekki
úr vegi, að þeir hygðu líka að því,
að lífið er meira en matur og drykk-
ur, klæði og húsaskjól, þægindi og
skemmtan. — Hér ber að huga að
æðri verðmætum og útsýn til víðari
sjónarmiða, um leið og daglegum
lífsþörfum er sinnt. f raun er slíkt
jafnmikil skylda og almenn, dag-
leg skyldustörf, sé lengra horft. —
Hér munu eflaust margir vilja
spyrja: Hver eru þessi verðmæti,
hver eru þessi sjónarmið, hverjar
eru þessar skyldur? í rauninni er
svarið einfalt — og um leið aug-
ljóst — að þessar skyldur eru ekk-
ert ok, þótt margir ekki vilji fall-
ast á það atriði og hreinlega loki
fyrir því augunum. Víðari sjón-
armið er að fá í gegnum trúna,
hinn heimspekilega, sálfræðilega
og mannbætandi skilning, og þar
liggja ný andleg verðmæti. Og að
þessu þarf fólk að huga í miklu
ríkara mæli en verið hefir á síðari
árum og áratugum. Án slíkrar
æðri sýnar til þess lífs, er vér lif-
um, verða þröngsýnin og músar-
holusjónarmiðið ríkjandi; það
hugarástand þar sem allt kafnar í
gróskuleysi hugræns myrkviðar
dægursjónarmiðanna; þar sem
æðra ljós og víð yfirsýn yfir lífs-
sviðið kemst ekki inn í vitund ein-
staklinganna; þar sem samhygðar-
laust myrkur einstaklings-
hyggjunnar ræður og ríkir, og allir
hugsa um sjálfan sig, en gleyma
náunganum og láta sig hans hag
engu skipta.
Ábyrgö og hlutverk
æÖri menntastofnana
í rauninni koma hér allir inn í
dæmið, stjórnvöld, velferðarsam-
tök, efnaðir og snauðir, fáfróðir og
fróðir eða fólk með almenna sem
og æðri menntun; þar með há-
skólaborgarar og æðsta mennta-
stofnun þjóðarinnar, Háskóli ís-
lands. Á honum sýnist hvíla mikil
og alvarleg ábyrgð: uppfræðsla
hinna hæfustu samfélagsborgara
til hagnýtra og göfugra starfa,
byggðra á tæknilegri þróun og
þekkingu og um leið hinum víð-
ustu sjónarmiðum, sem aldrei verð-
ur náð nema fyrir andlega víðsýni og
trú. — En hvernig er umhorfs þar?
Eitt er víst, að feður þessarar
stofnunar hafa hugsað fyrir þessu,
þegar grundvöllurinn var lagður.
Þar var sett á stofn deild með það
hlutverk, að opna hugi hinna upp-
rennandi menntamanna samfé-
lagsins fyrir víðari sjóndeildar-
hring mannlífsins, áður en hugir
þeirra beindust að þrengri sérhæf-
ingu, til að vita meira og meira um
minna og minna, — svo þeir ekki
töpuðu sjálfum sér í hringiðu sér-
þekkingarinnar, „sæju ekki skóg-
inn fyrir trjánum", — heldur gætu
ávallt haldið heildarsýninni, á
hverju sem gengi. — Þetta er hin
virðulega heimspekideild, þar sem
hinir ungu framtíðarhugsuðir vor-
ir eiga að læra að meta og skynja
hin víðari sjónarmið á heimspeki-
legan hátt, um leið og fengist er
við smærri atriði vísinda, sem að
sjálfsögðu skipta sköpum um hið
veraldlega, en eru þó sjaldnast hið
endanlega, heldur meðul og áfang-
ar á leiðinni til hinna endanlegu
og æðri markmiða mannlegs lífs.
Þau markmið bera í raun í sér
fegrun og göfgun mannlífsins, —
gagnstætt öllum þeim sora, sem
þjakar þjóðlífið í dag, eins og áður
var vikið að, auknum afbrotum og
siðleysi, eiturlyfjanotkun,
drykkjuskap, ofbeldi, ránum og
gripdeildum, og aliskyns annarri
óáran er tröllríður íslenzku sam-
félagi í dag, af völdum þröng-
sýnna, óheflaðra og óuppalinna
rudda, sem skortir alla víðari lífs-
sýn, — og hafa lent á villigötum í
lífinu, — svo ekki sé nú minnst á
alla kröfu- og þrýstihópana, sem
kasta skugga sínum á mannlífið í
samfélögum samtíðarinnar, bæði
hér og annars staðar. —
Og í sambandi við háskólann
okkar kemur upp sú spurning,
hvort háskólamenn mættu ekki
Aðalfundur Rauða kross íslands haldinn um síðustu helgi:
Á aAalfund Rauða kross fslands mættu 80 fulltrúar Célagsdeildanna auk nokkurra gesta. Morgunblaðií/ KöE
Heildarskipulagi
þarf að koma á
sjúkraflutninga
AÐALFUNDUR Rauða kross íslands
vegna reikningsársins 1982 var settur
að Hótel Esju föstudag 28. október. Á
fundinn mættu 80 fulltrúar félags-
deilda Rauða krossins, auk nokkurra
gesta. Matthías Bjarnason, heilbrigðis-
ráðherra, flutti ávarp, óskaði félaginu
til hamingju með árangursrík störf
þess að undanfornu og árnaði því allra
heilla.
Aðalfundurinn hélt áfram á laug-
ardegi og stóð hann fram til kvölds.
Ýmsar samþykktir voru gerðar, m.a.
þess efnis að brýna nauðsyn bæri til
að komið yrði á heildarskipulagi
sjúkraflutninga i landinu og er fé-
lagið reiðubúið til samstarfs við
heilbrigðisyfirvöld um nýskipan
þeirra mála.
Benedikt Blöndal, hæstaréttarlög-
maður og formaður félagsins, setti
fundinn. Hann sagði meðal annars,
að Rauði krossinn ætti nú 48 sjúkra-
bifreiðir og ræki þær víðast í sam-
vinnu við heilbrigðisyfirvöld.
Sjúkrahótel Rauða krossins væri
ávallt fullskipuð og starfsemi
hjálpartækjabankans, sem rekinn er
í samvinnu við Sjálfsbjörgu, hefði
eflst að undanförnu. Benedikt
minntist einnig á aukningu á sviði
fræðslumála, einkum sem varðar
kennslu í skyndihjálp.
Rauði krossinn annaðist móttöku
pólskra flóttamanna árið 1982 og
haldið var áfram aðstoð við flótta-
fólk frá Víetnam, sem kom til lands-
ins árið 1979. í ræðu sinni gat for-
maður einnig um þátt Rauða kross-
ins í alþjóðasamstarfi, svo sem störf
að líknarmálum í Afrfku, Asíu og
Póllandi og að ríkur þáttur í starf-
semi félagsins hefði verið í þágu
aldraðra. Reykjavlkurdeildin vann á