Morgunblaðið - 02.11.1983, Blaðsíða 24

56
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. NÓVEMBER 1983
Fjárlagaumræða á Alþingi
Albert Guðmimdsson, fjármálaráðherra:
Verðbólga febrúar-maí var 132%,
stefndi í 168% maí-ágúst að óbreyttu
Gengur ekki lengur að ríkissjóður nærist
á umframeyðslu í þjóðarbúinu
Hér fara á eftir fjórir
fyrstu kaflar fjárlagaræðu Al-
berts Guðmundssonar fjár-
málaráðherra er hann mælti
fyrir frumvarpi til fjárlaga
1984 á Alþingi í fyrri viku.
(Kaflafyrirsagnir eru Mbl.)
Eina færa leiðin
að draga úr eyðslu
Það fjárlagafrumvarp sem ég
mæli hér fyrir endurspeglar á
margan hátt þær miklu efnahags-
þrengingar sem ríkisstjórnin og
þjóðin öll glímir nú við. Þetta
frumvarp og sú lánsfjáráætlun
sem lögð hefur verið fyrir Alþingi
bera það glöggt með sér að ríkis-
fjármálunum í heild er mjög
þröngur stakkur skorinn á næsta
ári, eins og raunar einnig í ár.
Þetta er því aðhaldsfrumvarp,
frumvarp sem ber það með sér að
ríkið hefur orðið að taka á sig
byrðar til jafns við iandsins
þegna.
Það er reyndar fátítt að hægt sé
að ræða samtímis á Alþingi um
fjárlagafrumvarp og lánsfjáráætl-
un, þrátt fyrir lagafyrirmæli um
að lánsfjáráætlun skuli fylgja
fjárlagafrumvarpi. Núverandi rík-
isstjórn einsetti sér hins vegar að
ganga frá báðum þessum skjölum
um svipað leyti, þannig að hægt
væri að fjalla um þau samtímis á
Alþingi, enda brýn nauðsyn að svo
sé, jafn náskyld og þessi plögg eru.
Eg vil taka það fram í upphafi,
að út fyrir þann ramma sem út-
gjöldum ríkisins hefur verið sett-
ur með fjárlagafrumvarpinu fyrir
1984 og lánsfjáráætlun verður
ekki farið. Þingmenn sem hafa
vafalaust margir uppi góðviljuð
áform um útgjaldaaukningu verða
strax að gera sér grein fyrir því,
að hvorki er hægt að auka við er-
lendar skuldir né yfirdrátt í Seðla-
bankanum. Og það kemur ekki til
greina að auka álögur á lands-
menn við núverandi aðstæður.
Eina færa leiðin er að draga sam-
an seglin eins og ráðgert er með
þessu frumvarpi.
Ríkissjóður hefur nokkur und-
anfarin ár nærst á umframeyðsl-
unni í þjóðarbúinu og fengið toll-
tekjur af innflutningi sem keyptur
hefur verið fyrir lánsfé og sölu-
skattstekjur af viðskiptum sem
byggst hafa á lánum erlendis frá.
Þetta getur ekki gengið lengur
eins og öllum má vera ljóst.
Dregið úr verðbólgu
og viðskiptahalla
Segja má að við undirbúning
þessa fjárlagafrumvarps hafi þrjú
meginmarkmið verið höfð í huga:
• I fyrsta lagi að styðja við hina
almennu efnahagsstefnu ríkis-
stjórnarinnar og stuðla að því
að sá veigamikli þáttur efna-
hagskerfisins sem ríkisbúskap-
urinn er sé samstiga öðrum
þáttum í hagstjórninni. Ríkis-
fjármálin eru, eins og kunnugt
er, alls staðar afar mikilvægur
liður í almennri efnahagsstjórn
og fjárlög ríkisins áhrifamikið
hagstjórnartæki sé þeim rétt
beitt. í baráttunni við verð-
bólgu og viðskiptahalla á Is-
landi á næsta ári skiptir ekki
síst máli, að taumhald sé haft á
útgjöldum ríkisins og öflug
stjórn verði á öllum ríkisbú-
skapnum með heildarjafnvægi í
huga. Að því er stefnt með
frumvarpi þessu.
• í öðni lagi hefur það verið meg-
inmarkmið í fjárlagagerðinni
að gera fjárlögin á ný að
raunhæfu, marktæku plaggi
gagnvart þeim aðilum sem fjár-
veitinga njóta samkvæmt fjár-
lögum. Á síðustu árum hefur
því farið víðs fjarri að fjárlögin
hafi verið raunhæf þótt í ár
hafi tekið út yfir allan þjófa-
bálk að þessu leyti, þegar
margar stofnanir og ráðuneyti
voru búnar með fjárveitingu
alls ársins löngu fyrir mitt ár.
Þess eru t.d. ýmis dæmi að fjár-
veiting til stofnana og ráðuneyta á
fjárlögum ársins 1983 hafi verið
lægri en raunverulegur kostnaður
var 1982 samkvæmt ríkisreikn-
ingi, þrátt fyrir gríðarlegar verð-
hækkanir milli þessara tveggja
ára. Þetta er auðvitað skrípaleikur
og nær engri átt. í fjárlagafrum-
varpinu nú er gerð alvarleg hrein-
gerning í þessu efni og reynt að
áætla raunhæft fyrir þeim rekstri
sem ráðgerður er.
Þetta ástand hefur ekki aðeins
skapað óþægindi og óvissu fyrir
alla hlutaðeigandi heldur einnig
grafið undan því fjárhagslega að-
haldi sem fjárlögin eiga að veita
þeim sem fjárveitingar hljóta.
Útilokað hefur verið að beita
greiðsluáætlunum í alvöru í þessu
skyni. Loks hefur þetta ástand
leitt til þess að hjá einum manni,
fjármálaráðherra, hefur safnast
mikið og óeðlilegt geðþóttavald.
Albert Guðmundsson fjármílaráð-
herra.
Þetta vald birtist í aukafjárveit-
ingum, sem fjármálaráðherrann
hefur vald til að heimila. Með
þessu valdi er Alþingi í raun svipt
hluta fjárveitingavaldsins þótt
seint og um síðir sé flutt frumvarp
til fjáraukalaga, sem i raun er
ekki hægt að gera breytingar á. í
þessu efni er mál til komið að
sporna við fótum og takmarka
þetta óþingræðislega vald. Áhrifa-
ríkasta leiðin til þess er að setja
ríkinu raunhæf fjárlög eins og
stefnt er að með þessu frumvarpi.
Ég vil vekja athygli alþing-
ismanna á viðhorfum ríkisend-
urskoðunar í þessu efni. í skýrslu
hennar um framkvæmd fjárlaga
árið 1982 segir m.a.: „Ríkisend-
urskoðun telur mjög mikilvægt að
fjárlög séu þannig afgreidd af Al-
þingi, að þau sýni raunverulegan
vilja Alþingis um fjárveitingar til
einstakra viðfangsefna og að fjár-
lög séu marktæk til stjórnunar á
ríkisbúskapnum. Þá telur ríkis-
endurskoðun ennfremur að kveða
verði fastar á um heimildir fram-
kvæmdavalds til ákvarðana um
aukafjárveitingar en gert er nú.
Ríkisendurskoðun vill benda á, að
lausn á þessu máli gæti verið að
Alþingi tæki fjárlög til endurmats
innan fjárlagaársins."
• Þriðja meginmarkmiðið sem haft
hefur verið að leiðarljósi við
samningu þessa fjárlagafrum-
varps er að draga úr umfangi
ríkisins í þjóðarbúskapnum,
minnka ríkisumsvifin og tak-
marka hlutdeild ríkisins í þjóð-
artekjunum. í stefnuyfirlýsingu
ríkisstjórnarinnar er þetta
markmið orðað á eftirfarandi
hátt: „Gagnger endurskoðun
fari fram á ríkisfjármálum við
undirbúning og gerð fjárlaga
framvegis, með það fyrir aug-
um að draga úr ríkisumsvifum
og útgjöldum." Þetta þýðir ein-
faldlega að ríkið hyggst soga
minna til sín af aflafé því sem
atvinnuvegir og einstaklingar
skapa. Þetta kemur glöggt fram
í fjárlagafrumvarpinu eins og
ég mun víkja nánar að síðar.
Hitt er svo annað mál, að
margra ára þróun í átt til auk-
innar útþenslu ríkisbáknsins
verður ekki snúið við á einni
nóttu eða með einum fjárlög-
um. Þar verður að vera um að
ræða skipulega áætlun til nokk-
urs tíma. M.a. verður í því sam-
bandi að huga að lagabreyting-
um vegna tilfærslu verkefna og
tekjustofna til sveitarfélaga.
Mun ríkisstjórnin væntanlega
beita sér fyrir tillögum í þessu
efni von bráðar.
Ljóst er að minnkun ríkisum-
svifa kallar á verulegt sparnaðar-
og hagræðingarátak af hálfu hins
opinbera.
Ég vil nota þetta tækifæri til að
skýra frá því, að samstarf hefur
tekist milli ríkisins og Sambands
íslenskra sveitarfélaga um sér-
stakt hagræðingarátak í opinber-
um rekstri á næsta ári. í undir-
búningi er sérstök herferð í þessu
skyni, sem kynnt mun almenningi
fljótlega. Ætlunin er m.a. að leita
eftir hugmyndum hjá starfs-
mönnum opinberra fyrirtækja og
stofnana og þeim sem njóta opin-
berrar þjónustu um aukna hag-
kvæmni í rekstri og bætta þjón-
ustu. Markmiðið er að sjálfsögðu
að leita leiða til að bæta þjónust-
una og lækka tilkostnað.
Ég vil þakka Sambandi ís-
lenskra sveitarfélaga fyrir frum-
kvæði og gott framtak í þessu
máli.
Hættuástand —
Verðbólga 132—168%
Þetta fjárlagafrumvarp ber
merki þeirrar upplausnar og þess
hættuástands er ríkti þegar ríkis-
stjórnin tók við völdum á síðast-
liðnu vori. Þegar hafist var handa
um undirbúning frumvarpsins
kom í ljós, að ástandið í efnahags-
og ríkisfjármálunum var enn
verra en haldið var þegar stjórnin
var mynduð.
Verðbólgan stefndi langt yfir
100%. Árshraði verðbólgunnar
miðað við verðbreytingar í
febrúar-maí á þessu ári var 132%
og hefði orðið 168% í mai-ágúst,
samkvæmt upplýsingum Þjóð-
hagsstofnunar, ef ríkisstjórnin
hefði ekki gripið í taumana.
Árshraði verðbólgunnar miðað við
hækkun lánskjaravísitölu í maí-
mánuði var 159%. Sýnt var á síð-
astliðnu vori, að verðbólgan var að
verða stjórnlaus og við svo búið
mátti ekki sitja. Þessi þróun
stefndi atvinnulífi landsmanna í
stórkostlega hættu og hefði hún
ekki verið stöðvuð, hefði atvinnu-
brestur fylgt í kjölfarið. Því var
sem betur fer afstýrt. Megin-
ástæða þess hvernig komið var var
sú, að vegna innra ósamkomulags
í hæstvirtri fyrrverandi ríkis-
stjórn og viljaleysis Alþýðubanda-
lagsins til að taka á vandanum,
horfði sú ríkisstjóm aðgerðarlaus
á það gerast, að þjóðarframleiðsl-
an og þjóðartekjurnar stórmjnnk-
uðu. í stað þess að laga útgjöld
þjóðarbúsins að lækkuðum tekjum
þess, sat stórnin með hendur í
skauti og lét reka á reiðanum,
þrátt fyrir góðan vilja ýmissa sem
í henni áttu sæti.
Afleiðingin varð vitaskuld mjög
alvarlegur viðskiptahalli, eða 10 af
hundraði miðað við þjóðarfram-
leiðslu. Halli varð reyndar einnig
á viðskiptum þjóðarinnar við út-
lönd á metaflaárunum 1980 og
1981 eða um 2,3% 1980 og 5% 1981
miðað við þjóðarframleiðslu.
Þetta hafði auðvitað það eitt í
för með sér að skuldir þjóðarbús-
ins erlendis stórjukust. Á tíma
síðustu ríkisstjórnar voru tekin
meiri erlend lán til að fjármagna
eyðslu umfram efni en nokkru
sinni fyrr. Það voru meira að
segja tekin erlend lán til að greiða
hluta af útflutningsuppbótum á
landbúnaðarvörur og af þessum
lánum verðum við að borga 40
m.kr. á næsta ári, eins og fram
kemur í fjárlagafrumvarpinu.
Nú er svo komið, að því er spáð
er, að um næstu áramót muni
Kjartan Jóhannsson, formaður Alþýðuflokks:
Ýmsar veilur eru í fjárlagafrumvarpinu
Hér fer á eftir stuttur kafli úr
upphafsorðum Kjartans Jó-
hannssonar (A) í fjárlaga-
umræðu í fyrri viku:
„Ég vil segja það fyrst að ég segi
það fjármálaráðherra til hróss að
hann skuli hafa lagt fram láns-
fjáráætlun núna strax við 1. um-
ræðu fjárlaga. Á þetta hefur skort
á undanförnunj árum og það hefur
verið til mikils baga, reyndar til
vansa. Þannig að það er mikil
framför að ráðherra skuli hafa séð
til þess að við fengjum nú láns-
fjáráætlun jafnframt því sem 1.
umræða um fjárlögin fer fram.
Það er Ijóst að í þessu fjárlaga-
frumvarpi er leitast við að gæta
aðhalds á ýmsum sviðum, og ég
held að allir séu meira og minna
sammála um það, að eins og árar
hjá okkur núna, þá sé enn meiri
nauðsyn en nokkru sinni fyrr að
sýna aðhald í ríkisrekstrinum. En
það er náttúrulega ekki sama
hvernig það er gert, og ekki nema
von að menh deili um það, hvort sá
niðurskuðrur, sem framkvæmdur
er, sé með réttum hætti eða ekki,
vegna þess einfaldlega, að við höf-
um á því mismunandi skoðanir.
Þingmenn Alþýðuflokks hafa
látið koma fram þau sjónarmið,
m.a. kom það fram hjá Karvel
Pálmasyni hér fyrr í þessari um-
ræðu, að við værum ekki sammála
því, hvernig aðhaldinu væri beitt.
Ég held að það sé nauðsynlegt að
aðhaldið byrji að ofan og að
stjórnarstofnanir ríkisins sýni
fordæmi um það aðhald sem beita
þarf. Það á auðvitað við um
stjórnarskrifstofurnar, þær sem
standa næst ráðherrunum, en þess
sjáum við lítinn stað hér.
í frumvarpinu eru ýmsar veilur.
Þær hafa verið raktar. Bæði að
það sé í rauninni fjárvöntun,
þannig að dæmið gangi ekki upp,
en líka held ég að það séu veilur að
því er varðar sumar hugmyndir
um aðhald og niðurskurð.
Það eru gefnar ákveðnar pró-
sentur sem eiga að vera til að-
halds, 2,5% á launum og 5% á
öðru. Þetta hefur verið reynt áður
og framkvæmdin hefur, held ég,
ævinlega farið úr böndunum. Það
er mikill vandi að framkvæma
þetta. Ráðherra og ríkisstjórn er
mikill vandi á höndum að standa
við þetta markmið. Það dugar ekki
að setja þetta niður á pappírinn,
það verður að sjá til þess að fram-
kvæmdaaðilar séu fyrir hendi,
sem sjá til þess á hverjum tíma að
þetta gerist — og að ábyrgðin
hvíli á ákveðnum aðila, ef menn
ætla að framkvæma niðurskurð af