Morgunblaðið - 07.12.1983, Side 9

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. DESEMBER 1983
41
Enda þótt ég gaeti sæmilega
greint dýrð konungsins, dapraðist
sjónin meir og meir. Ljóst var, að
aðgerðin úti í Kaupmannahöfn
hafði ekki heppnast.
Ég lifði í tvö ár á mörkum ljóss
og skugga. Sjónin fjaraði út smám
saman eins og logi á týru, sem er
að brenna upp síðasta olíudropan-
um. Seinast gat ég aðeins greint
sólina, en svo kom myrkrið. Eg var
þá 12 ára. Umskiptin voru ekki svo
mikil, því aðdragandinn hafði ver-
ið langur.
Ég hafði haldið í vonina í
lengstu lög. Loks varð ég að játa,
að það væri engin von lengur.
Ekki svo að skilja, að ég hafi verið
örvæntingarfullur, heldur hafði ég
verið óraunsær. Ég hefði mátt vita
að hverju stefndi.
Ég tók örlögum mínum með
jafnaðargeði, hugsaði aldrei með
óhug til framtíðarinnar og fann
ekki til neinnar vorkunnsemi með
sjálfum mér. Móðir mín og bræður
höfðu meiri áhyggjur af þessu en
ég-
Annars barst fötlun mín ekki
svo mikið í tal.
Ratvís leiðsögumaður
1 22. kafla bókarinnar, sem
nefnist „Heimur í hugskoti", er
fjallað um það, hvernig Guðmund-
ur hefur markvisst reynt að láta
ekki sjónleysið verða sér hindrun í
vegi.
Þeir, sem hafa fylgst með hon-
um, undrast öryggi hans og at-
hyglisgáfu, og eru margar sögur
sagðar af slíku, harla ótrúlegar en
sannar. Hér koma nokkrar þeirra
úr bókinni:
Meðal fyrstu véla, sem Guð-
mundur keypti á Víðimelnum, var
þykktarhefill. Hefillinn kom í
pörtum og settu þeir hann saman,
Guðmundur og Magnús Jónasson,
frændi hans austan úr sveit. Það
gekk fljótt og vel, en hefillinn
gekk samt ekki. Þeir reyndu í
nokkra daga að koma honum í lag,
en allt kom fyrir ekki. Einn morg-
uninn sem oftar voru þeir að
stússast við hefilinn. Um hádegið
fór Guðmundur inn í herbergi,
sem hann hafði inn af verkstæð-
inu og lagði sig, en kom skömmu
síðar þjótandi fram, rauk beint í
hefilinn, hreyfði lítið stykki og þar
með var málið leyst.
Þegar Víðishúsið var í bygg-
ingu, var Guðmundur alltaf á
staðnum og sprangaði á milli
hæða. Engin stigahandrið ‘voru
komin. Eitt sinn gleymdi Guð-
mundur sér eitthvað á hlaupunum
og húrraði fram af. Nærstaddir
gripu fyrir augun, en Guðmundur
lenti standandi á næstu hæð fyrir
neðan, og hélt áfram ferð sinni
eins og ekkert hefði í skorist.
Guðmundur heimsótti fyrir
nokkrum árum kunningjakonu
sína, sem bjó úti á landi. Hún var
nýflutt í hús sitt og spurði Guð-
mundur hvenær það hefði verið
byggt. Konan vissi það ekki ná-
kvæmlega; annaðhvort árið 1941
eða 1942. Guðmundur stóð í dyr-
unum og konan sá, að hann var
eitthvað að þreifa aftur fyrir sig.
Hann nefndi þá annað ártaiið al-
veg ákveðinn. Konan fékk það
staðfest síðar, að hann hafði rétt
fyrir sér. Guðmundur þekkti
skrána í hurðinni og vissi hvenær
byrjað var að flytja inn þá gerð.
Einn starfsmanna í Víði var
nýbúinn að taka bílpróf og fékk
Guðmundur hann til þess að keyra
með sig austur í sveitir, að Ási í
Rangárvallasýslu. Maðurinn hafði
aldrei komið þangað, en Guð-
mundur sagði til vegar.
Á ákveðnum stað lét Guðmund-
ur stöðva bílinn og sagði mannin-
um, að hann ætlaði að sýna hon-
um fallegan skógarlund. Guð-
mundur lagði síðan af stað fót-
gangandi og gekk á undan yfir tvo
skurði og einn læk áður en komið
var í skógarlundinn, sem sást ekki
frá veginum. Ég hafði aldrei haft
blindan leiðsögumann fyrr, sagði
þessi maður.
Svipað atvik henti annan
starfsmann í Víði. Hann og Guð-
mundur fóru saman á sýningu í
Kaupmannahöfn. Sá hafði búið í
Kaupmannahöfn í nokkur ár og
fór með Guðmund á markverða
staði í borginni. Á heimleiðinni
var komið við í London og dvalist
þar i tvo daga. Nú snerist dæmið
við. Guðmundur hafði oft komið
til London og þekkti vel til i mið-
borginni, en félagi hans hafði
aldrei komið þangað. Guðmundur
fór með hann í sýnisferð um Ox-
ford Street til Regent Palace, á
Haymarkaðinn í áttina að Sankti
Páls-kirkjunni og til Piccadilly.
Aðeins einu sinni var spurt til
vegar og það var, þegar Guðmund-
ur valdi útgangspunktinn.
Til marks um ratvísi Guðmund-
ar í London, sagði Ólafía, kona
hans, að eitt sinn er þau dvöldu
þar, hefðu þau farið í verslunar-
leiðangur fram og aftur um götur
miðborgarinnar. Að loknum leið-
angrinum ætlaði hún að taka
stefnuna heim að hótelinu, en
Guðmundur stoppaði og vildi fara
í þveröfuga átt. Þau þráttuðu um
þetta um stund, uns hún lét und-
an, enda getur Guðmundur verið
hið mesta þráablóð þegar sá gáll-
inn er á honum. En það stóð
heima. Hótelið var ekki langt frá í
áttina, sem Guðmundur benti.
Þú birtir þetta ekki með mínu
leyfi, sagði Guðmundur svolítið
hneykslaður, þegar ég hafði lesið
þessar sögur fyrir hann. Ég sá þó,
að hann hafði kímt í laumi undir
lestrinum svo ég þóttist vita að
samþykki hans fengist, ef lipur-
lega yrði gengið eftir því.
Hugblær og litir
Hver er leyndardómurinn að
baki þess, að Guðmundur ratar
svona vel og getur hreyft sig af
fullkomnu öryggi? Er ekki kominn
tími til að hann ljóstri honum
upp?
Ef þetta er einhver leyndardóm-
ur, þá er hann mér jafn hulinn
eins og öllum öðrum, sagði Guð-
mundur. Ég á meira að segja erfitt
með að lýsa því, sem ég þó get gert
mér grein fyrir.
Það er svo með mig — og ég veit
að svo er um fleiri blinda menn —
að ég skynja veggi áður en ég kem
að þeim og einnig finn ég dyr sem
standa opnar jafnvel í nokkurra
metra fjarlægð. Hvað þarna er á
ferðinni get ég eiginlega ekki
skýrt.
En umhverfið þarf að vera ró-
legt. Ég skynja grindurnar í hlið-
inu hér fyrir utan og hef aldrei
gengið á það. En það truflar mig,
ef hvasst er í veðri.
Minnið er yfirleitt mjög mikils
virði við að rata. Ég geymi leiðirn-
ar í minninu og svo er ýmislegt í
umhverfinu, sem hægt er að
skynja. Ég hef aldrei þjálfað mig í
því að telja skrefin, eins og sum-
um er ráðlagt og ég hef aldrei
gengið með staf.
Þó ég telji mig vita nokkurn
veginn hvar ég er staddur, þegar
ég er á ferð hér í Reykjavík, ferð-
ast ég aldrei einsamall. Ég veit
hins vegar um blint fólk, sem gerir
það. Ef ég fer út, hef ég alltaf
einhvern í fylgd með mér.
Það hefur þó komið fyrir, að ég
hef verið einn á ferð austur í sveit,
en aldrei langt frá bænum. Þá
þarf maður að hafa athyglina
stöðugt vakandi. Eitt sinn var ég
annars hugar og þá varð ég ramm-
villtur. Þórður á Mófellsstöðum,
sem ég hef minnst á áður, var dug-
legur að rata á víðavangi.
Svo er stundum verið að gera
mér aðvart, þegar farið er yfir
götu og upp á gangstéttarbrún.
Mér finnst það vera óþarfi, því ég
finn meðal annars á halla götunn-
ar hver gangstéttin er. Mér er ekki
hætt við að reka tærnar í.
Ég held, að ég hafi verið frekar
fótviss. Hestar eru misjafnlega
fótvissir. Því skyldi ekki sama
gilda um mannfólkið?
— Hvernig er hægt að ná því
öryggi að hitta á hurðarhúna og
ljósarofa án þess að þreifa eftir
þeim?
Það byrjaði eiginlega á því, að
ég hafði einsett mér að láta bera
sem allra minnst á sjónleysinu. Ég
tamdi mér þetta og það komst
ótrúlega fljótt upp í vana næstum
eins og hver önnur ósjálfráð
hreyfing.
Hitt er svo annað mál, að ég
gleymdi oft að kveikja ljósin eftir
að skyggja tók og þá lentu ýmsir,
sem komu að finna mig, í vand-
ræðum. Það má segja, að ég hafi
verið fremur tillitslaus við þá sjá-
andi.
— Margir halda því fram, að
hjá blindu fólki þroskist önnur
skynfæri meira, svo sem heyrn og
snertiskyn.
Sjálfsagt má það til sanns vegar
færa án þess að ég hafi fundið
nokkurn mun á mér. Ég hef haft
góða heyrn og næmi í fingurgóm-
unum gagnvart smíðinni. En ég
get ekki dæmt um, hvort það er
meðfætt eða áunnið.
— Sagt er að þú hafir svokallað
sjónskyn, þannig að hú sjáir fyrir
þér þá hluti, sem þú snertir?
Það er eitthvað til í því. Ef ég
snerti einhvern hlut, á ég auðvelt
með að gera mér mynd af honum í
huganum.
Ég get einnig séð fyrir mér nýj-
Trésmiðjan Víðir er stærsta hús-
gagnaverksmiðja landsins. Nýja
Víðishúsiö við Smiöjuveg í Kópa-
vogi er um 7000 fermetrar að
stærö og engin smásmíöi í sam-
anburði við nærliggjandi hús ým-
issa iðnfyrirtækja. Umskiptin
hafa oröið mikil frá því aö Guð-
mundur byrjaði einn að framleiða
húsgögn fyrir almennan markað í
12 fermetra húsnæði. Loftmynd-
ina yfir iðnaðarhverfið í Kópavogi
tók Mats Wibe Lund. Stóra bygg-
ingin meö Ijósa þakið er Víöis-
húsið.
ar vélar, þegar þeim er lýst fyrir
mér, jafnvel innri gerð þeirra, ef
svo ber undir.
Og svo er svolítið einkennilegt,
að ég set þann hugblæ sem hlutur
vekur hjá mér i samband við ein-
hvern lit. Þetta eru hreinar
ímyndanir og ekki í neinum
tengslum við raunveruleikann, en
gefur tilverunni aukið gildi.
Ég man eftir aðallitunum frá
því ég var strákur og stend þannig
betur að vígi en þeir sem hafa ver-
ið blindir frá fæðingu.
Blindskák við skipulag
— Hvernig fórst þú að því að
skipuleggja 5000 fermetra hús-
næði og raða í það tækjum og vél-
um?
Þetta var enginn vandi. Maður
þurfti ekki nauðsynlega að hafa
yfirsýn yfir alian flötinn í einu. Ég
sá hann fyrir mér í smáhólfum
eftir því sem á þurfti að halda.
Yfirleitt notaði ég ekki upphleypt-
ar teikningar, en þó kom það fyrir.
Sumir menn geta teflt blind-
skák alveg leikandi, bæði séð stöð-
una í huganum og horft nokkra
leiki fram í tímann. Kannski hef
ég þurft að tefla einhverskonar
blindskák við skipulag og upp-
byggingu fyrirtækisins. Mér þykir .
trúlegt að sú samlíking eigi að ein-
hverju leyti við.
Hins vegar hef ég hvorki spilað
né teflt mér til skemmtunar. Mér
hefur aldrei fundist ég hafa tíma
til þess.
— Hvernig finnst þér viðmót
manna gagnvart blindu fólki?
Það er misjafnt. Flestir vilja þó
vel. Hér áður fyrr fór í taugarnar
á mér, þegar fólk var óþarflega
hjálpsamt. Nú er ég orðinn svo
breyttur, að ég læt mér það vel
líka.
— Á að gera sömu kröfur til
blindra og annarra?
Ég held að þeir hafi bara gott af
því. Menn þroskast á því að glíma
við verkefnin og uppfylla sína
skyldu í lífinu. Þegar ætlast er til
einhvers af þér, er það að minnsta
kosti merki þess, að þú sért ein-
hvers virði. Ékkert er eins niður-
drepandi fyrir þroska einstakl-
ingsins og að finna að hann sé
ekki gjaldgengur í lífi og starfi
þjóðarinnar.
Annars hef ég ekki haft mikil
afskipti af málefnum blindra. En
ég tel, að sú starfsemi, sem það
opinbera og félög, sem starfa að
málefnum þeirra, hafa með hönd-
um, sé nauðsynleg. Margir hafa
ekki aðstöðu til að koma sér áfram
sjálfir og þurfa á leiðbeiningu að
halda, en best væri, að þeir störf-
uðu sem mest úti í þjóðfélaginu
eins og aðrir.
Einhvernveginn finnst mér þó,
að núna sé erfiðara að koma af
stað sjálfstæðum atvinnurekstri
heldur en var, þegar ég byrjaði.
Þjóðfélagið er orðið flóknara og
fleiri hindranir lagðar í veginn
fyrir menn.
Guðmundur fylgdi mér úr hlaði
eftir þetta samtal. Rétt við enda
stéttarinnar staðnæmdist hann og
sagði: Nú finn ég fyrir hliðinu.
Hann brosti íbygginn og benti til
hliðar: Sjáðu, eru trén ekki mynd-
arleg þarna í horninu?