Morgunblaðið - 17.12.1983, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. DESEMBER 1983
45
Minning:
Björgvin Stefáns-
son frá Háreksstöðum
Fæddur 1907
Dáinn 1983
Björgvin Stefánsson var fæddur
á Skeggjastöðum á Jökuldal 10.
júní 1907. Foreldrar hans voru
Stefán Alexandersson og kona
hans Antonía Antoníusdóttir. Ár-
ið 1911 fluttist fjölskyldan í Há-
reksstaði í Jökuldalsheiði. Há-
reksstaðir var elsta býlið í Heið-
inni, reist 1841, og voru öll hús þar
úr torfi og grjóti. Jörðin er í um
480 metra hæð og þar koma snjóar
oft snemma og sumur gátu orðið
stutt. Háreksstaðir eru í landi
Skjöldólfsstaða og nokkuð í miðri
sveit hásléttunnar. Þeir sem
bjuggu innar í sveitinni gistu oft á
Háreksstöðum þegar farið var
með rekstur eða til verslunar á
Vopnafjörð, oftast voru það bænd-
urnir frá Heiðarseli, Veturhúsum,
Grunnavatni, Sænautaseli,
Rangalóni og Ármótaseli. Á upp-
vaxtarárum sínum í föðurhúsum
heyrði Björgvin heiðabændur lýsa
horfum í afkomu og kynntist
helstu lífsskoðunum þeirra. Þess-
ar lýsingar höfðu slík áhrif á ungl-
inginn að hann miðaði skoðanir
sínar við þær á lífsleið sinni. Á
Háreksstöðum höfðu bændur, sem
þekktu gæði landsins og kunnu að
nýta sér þau, komið upp stórum
barnahóp. Sú var líka raunin hjá
foreldrum Björgvins, að eftir 13 ár
á Háreksstöðum voru börnin orðin
níu.
Mér er ljúft að minnast sæmd-
arkonunnar Vilborgar Magnús-
dóttur, sem fædd var á Innri-
Ásláksstöðum á Vatnsleysuströnd
2. apríl 1892 og andaðist 21. nóv-
ember síðastl. Ég, Strandaringur
eins og hún, er þremur árum
yngri, man enn vel hvað mér þótti
þessi stúlka svipfögur er hún kom
í barnaskólann, sem um nokkur ár
varð í Norðurhlíð á Ströndinni. Þó
Vilborg flyttist fljótt til Reykja-
víkur er hún giftist og stofnaði
heimili með manni sínum Ólafi
Teitssyni frá Hlöðunesi voru
æskustöðvarnar alloft ofarlega í
huga hennar. Skal nú sagt nokkuð
frá því. Skömmu eftir að móðir
mín dó stofnaði faðir minn sjóð til
minningar um hana. Sjóðurinn
var skráður „Minningarsjóður
Ragnhildar Magnúsdóttur". Eig-
andi sjóðsins Kálfatjarnarkirkja.
Þegar Vilborg hafði frétt um til-
urð sjóðs þessa og hann væri eign
Kálfatjarnarkirkju, bað hún mig
sem fyrst að láta sig hafa minn-
ingarspjöld sjóðsins, því í þennan
sjóð vildi hún umfram allt láta
ganga minningargjafir, sem hún
lét af hendi rakna við fráfall vina
og velunnara. Vilborg lét sannar-
lega ekki sitja við orðin tóm. —
Allt þangað til hún varð að fara á
sjúkrahús komu frá henni bæði
oftar og hærri upphæðir en frá
nokkrum öðrum. Þarna var hún
Sumarið 1923 var rýrt til hey-
skapar, þá gengu yfir hvassviðri,
rok, kuldi, rigningar og það versta
sumar sem Björgvin hafði lifað.
Eftir sumarið kom snjór snemma,
kaldur vetur sem bókstaflega allt
ætlaði að drepa í harðindum. Þá
tók fjölskyldan sig’ upp laugardag-
inn fyrir páska og hjónin fóru með
barnahópinn og bústofninn útí
Brunahvamm. Þá jörð átti Met-
húsalem á Burstafelli og var gott
að vera leiguliði hjá honum. En
árið 1931 fluttu foreldrar Björg-
vins frá Brunahvammi og fóru þau
í Torfastaði. Systkini Björgvins
dreifðust um sveitina og stofnuðu
heimili, en þau voru þessi: Gunnar
á Ljótsstöðum, Alexander á Torfa-
stöðum, Sigurjón síðar á Skálum,
Árni á Tanga, Sigríður á Búa-
stöðum, Margrét á Teigaseli á Jök-
uldal, Lára á Hallgeirsstöðum og
Aðalheiður á Tanga.
Árið 1931 tók Björgvin Bruna-
hvamm á leigu ásamt Sigurjóni
bróður sínum en Sigurjón var þá
orðinn fjölskyldumaður. Þeir
bræður voru saman með heyskap
og umhirðu bústofnsins. „ Svoleið-
is á það að vera, menn eiga að
vinna saman," varð honum oft að
orði. Leigan var lítil fyrir Bruna-
hvamm og vildi Methúsalem á
Burstafelli helst enga leigu taka,
var hún því sú sama öll árin;
nokkrar krónur. En 1945 flutti
Björgvin í Borgir og keypti þá jörð
umfram allt að styrkja kirkjuna
að Kálfatjörn, þar sem hún hafði
að sjálfstögðu gengið til spurninga
og verið fermd. Altarisdúka,
hverja hún hafði fagurlega
skreytt með útsaumi, mun hún
hafa gefið kirkjunni, að mig minn-
ir tvisvar sinnum. — Þegar Vil-
borg átti sjötugsafmæli lét einn úr
sömu átthögum og hún eftirfar-
andi orð til hennar falla: Þótt
tímabilið lengist frá björtum
æskuárum, þá ylja minningarnar
þaðan og næra hjartaþel. Að bæn-
um rétt við flæðarmálið bylti Æg-
ir bárum og barnagull þín voru
máske kuðungur og skel.
g bjó þar til 1954, en þá þótti hon-
um sem haustinnleggið stæði ekki
undir fóðurbætis- og áburðar-
kaupum og þá var eðlilegast að
hætta. Það hefur aldrei verið
neinum til góðs að safna skuldum
sem ekkert ræðst svo við að
greiða; hann skildi ekki svoleiðis
búskaparlag.
Eftir að Björgvin hætti búskap
gerðist hann grenjaskytta í
Vopnafirði. Fækkaði þá ref mikið,
en þar sem bændur áttu margt fé
skipti ekki miklu þó lamb og lamb
færi í refinn, svo hann hætti að
veiða ref þar. En þá vildu Jökul-
dælingar gjarnan fækka ref á sínu
afréttarlandi og gerðist Björgvin
grenjaskytta þeirra og gegndi því í
nokkur ár. Refaveiðar hafði hann
að aðalstarfi í 21 ár og veiddi yfir
2.000 dýr. Það má segja að við
tófuveiðarnar hafi hið síðara
tímabil hans í Jökuldalsheiðinni
hafist. Björgvin fór um allt
heiðarlandið á öllum árstímum og
er það grunur minn að hann hafi
verið allra manna kunnugastur á
þessu landsvæði. Hann þekkti þar
öll kennileiti og meðan búið var í
Heiðinni kom hann á hvern bæ og
þekkti alla sem þar áttu heima á
þessari öld.
Björgvin Stefánsson var meðal-
maður á vöxt, ljóshærður, oft
glettnislegur á svip, kvikur í
hreyfingum og leiftrandi í skoðun-
um. Á yngri árum hafði hann
nokkurn áhuga á stjórnmálum, en
honum þótti sem stjórnmálamenn
færu lítið eftir því sem þeir boð-
uðu og jafnvel skorta þekkingu á
því sem gera þyrfti til að bæta
þjóðfélagið: „Þeir hafa komið
þjóðinni í þau vandræði sem orðin
eru.“ Hann hneykslaðist oft á
óþarfa eyðslu og skuldasöfnun, þá
Ekki var það fyrr en að Vilborg
var sest að í húsi þeirra hjóna við
Skólavörðustíginn að alltaf ef ég
átti erindi til borgarinnar, kom ég
til Borgu, mér fannst það borga
sig. Síðar var það svo, að oft var
aðalerindið til höfuðstaðarins að
heimsækja Vilborgu. Stundum
með nokkrum kvíða um hvernig
heilsa hennar myndi vera. — Hún
var mörg efri árin mjög biluð í
fótum, gat ekki stigið eitt sport án
stuðnings. Því var ég milli vonar
og ótta þegar ég hafði hringt dyra-
bjöllunni, um hvort blessuð hús-
móðirin kæmi til dyra, en oft var
það gestur sem hjá henni var —
því fleirum var ljúft að heimsækja
Vilborgu en mér. Hún komst þó
þetta sjálf, en það tók bara lengri
tíma. Alltaf voru viðtökur Vil-
borgar góðar og í samræðum við
gamla Strandaringinn bar margt
á góma um fólk og viðburði frá
yngri árum okkar.
Margt mótlætið mátti Vilborg
reyna á síðari árum. — Af sjö
börnum hennar voru þrjú dáin og
hún sjálf farlama. Þrátt fyrir
þetta var síður en svo að Vilborg
væri með harmatölur. Heldur var
sem geislaði frá henni góðvild og
gamansemi. Því fór það svo að þó
ég kæmi til hennar hálf kvíðafull-
ur fór ég af hennar fundi ókvíðinn
og þakklátur fyrir að ég gat ekki
fundið annað en að henni liði vel.
Minningin um Vilborgu er mér
ljúf og hugstæð. — Að endingu
óska ég systur hennar og öllum
niðjum allrar blessunar á lífsleið-
inni.
Jón Helgason
frá Litlabæ.
Vilborg Magnús-
dóttir - Minning
Andvari 1983 er kominn út
ANDVARI fyrir árið 1983, tímarit
Bókaútgáfu Menningarsjóðs og Þjóð-
vinafélagsins, er kominn út og er að-
algrein hans að þessu sinni ævisögu-
þáttur dr. Kristjáns Eldjárns fyrrum
forseta íslands eftir Bjarna Vil-
hjálmsson, þjóðskjalavörð.
Annað efni ritsins er eftirtalið:
Finnbogi Guðmundsson: Um varð-
veislu hins forna menningararfs, (er-
indi flutt á vegum háskólans í
Óðinsvéum 1981); séra Bolli Gúst-
avsson: Siðbótarmaður, (kvæði í
minningu Marteins Lúters); Her-
mann Pálsson: Eftir Njálsbrennu;
Aðalgeir Kristjánsson: „Áður
manstu unni cg mey“ (úr bréfum og
dagbókarbrotum Gísla Brynjúlfs-
sonar skálds um ástamál hans og
Ástríðar Helgadóttur biksups);
Grímur Thomsen: Þrjú bréf til
Gríms Jónssonar amtmanns (Aðal-
geir Kristjánsson bjó til prentun-
ar); Jón L. Karlsson: Áhrif kulda á
þróun og viðhald menningar; Jón Sig-
urðsson: Efnahagur í öldudal (grein
að mestu samhljóða erindi sem höf-
undur flutti á aðalfundi Vinnuveit-
endasambands fslands í vor er leið);
Þórður Kristleifsson: Prestsdóttir-
inn frá Reykholti og hagyrðingurinn
frá Jörfa (um hjúskaparmál Ragn-
heiðar Eggertsdóttur á Fitjum I
Skorradal og Sigurðar Helgasonar
frá Jörfa í Hnappadalssýslu); séra
Björn Halldórsson: Tvö bréf (þessi
bréf hins þjóðkunna skáldklerks í
Laufási eru annað frá 1863 til Þor-
láks Jónssonar á Stóru-Tjörnum í
Ljósavatnsskarði en hitt frá 1882 til
Jóns Árnasonar bókavarðar og
þjóðsagnasafnara); séra Eiríkur J.
Eiríksson: Nicolai Frederik Severin
Grundtvig (erindi flutt á tveggja
alda afmæli hins merka danska
skálds, menningarfrömuðar og
stjórnmálamanns í haust).
Þetta er hundraðasti og áttundi
árgangur Andvara. Ritstjóri hans er
dr. F'innbogi Guðmundsson lands-
bókavörður
tók hann sig til og kom með snarp-
ar samlíkingar og endaði á að
segja að það væri ekki komið vel
fyrir mönnum þegar það eina sem
þeir ættu nóg af væru skuldir.
Þetta líkaði fólki oft illa en ef
menn svöruðu eða urðu vondir,
þótti vininum árangri náð. En
fæstir hugsuðu til þeirrar búhygg-
indastefnu sem hann hafði alist
upp við og lifað eftir.
Björgvin kvæntist ekki og átti
ekki afkomendur, en hann átti
stóran systkinahóp sem hann var í
nágrenni við. Eftir að hann hætti
búskap og gerðist grenjaskytta fór
hann í Einarsstaði og var til heim-
ilis hjá Hildigunni og Jóni Har-
aldssyni. Hann var dálítið fyrir að
vera ekki lengi á hverjum stað á
seinni árum, en þá var hann mest
hjá Árna bróður sínum. Einnig
var hann talsvert hjá Láru og
Hrafnkeli á Hallgeirsstöðum og í
Fellabæ eftir að þau fluttu þang-
að. Ef spurt var hvar hann ætti í
raun heima, „auðvitað hjá Árna,
það er alltaf gott að vera hjá þeim
hjónum“.
Kynni okkar Björgvins hófust
ekki fyrr en hann var hættur öll-
um búskap og refaveiðum og heils-
an farin að slakna, en ég dáðist
alltaf af hispursleysi hans og
hreinskilni. Hann talaði ævinlega
eins og skoðanir hans og samviska
gáfu tilefni til, en hann reyndi
ekki að haga umræðum svo að öll-
um líkaði. Hann var sérstæðasti
maður sem ég hef kynnst, upp-
vaxtarár hans voru líka nær 19.
öld en okkar vélaöld. Það var til-
viljun sem leiddi til þess að fund-
um okkar bar saman, en ég er
þakklátur fyrir það, því hann upp-
lifði tilveruna og túlkaði lífsvið-
horfin öðruvísi en allir aðrir.
Björgvin lenti á spítala á Akureyri
fyrir nokkrum árum og sagðist
hafa átt að drepast ef allt hefði
verið eðlilegt. „En ég reis upp aft-
ur og læknarnir bókstaflega
skildu ekkert í þessu, og skilja
ekki enn.“ Ég notaði tækifærið og
spurði hvað tæki við. Þá svaraði
hann: „Það verður nefnilega miklu
betra líf, allir samhentir og öfund-
in ekki til, og þegar svona verður
komið verð ég í Heiðinni og stend
yfir fé.“
Eftir veraldarvafstrið vildi
hann helst hverfa til Heiðarinnar
aftur.Ég þekki ekki æskuvonir
Björgvins, en hafi hann átt
drauma sem ekki rættust, verða
þeir vonandi að veruleika nú. Ef
til vill á við Björgvin kvæðið, sem
Magnús Ásgeirsson orti um vin
sinn látinn og endar þannig:
Ef lífsins gáta á lausnir til,
þær ljóma bak við dauðans þil.
Og því er grðfin þeim í vil,
sem þráðu útsýn stærri.
Auðun H. Einarsson
t
Útför
EIRÍKS JÓHANNESSONAR,
umsjónarmanns,
Suðurgötu 44, Hafnarfiröi,
fer fram mánudaginn 19. desember nk. kl. 10.30 frá Dómkirkju
Krists Konungs i Landakoti.
Jarösett verður í kirkjugaröinum í Hafnarfiröi.
Fyrir hönd vandamanna,
St. Jósefsspítalinn I Hafnarfiröi.
t
Aluöarþakkir flytjum viö öllum þeim er sýndu okkur samúö og
hlýhug viö andlát og útför eiginmanns míns og sonar okkar,
GUOMUNDAR GEIRS JÓNSSONAR,
skipstjóra.
Sérstakar þakkir til foráöamanna Björguns hf., Slysavarnafélags
íslands., björgunarsveita og allra þeirra er tóku þátt í leitinni aö
hinum látna. Af alhug þökkum viö. Guð blessi ykkur.
Guörún Björk Eggertsdóttir,
Erna Olsen, Jón Á. Ólafsson.
t
Innilegar þakkir fyrir auösýnda samúö og htýhug viö andlát og
útför elskulegs eiginmanns míns, fööur okkar, tengdafööur og afa,
HLÖÐVERS EINARSSONAR,
vélsmiös,
Njaröargötu 33.
Sigurrós Edda Ófeigsdóttir,
Þórdís Hlööversdóttir, Ellert Jón Jónsson,
Hildur Hlööversdóttir, Gunnlaugur Guómundsson,
Sigríöur Hlöðversdóttir, Guömundur Ragnar Ólafsson
og barnabörn.
t
Þökkum innilega öllum þeim sem sýndu okkur hlýhug og samúö
viö fráfall og útför
STEFANÍU G. JÓNSDÓTTUR
frá Kirkjubóli,
Heiöargeröi 51, Reykjavík.
Stefanía Hrönn Guömundsd., Friörik Halldórsson,
Aðalbjörg S. Guömundsd , Bjarni Sigurðsson,
Sveinn Guömundsson, Ólína Jónsdóttir,
Sigriöur Davíösdóttir, Gissur Eggertsson,
Páll Dagbjartsson, Guórún Magnúsdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.