Morgunblaðið - 12.02.1984, Síða 16

64
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. FEBRÚAR 1984
Haraldur Bessason, prófessor.
Haraldur Bessason, prófessor í
íslenzku við Manitoba-háskóla,
dvelur hér á íslandi í ársfríi frá
störfum í Kanada. t>að kom í
Ijós er blaðamaður Mbl. tók að
spyrjast fyrir að hann situr hér
ekki auðum höndum í þessu
leyfi. Hefur verið að glugga í
Eddufræði í sambandi við fyrir-
lestra sem hann á að flytja á
næstunni, huga að vestur-ís-
lenzku, skrifa greinar í „Dict-
ionary of Scandinavian Littera-
ture“, vinna að ritröð sem há-
skólaforlagið í Manitoba gefur
út undir heitinu University of
Manitoba lcelandic Studies, þar
sem hann er einn tveggja rit-
stjóra, en þar hafa komið út
bækur um íslenzkar miðalda-
bókmenntir og sögu á ensku.
Ýmislegt fleira sagöi Haraldur
að sig langaði að glugga í ef tími
gefst til, eins og hann orðaði
það. En hvert þessara viðfangs-
efna vakti áframhaldandi for-
vitni og fleiri spurningar.
Haraldur Bessason fór til Kan-
ada 1956 og hefur verið þar pró-
fessor síðan. Við Manitoba-hásk-
óla er sérstakur stóll í íslenzku og
er hluti af tungumáladeildinni.
Kveðst Haraldur vinna í nánu
sambandi við aðrar deildir, aðal-
lega þýzkudeild, stundum ensku-
deild og jafnvel mannfræðideild.
Kennir þar þá grundvallaratriði í
málvísindum. Nokkuð margir
nemendur hafa verið í íslenzku-
deildinni undanfarin 15 ár og
heldur fjölgað. í ár eru rúmlega 30
skráðir í deildina. Ekki þó allir i
hreiriu íslenzkunámi, en taka ein-
hverja þætti úr því. En hvað ætli
nemendur í íslenzkum fræðum
hyggist fyrir með námi sínu við
Manitoba-háskóla?
— Það er misjafnt, svarar Har-
aldur. Á þriðja ári kennum við t.d.
fornbókmenntir í enskum þýðing-
um og hegðum okkur að því leyti
eins og deild klassískra fræða.
Þangað kemur oft fólk sem les
Njálssðgu og fleiri Islendinga-
sögur. Við reynum að komast yfir
sem flestar sögur af ýmsum gerð-
um. Þessar sögur eru til í enskum
þýðingum, misgóðum að vísu. Þar
hefur orðið geysileg framför á sl.
10 árum. Hefði verið óhugsandi að
kenna þetta svona fyrir tveimur
áratugum. Bæði vegna skorts á
þýðingum og bókum á ensku um
íslenzkar bókmenntir.
— í annan stað er við Mani-
toba-háskóla kennd nútímaís-
lenzka, tvö stig. Ég kenni hana
ekki sjálfur og hefi ekki gert um
skeið, segir Haraldur ennfremur.
Sagði þegar ég var fimmtugur að
ég talaði ekki nútímaíslenzku
lengur. Ég hefi tvo unga menn að
heiman í þeirri kennslu. Þar eru
um 10 nemendur á hvoru nám-
skeiði. Oft er þetta fólk sem
eitthvað kann í íslenzku og stund-
um á leið til íslands. Meirihlutinn
er að einhverju leyti af íslenzku
bergi brotinn, en þó ekki alltaf. Þá
er kvöldskóli, sem er á vegum
deildarinnar, en að hluta fjár-
magnaður annars staðar frá. Þar
eru um 70 manns að nema ís-
lenzku. Þrjú ungmenni frá íslandi
í námi og við störf í Winnipeg
kenna á þessum námskeiðum. I
rauninni eru þetta of margir nem-
endur, en þeim var að fjölga þegar
ég fór.
— En hvað um íslenzkuna? I
hve ríkum mæli er hún enn til á
þessum slóðum?
— íslenzka er enn lifandi all-
víða, einkanlega úti á landsbyggð-
inni. Ég tek það sem merki um
lifandi mál ef fólk notar það í
síma. Þegar síminn hringir þar
sem maður er staddur og svarað
er og talað á íslenzku, merkir það
að málið sé enn lifandi. I raun er
síminn eini mælikvarðinn. Margir
töldu að islenzkan yrði útdauð í
Kanada um aldamótin. En hún er
þar lífseigari en nokkurt annaö
þjóðbrotamál. Innflutningur hefur
ekki verið frá íslandi til Kanada
síðan 1914 og því merkilegt að hún
skuli enn vera lifandi, þó ekki sé
nema á stöku stað. Þetta mál, sem
Vestur-íslendingar tala, er auðvit-
að nú orðið öðruvísi. Það er blanda
af 19. aldar íslenzku, mjög íhalds-
samt mál, og svo fjölda af enskum
tökuorðum. Ensku orðin taka þá
íslenzkum beygingum og eru mörg
þeirra orðin ákaflega föst í sessi.
Ekki má hrófla við þeim, því mörg
þeirra eru miklu eldri en samsvar-
andi orð í íslenzku.
— En hvað um orð yfir nýja
tækni og nýja hluti? Hvað gera
þeir við þau?
— Þeir hafa mest tekið ensk-
una, sem eðlilegt er, og lagað orðin
dálítið til, svo þau féllu að beyg-
ingakerfinu. Ég hefi skrifað
nokkrar greinar um þetta í norð-
ur-amerísk rit. Það væri fróðlegt
að fylgjast með hvernig íslenzkan
þróast þarna, því hún fylgir föst-
um reglum. Málfræðingar eru
mjög áhugasamir um þjóðbrota-
mál, því af þeim er margt hægt að
læra um þau Evrópumál sem þau
eru hluti af. Þau þróast að vissu
leyti svo hratt, en eru á hinn bóg-
inn íhaldssöm. T.d. mundi enginn
Vestur-íslendingur segja læknar,
þeir segja læknirar eins og á 19.
aldar íslensku. Þessu var þröngv-
að upp á okkur á sínum tíma af
málhreinsunarmönnum, sem
höfðu fornöldina að fyrirmynd.
Raunar er ég ekkert hissa á því að
íslenzkan sé lífseig í Kanada, ef
það er rétt sem ég heyrði í út-
varpsviðtali að í Brazilíu sé hún að
einhverju leyti til enn. Þar voru
allt aðrar aðstæður. I Kanada var
svo mikil tímarita- og blaðaútgáfa
á íslenzku. Þetta voru stór blöð um
aldamótin og mikið lagt í þau, t.d.
fluttir ritstjórar að þeim að
heiman. Enn er gefið út eitt blað,
Lögberg-Heimskringla, og stefnan
að það sé að hálfu skrifað á ís-
lenzku og að hálfu á ensku. Er þó
víst orðið að meirihluta á ensku.
— Er íslenzkan þá alveg á út-
leið?
— Mér er sagt að öll þjóðabrot
eigi fyrir sér að hverfa. Jafnvel
segja margir að franskan muni
hverfa í Kanada og er hún þó lög-
vernduð. Erfiðast er fyrir önnur
þjóðbrotamál, að þau hafa ekki
vernd að lögum.
Stórverk um Eddu á ensku
Við snúum talinu að fræði-
störfum. Haraldur hefur mikið
kennt Eddurnar og flutt um þær
fyrirlestra í Kanada og í Banda-
ríkjunum. Einnig annazt útgáfur.
Ritstýrði bók um Sæmundar-
Eddu, sem út kom sl. vor. Eitt
stærsta verk sem út hefur komið
um þau fræði á ensku. Kvaðst
hann binda ákaflega miklar vonir
við fyrrnefnda ritröð, sem komin
er af stað hjá háskólaútgáfu
Manitoba-háskóla og nú einnig við
háskólabókaforlagið í Toronto.
T.d. er þar komin út Landnáma-
bók, Saga ísl. þjóðveldisins, Grá-
gás að mestu og nú síðast þetta
geysistóra verk um Sæmundar-
Eddu. þarna er um að ræða fræði-
rit, en þó þannig úr garði gerð að
leikmenn eiga að geta fundið þar
nokkuð sér til ánægju. — Stefna
okkar að sigla milli skers og báru
með það, og það hefur komið í ljós
að mikill áhugi er á Eddu, útskýrir
Haraldur. Úr því tókst að koma
þessari ritröð af stað, ætti að
verða hægt að halda henni áfram.
— Ástæðan fyrir því að við höf-
um bundið okkur við útgáfu á mið-
aldaritum eða ritum um miðald-
irnar er sú að margir háskólar í
hinum engilsaxneska heimi kenna
þessi fræði og við höfum ekki efni
á að vera utan þess hrings, segir
Haraldur ennfremur. Ég hefi oft
verið spurður að því hvort við höf-
um engan áhuga á nútímaís-
lenzku. Og vissulega væri áhuga-
vert að gefa út á ensku sem mest
af verkum varðandi ísland nútíð-
arinnar, ef við hefðum fé og
mannafla. En líklega er einmitt
nú rétti tíminn til að gefa út forn
verk. Norður-ameríkumenn eru að
leita uppruna síns, þreyttir á sínu
söguleysi. Þegar Landnáma kom
út, þá seldist hún geysilega fljótt
og var þó dýr. Og í Manitoba er
eini staðurinn í heiminum, þar