Morgunblaðið - 04.03.1984, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. MARS 1984
Hallvaröur Einvarösson, rannsóknarlögreglustjóri ríkisins, á skrifstofu sinni í húsakynnum RLR í Kópavogi. Morgunblaðið/ Friðþjófur.
GAGNKVÆMT TRÚNAÐAR-
TRAUST VERÐUR AÐRÍKJA MTLU
LÖGREGLU 0G ALMENNINGS
Rætt við Hallvarð Einvarðsson rannsóknarlögreglustjóra um starfsemi Rannsóknarlögreglu ríkisins
Viötal: SVEINN GUÐJÓNSSON
Störf íslenskra lög-
reglumanna hafa verið
talsvert til umræðu að und-
anförnu, í kjölfar atviks er
átti sér stað eftir að
gestur á veitingahúsi fann
ekki frakkann sinn og nú
hefur leitt til opinberrar
málshöfðunar á hendur
þremur lögreglumönnum.
Fjölmiðlar hafa fjallað um
málið frá ýmsum hliðum
og í þessu máli, sem
öðrum, eru skoðanir skipt-
ar, þótt nokkuð hafi hallað á
lögregluna í hinni opin-
beru umræðu. A þeim
vettvangi hefur í sumum
tilfellum verið reitt hátt til
höggs og lögreglan borin
þungum sökum. Áður-
greint mál er vissulega
alvarlegs eðlis og vekur ýms-
ar spurningar, en er þó í
raun aðeins hluti af
stærra umfangi, enda hef-
ur umræðan í heild fjallað
um annaö og meira en
þetta afmarkaða mál. í
Ijósi þeirra staðreynda
hafði Morgunblaðið sam-
band við Hallvarð Ein-
varösson, rannsóknar-
lögreglustjóra, og leitaði
svara við nokkrum spurning-
um sem upp hafa komið í
þessari umræðu svo og
um ýmislegt er varðar
starfsemi Rannsóknarlög-
reglu ríkisins.
Hallvarður Einvarðsson var
skipaður yfirmaður Rannsóknar-
lögreglu ríkisins, er sú stofnun tók
til starfa hinn 1. júlí 1977. Hann
útskrifaðist frá lagadeild Háskóla
íslands vorið 1958 og hóf þá störf
sem fulltrúi hjá Borgarfógeta-
embættinu í Reykjavík. Á árunum
1959 og ’60 stundaði hann nám í
stjórnvísindum og þjóðarrétti við
ríkisháskólann í Madison í Wis-
consin og var um skamma hríð
veturinn eftir við nám í París í
skyldum greinum. Hallvarður hóf
störf sem fulltrúi saksóknara
ríkisins er það embætti var stofn-
að hinn 1. júlí 1961 og þar starfaði
hann óslitið, fyrst sem fulltrúi og
síðan sem aðalfulltrúi og vara-
ríkissaksóknari þar til hann var
skipaður rannsóknarlögreglu-
stjóri ríkisins. Auk þessara aðal-
starfa var Hallvarður í nokkur ár
varaformaður ríkisskattanefndar
og ennfremur hefur hann nú um
árabil starfað að kennslu í refsi-
rétti við Háskóla fslands. Vegna
starfa sinna hefur Hallvarður far-
ið í náms- og kynnisferðir til út-
landa og jafnframt setið fjöl-
marga fundi, sem haldnir hafa
verið á hans starfsvettvangi bæði
hér heima og erlendis. Þar á með-
al sótti hann um nokkurn tíma,
ásamt Valdimar heitnum Stef-
ánssyni, fyrrum ríkissaksóknara,
fundi þeirrar nefndar Evrópu-
ráðsins, sem fjallar um afbrota
málin. Hallvarður gat þess sér-
staklega í spjalli okkar um
starfsferil hans, að það hefði verið
sér ómetanleg reynsla að starfa
um langan tíma við hlið Valdi-
mars Stefánssonar og njóta leið-
sagnar þess mikilhæfa manns.
Við vikum síðan talinu að þeim
breytingum sem á urðu þegar
Rannsóknarlögrela ríkisins tók til
starfa, en um það sagði Hallvarð-
ur m.a.:
„Það er auðvitað ljóst, að þegar
Rannsóknarlögregla ríkisins tók
til starfa þá blöstu við geysimikil
viðfangsefni, sem var skipulagn-
ing hinna margháttuðu starfa sem
biðu þeirrar stofnunar. Hvað
breytingarnar sjálfar varðar voru
þær m.a. fólgnar í því, að því er
varðar það svæði sem aðalstarfs-
svæði RLR nær yfir, að yfirstjórn
lögreglumála og yfirstjórn rann-
sóknarlögreglu voru þá ekki leng-
ur undir stjórn dómara á þessu
svæði, heldur undir sjálfstæðri
stjórn. Þessar breytingar voru
þáttur í endurskoðun, sem unnið
hefur verið að um áratuga skeið og
rekja má allt til ársins 1948, en þá
var lokið rækilegri heildarend-
urskoðun á lagareglum um rétt-
arfar í opinberum málum. f kjöl-
farið var lögtekinn nýr lagabálkur
1951, sem fullnægði að vissu leyti
þeim kröfum sem gerðar voru í
þessari heildarendurskoðun, en af
ýmsum ástæðum var tveimur mik-
ilvægum þáttum þá slegið á frest,
en það voru þeir þættir frum-
varpsins er lutu að skipan ákæru-
valds og rannsóknarvalds.
Réttum tíu árum síðar, árið
1961, var þráðurinn tekinn upp að
nýju að því er varðar ákæruvaldið.
Þá voru lögteknar nýjar reglur um
skipan ákæruvalds og ákæruvald-
ið fengið í hendur sérstökum emb-
ættismanni, saksóknara ríkisins.
Þá komu einnig fram ábendingar
og álitsgerðir um að brýna nauð-
syn bæri einnig til að endurskoða
og endurskipuleggja skipan rann-
sóknarvalds þótt það næði ekki
fram að ganga þá. Það var ekki
fyrr en Réttarfarsnefnd tók upp
þráðinn að nýju, á árunum 1975 og
’76, að fram komu tillögur um
skipan þessara mála og það leiddi
til þess, að þáverandi dómsmála-
ráðherra, Olafur Jóhannesson,
lagði fram frumvarp um Rann-
sóknarlögreglu ríkisins, sem sam-
þykkt var sem lög frá Alþingi í
desember 1976 og tóku þau gildi
hinn 1. júlí 1977.
í meginatriðum er það því svo í
dag, að Rannsóknarlögregla ríkis-
ins hefur með höndum rannsókn á
meginþorra þeirra sakamála, sem
upp koma á aðalstarfssvæði RLR,
eins og því er lýst í lögunum og í
reglugerð um samvinnu og
starfsskiptingu milli RLR og lög-
reglustjóra auk þess sem hún get-
ur verið kvödd til í einstökum
málum, sem upp koma utan þessa
svæðis. Getur til slíks komið að
frumkvæði lögreglustjóra á svæð-
inu, ríkissaksóknara svo og að eig-
in frumkvæði RLR.“
íslcnsk réttarskipan
í framhaldi af þessu var Hall-
varður beðinn að rekja í stórum
dráttum íslenska réttarskipan,
ferilinn frá því maður er handtek-
inn, grunaður um afbrot, og þar til
dómur fellur í máli hans:
„Almennt er það svo, að opinber
mál eða sakamál koma upp með
ýmsum hætti. Þau geta komið upp
í kjölfar eftirlits og gæslustarfa
lögreglunnar. Þau getur borið að
með kæru einstakra aðila, sem
telja á sér brotið, og þær kærur
geta ýmist borist skriflega eða að
menn koma sjálfir og lýsa í
skýrslu þeim kæruefnum sem um
er að ræða hverju sinni. Þá tekur
við rannsókn þeirra sakarefna eða
kæruefna, sem fram eru borin, að
því tilskyldu auðvitað, að fyrir
hendi sé nokkuð rökstuddur grun-
ur um, að slíkt athæfi hafi verið
framið sem gefi tilefni til lög-
reglurannsóknar.
Oft er það svo, að lögregla í hin-
um ýmsu rannsóknarumdæmum
annast frumaðgerðir vegna brota
eða kæruefna og gefur almenna
skýrslu um það hvers hún hefur
orðið vísari og greinir frá þeim
kæruefnum, sem upp hafa komið.
Þetta er mismunandi eftir brot-
um, en ákaflega oft er það svo, að
það er hin almenna lögregla, sem
verður þess fyrst áskynja að at-
hæfi hefur verið framið, sem gefur
tilefni til lögreglurannsóknar. í
hlut hinnar almennu lögreglu
falla því oft ákaflega mikilvæg
viðfangsefni. Hún kemur á vett-
vang og gerir fyrstu ráðstafanir í
þágu rannsóknar málsins, þar til
rannsóknarlögregla kemur á stað-
inn og tekur við. Og ég vil leggja
alveg sérstaka áherslu á mikil-
vægi þessara fyrstu lögregluað-
gerða, enda er lögð mikil áhersla á
þetta atriði við kennslu í Lög-
regluskóla ríkisins.
Um lögreglurannsókn brota-
mála er í nokkrum meginatriðum
fjallað í reglum réttarfarslaga um
meðferð opinberra mála og þar
eru gefnar þær leikreglur og þær
réttarreglur sem lögregla og rann-
sóknarlögregla verður að fara eft-
ir. Og á þetta er auðvitað lögð rík
áhersla, bæði í Lögregluskólanum
og á þeim sérnámskeiðum, sem
haldin hafa verið á vegum RLR.
Og ég leyfi mér að fullyrða, að
lögreglumenn og rannsóknar-
lögreglumenn eru vel að sér í þeim
reglum sem lögin kveða á um,
bæði vegna þeirrar fræðslu sem
þeir hafa fengið og vegna reynslu í
starfi. Auk þess starfa hér lög-
fræðingar, sem hafa langa og
mikla reynslu í meðferð opinberra
mála. Þeir hafa áður starfað um