Morgunblaðið - 04.03.1984, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. MARS 1984
43
99 Ferðaþjónustan
er atvinnugrein
sem framtíð er í((
Hólmfríður Árnadóttir, viðskiptafræðingur, hef-
ur á áttunda ár gegnt starfi framkvæmdastjóra hjá
Sambandi veitinga- og gistihúsa og vann áður hjá
Flugleiðum. í eftirfarandi viðtali við Hólmfríði er
fjallað um íslensk ferðamál og spáð í framtíðina á
þeim vettvangi.
Hólmfríður Árnadóttir, framkvæmdastjóri
Vaxandi áhugi
ráðamanna
„Bæði ráðmenn og aðrir eru að
átta sig á að ferðaþjónustan er at-
vinnugrein sem framtíð er í. Það
er nokkurn veginn Ijóst að undir-
stöðuatvinnuvegirnir, landbúnað-
urinn og sjávarútvegurinn, standa
hvorki undir bættum lífskjörum
né taka við meiri mannafla. Það er
frekar að þar þurfi að fækka
starfsfólki. Iðnaðurinn, sem menn
hafa mest horft til á undanförnum
árum, tekur ekki við nema hluta
af því fólki sem á næstu árum
kemur út á vinnumarkaðinn. Ein-
hversstaðar þarf það að fá vinnu
og ferðaþjónustan er ein af þeim
greinum sem með skipulegri upp-
þyggingu getur tekið við því,“
sagði Hólmfríður í upphafi við-
talsins.
„Mér þótti það athyglisvert á
ferðamálaráðstefnu sl. haust, en
þar voru mættir fulltrúar frá öll-
um stjórnmálaflokkunum, hvað
viðhorf þeirra til þessarar at-
vinnugreinar var í fyrsta skipti
verulega jákvætt, en þeir tjáðu sig
um nauðsyn þess að búa að henni
svo hún gæti þrifist eðlilega.
Að vísu komu þeir ekki með
margar beinar tillögur um hvern-
ig þróa mætti ferðaþjónustuna.
En jákvæð afstaða er undirstaða
þess að stjórnmálamenn, þeir sem
völdin hafa, sinni tillögum og
hugmyndum sem frá atvinnu-
greininni koma. Margar þær
greinar, sem ferðaþjónustan er
samsett af bera t.d. margvíslega
skatta umfram það, sem aðrar
greinar búa við og langt umfram
það sem rikið leggur aftur í hana
til uppbyggingar og þróunar. Sem
dæmi má nefna flugvallaskattinn,
sem er með þeim hæsta sem þekk-
ist í heiminum, háa álagningu á
fríhafnarvörur, margvíslega og
sundurleita skatta af veitinga-
rekstri og fleira.
Ein forsenda þess að atvinnu-
grein geti þróast eðlilega er að
hún hafi starfsramma við hæfi.
Skömmu eftir að Matthías
Bjarnason tók við embætti sam-
gönguráðherra skipaði hann tvær
nefndir, annars vegar til að endur-
skoða lög um ferðamál og hins
vegar til að endurskoða lög um
veitingasölu og gististaðahald.
Þessi endurskoðun laganna var
löngu orðin tímabær."
Hvers vegna tímabær?
„Ferðamálalögin frá 1976 þarfn-
ast endurskoðunar m.a. hvað varð-
ar skipan Ferðamálaráðs og hlut-
verk þess. Lögin um veitingasölu
og gististaðahald eru rúmlega
tuttugu ára gömul. í þeim og sér-
staklega reglugerðinni, sem sett
var samkvæmt þeim, er fjöldi
ákvæða sem úrelt eru orðin.“
Hver hefur þróunin verið í þessari
atvinnugrein síðustu árin?
„Það eru mjög margir mismun-
andi aðilar sem tengjast ferða-
þjónustunni. Það eru þeir sem eru
í samgöngumálunum, hótel- og
veitingastörfum, ferðaskrifstofur,
minjagripaverslanir, leiðsögu-
menn, bílaleigur og fleiri. Alls eru
hátt á fimmta þúsund ársstörf í
ferðaþjónustu og skyldum störf-
um.
Það hversu margir og um margt
ólíkir aðilar tengjast greininni
gerir það að verkum að uppbygg-
Rætt við
Hólmfríði
Árnadóttur,
framkvæmda-
stjóra
ing hefur ekki verið samræmd og
markviss. Það er of mikið af
ferðaskrifstofum, bílaleigum og
veitingahúsum í Reykjavík svo
dæmi séu nefnd. Á sama tíma
skortir ýmsa þjónustu úti á landi.
Hér hefur ekki verið mótuð nein
opinber ferðamálastefna, sem
gæti verið grundvöllur fyrir fram-
takssama einstaklinga að vinna
eftir.“
Ferdamálastefna
Að hverju á að stefna í ferðamál-
um?
„Sumir hafa nefnt ferðaþjónust-
una ferðaiðnað eða jafnvel ferða-
mannaiðnað, mér finnast bæði
orðin ótæk, en hvað um það. Hún á
það sammerkt með iðnaðinum að
vera sett saman úr þremur þátt-
um; vöruþróun, framleiðni og
markaðssetningu. Spurningarnar
eru því: Hvað hefur ísland að
bjóða ferðamönnum? Hvernig á að
setja það sem við höfum að bjóða í
söluhæfan búning? Hvernig eigum
við síðan að selja það?
í slíkri umræðu má ekki gleyma
því að ferðaþjónustan er tvíþætt,
annars vegar þjónusta við erlenda
ferðamenn og hins vegar við okkur
íslendinga sjálfa. Uppbyggingin
þarf að miðast við þarfir beggja
þessara hópa.
Þjónustu við ferðamenn er því
miður víða ábótavant. Hótel eru
dreifð, þjónustumiðstöðvum, eins
og í Skaftafelli, þyrfti að koma
upp víðar og tjaldstæði eru mjög
vanbúin. í stórum landshlutum er
tæplega aðgangur að einföldustu
snyrtiaðstöðu. Kveður svo rammt
að þessu að nægja myndi til um-
ræðu á heilli sjálfstæðri ráð-
stefnu. Jafnvel einföldustu hlutum
eins og vegamerkingum er ábóta-
vant.
Ferðaþjónustan er enn mjög
ung atvinnugrein. Við búum því
ekki að neinni arfleifð hvað þekk-
ingu varðar, eða gömlum hefðum,
og því þarf mjög að auka menntun
þeirra sem starfa í þessari grein.
Hótel- og veitingaskólinn, sem á
að sjá um fræðslu fyrir alla þá
sem starfa á hótelum, hefur t.d.
aldrei útskrifað aðra en þjóna og
kokka. Ferðamálaráð hefur haldið
námskeið fyrir leiðsögumenn, en
um aðra skipulagða menntun er
ekki að ræða hér á landi á sviði
ferðaþjónustunnar. Úr því þarf að
bæta ef við ætlum að veita full-
nægjandi þjónustu og vera sam-
keppnishæf. Það þarf enginn að
ganga að því gruflandi að sam-
keppnin um ferðamanninn er
mjög hörð. Það sem úrskeiðis fer,
spyrst og aðrar þjóðir eru þá
reiðubúnar að gera betur.“
Hvernig á að kynna ísland sem
ferðamannaland?
„Fyrst þarf að skilgreina til
hvaða ferðamanna ísland höfðar
og nær til. Við erum engin Mall-
orca, sem fellur við hvers manns
smekk og pyngju!
Það sem Island hefur fyrst og
fremst upp á að bjóða er stórkost-
legt landslag. Náttúruskoðendur
eru því og verða enn um sinn
helstu erlendu ferðamennirnir
hingað. f öðru lagi mætti hugsa
sér að laða hingað sportveiði-
menn, hér er frábær aðstaða til
stangveiða í ám, vötnum og sjó.
Um daginn heyrði ég „survival
training" nefnt í tengslum við
ferðaþjónustu. Hér er bæði land-
fræðileg og veðurfarsleg aðstaða
fyrir þá sem vilja eða verða að
hætta lífi og limum í alls kyns
harðræði.
Það er gömul hugmynd og ný að
fá hingað erlendar ráðstefnur. Það
er staðreynd að hingað koma enn
nær eingöngu skylduráðstefnurn-
ar, sem haldnar eru á Norðurlönd-
unum til skiptis. í fyrra var unnin
merk könnun á möguleikum okkar
til þess að halda fjölþjóða ráð-
stefnur. Þar kom fram að aðstaða
á hótelunum er ekki á alþjóða-
mælikvarða, enda hefur aðeins
eitt íslenskt hótel verið hannað
sérstaklega með ráðstefnuhald í
huga. Hvort fjárhagslegt bolmagn
eða vilji er fyrir hendi til þess að
gera nauðsynlegar úrbætur er
spurning.“
Ferðamannastraumur-
inn hefur staðið
í stað frá 1972
Hverju er spád um ferðamanna-
straum hingað á næstu árum?
„Því er spáð að fram til 1992
verði um 3'/i% fjölgun erlendra
ferðamanna á ári. Það er nær ekk-
ert vitað um ferðir íslendinga um
eigið land og því engar forsendur
til að spá neinu í því efni. Nú er þó
verið að leggja drög að öflun upp-
lýsinga um ferðavenjur íslend-
inga.
í Vestur-Evrópu t.d. hefur orðií
gífurleg aukning í ferðalögum á
milli landa, en sú þróun hefur ekki
náð hingað. Straumur erlendra
ferðamanna til íslands hefur nán-
ast staðið í stað frá 1972, þegar
olíu- og efnahagskreppan skall á,
nema hvað aukningin varð tölu-
verð á síðasta ári eða um 7% frá
árinu 1982.
Stærsta vandamál íslenskrar
ferðaþjónustu er að um 52% er-
lendra ferðamanna koma hingað á
stuttu tímabili á árinu eða í júní,
júlí og ágúst. Það væri æskilegt ef
Wgt væri að lengja þennan tíma.
En það er erfitt að ferðast um
landið nema um hásumarið. Það
mætti t.d. bjóða ódýrari ferðir á
vorin og haustin, m.a. fyrir ellilíf-
eyrisþega og beina athyglinni þá
að íslenskri menningu. Reykjavík
er að mörgu leyti skemmtileg
borg, en það þarf að auðvelda
ferðamönnum að njóta hennar.
Hér er t.d. mjög blómlegt tónlist-
ar- og myndlistarlíf og skemmt-
analíf er hér fjörugt fyrir þá sem
það vilja. Opnunartími safna er
mjög takmarkaður og öll loka þau
á sama tíma. Úr því má auðvitað
bæta. Sundstaðirnir þykja til
fyrirmyndar og e.t.v. er mögulegt
að kynna það sem sérstætt er í
atvinnulífinu, t.d. fyrirtæki í út-
gerð og fiskvinnslu."
Nú hefur gætt nokkurrar tor-
tryggni meðal landsmanna gagnvart
erlendum ferðamönnum, m.t.t. um-
gengni þeirra um landið?
„Mér hefur þótt of mikið gert úr
náttúruspjöllum af völdum er-
lendra ferðamanna. Fólk spyrst
fyrir og er reiðubúið til að taka
leiðbeiningum. Með upplýsingum
má stýra ferðum manna um há-
lendið, t.d. þannig að ekki verði
um langtímadvöl þeirra þar að
ræða. Auðvitað verða það alltaf
einhverjir sem vilja vera um
lengri tíma í óbyggðum, en það má
í ríkari mæli stýra ferðum á staði,
sem eru aðgengilegri en aðrir úr
byggð.“
Þú sagðir áðan að hátt á fimmta
þúsund ársstörf væru í ferðaþjón-
ustu og skvldum störfum. Hverjar
eru gjaldeyristekjurnar af ferðaþjón-
ustu við erlenda ferðamenn?
„Ferðaþjónustan er góð auka-
búgrein, sem skilar verulegum
tekjum í þjóðarbúið. Á síðastliðnu
ári komu 77.600 erlendir ferða-
menn til íslands. Þeir skiluðu
landinu gjaldeyri fyrir um 680
milljónir króna fyrir utan það sem
þeir greiddu í fargjöld. Gjaldeyr-
istekjur af ferðaþjónustu hafa á
undanförnum árum verið svipaðar
og af útflutningsiðnaðinum, ef
fiskur og ál eru undanskilin. Að
auki borða svo þessir ágætu út-
lendingar ókjörin öll af landbún-
aðarofframleiðslunni og spara
okkur því heilmiklar útflutnings-
bætur!
Ef rétt er á málum haldið getur
ferðaþjónustan gert enn betur.
Til þess þarf að efla Ferðamála-
ráð, bæði stjórnskipan þess og
fjárhag. Lögum samkvæmt eru
því að vísu tryggðar þokkalegar
tekjur, en það hefur aldrei fengið
þær að fullu til ráðstöfunar. Meg-
inforsenda þess að betur verði
gert er sú, að þeir aðilar sem að
þessari atvinnugrein standa, vinni
saman að skipulegri uppbyggingu
innanlands og kynningu á landi og
þjóð erlendis."
Vidtal: Ásdís J. Rafnar
Myno VI FJÖLDI FEROAMANNA Á ÁRI 1976 - 1979
MIOAO VIO 1975
1975* lOO
myno lll FJÖLDI ERLENDRA FEROAMANNA
Á ÍSLANOI ARIN 1947 1982
þuMnd
80 i
1947 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 82