Morgunblaðið - 04.03.1984, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. MARS 1984
41
ranglátu en broslegu örlögum
dönskubókanna okkar. Síðar varð
hann reyndar afbragðsgóður
dönskumaður.
Hitt áhugamálið, sem veitti
okkur ómældar ánægjustundir,
var jazz. Ekki svo að skilja að við
forsómuðum klassík, öðru nær.
Hún gerir hins vegar þá kröfu að
maður hlusti þegjandi, meðan
jazzinn ýtir undir samræður og
tekur þátt í þeim, þegar góðir
menn spila.
Sigurjón átti mikið safn af góð-
um jazzplötum og sjaldan hitt-
umst við heima hjá öðrum hvorum
án þess að góðir jazzistar tækju
þátt í þeim fundum.
Fyrir nokkrum árum keypti Sig-
urjón sér hljómflutningstæki frá
þekktum framleiðanda. Plötuspil-
arinn reyndist ekki sem skyldi og
fjarri því sem framleiðandinn
auglýsti. Eftir að hafa í tvígang
látið umboðsaðilann gera við
hann, án fullnægjandi árangurs,
bar hann þetta rándýra tæki niður
stigann og henti því í öskutunn-
una.
Þannig var Sigurjón, hreinn og
beinn, engar vífilengjur, ekkert
hálfkák. Hann var einn þeirra
manna sem ljóðlínurnar „þéttur á
velli, þéttur í lund, þrautgóður á
raunastund" eru ortar um.
Guðbjörg fóstra hans vildi að
hann yrði menntamaður og legði
stund á tungumálanám. En eins
og áður sagði var hugur hans
löngu ráðinn og hann léði aldrei
máls á því.
Menntamaður varð hann raun-
ar, en hann valdi sjálfur sínar
menntir. Það eru ekki miklar ýkj-
ur að segja að hann hafi varla lagt
frá sér bók síðan hann varð læs.
Og í seinni tíð a.m.k. var hann
jafnvígur á móðurmálið, ensku og
norðurlandamálin (að undanskil-
inni finnsku).
Hann átti mikið safn bóka um
hin fjölbreytilegustu efni. Nánast
allt pappírskiljur því það var efni
þeirra en ekki umbúðir sem hann
sóttist eftir.
Árið 1962 lauk hann þriðja stigi
stýrimannaprófs, hæstur yfir
skólann, og varðskipadeildinni
1969 meðal þeirra hæstu. Hann
var á Sambandsskipunum í sex ár,
þar af lengi á Hamrafellinu og
sótti olíu til Batum við Svartahaf í
Georgíu. Þetta var löng leið og til-
breytingasnauð, þó mikill væri
munurinn á áfangastöðunum, og
þar hygg ég hann hafa komist
næst því að leiðast starfið.
Árið 1966 réðst hann stýrimað-
ur til Landhelgisgæzlunnar þar
sem hann síðan starfaði til dauða-
dags.
Sigurjón kvæntist fyrrum
skólasystur okkar, Jóhönnu Björk
Hlöðversdóttur fóstru, árið 1964.
Þau höfðu eignast dóttur, Sunnu
Reyr, árið 1963, sem nú er búfræð-
ingur að mennt og býr á Ósi við
Bolungarvík með unnusta sínum
Högna Jónssyni. Síðan eignuðust
þau soninn Svein Reyr árið 1966.
Jóhanna átti son fyrir, Hlöðver
Reyr, þegar þau tóku saman og
ættleiddi Sigurjón hann.
Þau keyptu íbúð í Árbænum og
síðar í Breiðholtinu og bjuggu sér
heimili af myndarbrag. Átti Jó-
hanna þar hlut fyllilega til jafns
við mann sinn enda sá dugnaðar-
forkur sem hún hefur haft fulla
þörf fyrir að vera bæði þá og síðar.
Ekki báru þau hjón gæfu til
samlyndis og skildu árið 1976.
Ári síðar keypti Sigurjón gamla
íbúð á þriðju hæð í húsi við Lauga-
veginn. Hún var í niðurníðslu og
fóru nú flestar frístundir í að gera
hana í stand. Þetta vann hann að
mestu sjálfur en vinnufélagar
hans og vinir, þeir Ólafur Pálsson,
Magnús Jónsson og Lúðvík Ólafs-
son, lögðu honum oftsinnis lið.
Þessu verki var lokið fyrir
nokkrum árum og íbúðin orðin
ákaflega vistleg. En hann bjó þar
ekki einn og vísast að fáar íbúðir
af þessari stærð hafi verið byggð-
ar fleirum.
Hann hafði mikið yndi af gull-
fiskarækt og voru a.m.k. fjögur
stór fiskabúr búin fullkomnustu
tækjum þar inni og hvert um sig
með fjölda íbúa af öllum stærðum
og gerðum. Auk þess var þar að
sjálfsögðu vandað bókasafn um
gullfiskaræktun, og var hann orð-
inn ákaflega vel heima í þessum
efnum.
Hann gat setið langtímum sam-
an, hlustað á tónlist og virt fyrir
sér atferli þessara litfögru, þöglu
vina sinna, sem hann annaðist af
stakri natni.
Sigurjón var safnari í eðli sínu.
Hann átti vandað frímerkjasafn
og ýmsa gamla muni sem skreyttu
veggina í íbúðinni. í vor keypti
hann sér vandaða myndavél og lét
þar með rætast gamlan draum um
að eignast slíkt tæki. Að sögn fé-
laga hans á sjónum var hún líka
óspart notuð þennan stutta tíma
þar til hún hvarf með honum í
djúpið.
Þegar „þorskastríðið" stóð sem
hæst, innti fóstra hans hann eftir
því hvort ekki væri uggur í honum
við þetta hættuspil.
„Nei,“ svaraði Sigurjón. „Eigum
við ekki alltaf þessa skuld
ógoldna? Við fáum þetta líf og
greiðum það fyrr eða síðar með
dauðanum."
Þeir sem velja sér störf á skip-
um og flugvélum Landhelgisgæzl-
unnar fara ekki í grafgötur um að
lífið getur fengið skjótan endi.
Hluti starfsins er að keppa við
sjálfan dauðann og tortíminguna
um mannslíf og verðmæti.
Tilgangur hinstu farar Sigur-
jóns og hans vösku félaga var að
búa sig betur undir björgunar-
störf í náttmyrkri og við erfiðar
aðstæður, og enginn ræður sínum
næturstað. Hið skjóta og ótíma-
bæra fráfall vinar míns er mér þó
minni harmur en ella mundi því
ég hef mér nákomið dæmi um það
hvernig alvarlegir sjúkdómar geta
hægt og bítandi lagt að velli mátt
og þrótt þeirra sem síst skyldi.
Það þarf næstum því yfirnátt-
úrulegt þolgæði til að umbera
slíkt í áraraðir og ég þekkti skap-
höfn vinar míns nægilega vel til
að vita að hann hlaut þann kost-
inn sem hann hefði sjálfur valið,
stæði okkur mönnum yfir höfuð
slíkt til boða.
Um sjómennsku Sigurjóns get
ég ekki skrifað nema af afspurn.
Þó mun óhætt að segja að hann
átti virðingu félaga sinna óskipta.
Rangt væri að segja að hann hefði
verið léttlyndur, hann gat haft allt
á hornum sér þegar mikið stóð til,
en var allra manna vaskastur þeg-
ar á hólminn var komið og lék á
als oddi þegar erfiðu verki var far-
sællega lokið.
Sigurður Steinar var fyrsti
stýrimaður hjá honum þegar hann
var skipstjóri í afleysingum á
Ægi.
„Betri skipstjóra hef ég ekki
haft. Hann sýndi mér traust sem
ég reyndi að verðskulda. Hafði
öryggi kunnáttumannsins og
ákveðni stjórnandans. Hann var
afburða stærðfræðingur og sigl-
ingafræðingur, og skýrslugerð
hans var okkur hinum til fyrir-
myndar bæði um stíl og mál. Smá-
muna- eða afskiptasemi átti hann
ekki til, lét hvern mann um sitt
verk en fylgdist grannt með öllu,
hældi því sem vel var gert en fann
að því sem miður fór.
•Undir hans stjórn vann áhöfnin
sem einn maður," sagði Sigurður
og eftir einum virtasta skipherra
Gæzlunnar hafði hann „að galla
hefði hann Sigurjón vissulega
haft, en þeir hefðu verið léttvægir
á móti kostunum."
Finnist nú einhverjum gæta
ótilhlýðilegs alvöruleysis í þessari
minningargrein er því til að svara
að vílskrifum að vini mínum
gengnum ætla ég ekki að standa
honum skil þegar við hittumst
hinumegin, og svo að í einni af
mörgum kvikmyndum, sem við
sáum saman strákar, var jarðar-
för í Harlem.
Þetta svarta fólk, sem undir
dýrlegum Dixiland-tónum fylgdi
hinum látna til grafar, myrkvaði
ekki boðskap Krists um annað líf
og betra að þessu loknu með okkar
evrópsku efagirnd. Þetta var að
okkar viti hið rétta viðhorf til
dauðans.
Að lokum vil ég votta börnum
Sigurjóns, móður, fósturmóður og
bróður og öðrum vandamönnum
og vinum samúð mína og þakka
forsjóninni þennan góða vin og
þær stundir sem við áttum saman.
Kristinn Helgason
Minning:
Emilía Jónas-
dóttir leikkona
Kveðja frá
I>jóöleikhúsinu
Emilía Jónasdóttir, leikkona,
fæddist 19. maí 1091 á Þingeyri
við Dýrafjörð. Foreldrar hennar
voru Jónas Jónasson og Ingibjörg
Bergsdóttir. Leikferill Emilíu
hófst snemma og lék hún frá unga
aldri með áhugamannahópum, en
hennar fyrsta „skráða“ hlutverk
er Greifafrúin í „Ambrosíus" eftir
Christian Molbeck hjá Leikfélagi
Akureyrar undir leikstjórn Har-
aldar Björnssonar. Emilía lagði
leið sína upp á leiksvið Reykjavík-
ur upp úr árinu 1940 og lék fjöl-
mörg hlutverk hjá Leikfélagi
Reykjavíkur alveg fram á árið
1970.
Emilía réðst strax að Þjóðleik-
húsinu við opnun þess og lék í
tveimur af þremur opnunarsýn-
ingum leikhússins, þ.e. Guðfinnu í
„Fjalla-Eyvindi" og móður Jóns
Hreggviðssonar í „íslandsklukk-
unni“. í hálfan þriðja áratug lék
Emilía ótal hlutverk á fjölum
Þjóðleikhússins eða þar til fyrir
um það bil tíu árum er heilsa
hennar fór að gefa sig, þannig að
hún neyddist til að leggja leiklist-
ina á hilluna.
Emilía var sérstökum kostum
búin sem leikkona, einkum og sér í
lagi naut hún sín í gamanhlut-
verkum, svipbrigði hennar og hin
djúpa sérkennilega rödd hrifu með
sér hvern þann áhorfanda sem í
salnum var. Margar ógleymanleg-
ar persónur skapaði hún á sviði og
var hún í hópi vinsælustu gaman-
leikara landsins. Nægir að nefna
Tannhvössu tengdamömmuna,
Gróu á Leiti í „Pilti og stúlku" og
Magðalenu í „Æðikollinum". Ekki
voru þó hæfileikar hennar ein-
skorðaðir við gamanleik, henni
tókst einatt að skapa trúverðugar,
sterkar og eftirminnilegar persón-
ur úr þeim hlutverkum sem hún
fór með, sem dregnar voru ein-
földum en skýrum dráttum, eða
hver man t.d. ekki eftir henni í
Títúbu í „í deiglunni", sem það
leikrit sá.
Emilía var öllum landsmönnum
vel kunn, ekki síst fyrir þátttöku
hennar í leikferðum um landið, en
þær voru ófáar, einna mestum
vinsældum náði hún í hlutverki
Nillu í „Jeppa á Fjalli", sem hún
ferðaðist með um landið þvert og
endilangt.
Þá má ekki gleyma vinsældum
hennar meðal barnanna. Hún sló í
gegn í öllum þeim barnaleikritum
sem hún tók þátt í og rödd hennar
mun hljóma í mörg ár enn í hlut-
verkum Bangsamömmu í „Dýrun-
um í Hálsaskógi" og Soffíu frænku
í „Kardimommubænum", en leik-
rit þessi eru ennþá með vinsælasta
barnaefni sem fæst á hljómplöt-
um.
Ekki er hægt að skiljast svo við
minningu Emilíu Jónasdóttur að
ekki sé þess getið hvernig hún var
að tjaldabaki og í persónulegri
viðkynningu. Hún var einstaklega
glaðvær og hlýleg í viðmóti, hún
átti einstaklega auðvelt með að
kynnast fólki og gera það að vin-
um sínum og aldrei fór á milli
mála hvort Emilía var stödd í hús-
inu eða ekki, því þegar hún var
viðstödd glumdu hlátrasköllin um
alla ganga, og hennar hlátur skar
sig alltaf úr. Hlátur hennar sem
var afar magnaður hafði oft góð
áhrif á sýningar, því ef hún var
stödd í áhorfendasal og hló hreif
hún alla með sér og lyfti þá sýn-
ingum á „æðra plan“.
Emilía hélt upp á áttræðisaf-
mæli sitt hjá dóttur sinni í Hafn-
arfirði. Á örskömmum tíma fyllt-
ist þar húsið af vinum hennar og
kollegum og þar ríkti hin gamla
glaðværð og sérstaka leikhús-
stemmning sem ævinlega fylgdi
þessari vinmörgu og vinsælu leik-
konu.
Þegar við nú kveðjum Emilíu
Jónasdóttur eftir langa og góða
viðkynningu, þá er efst í huganum
þakklæti, þakklæti fyrir hennar
stóra skerf til íslenskrar leiklistar
og þakklæti fyrir minninguna um
allar þær góðu stundir sem leik-
húsfólk hefur notið með henni.
Fyrir hönd Þjóðleikhússins vil
ég votta fjölskyldu hennar allri
innilega samúð.
Gísli Alfreðsson
Theodóra Stefáns-
dóttir — Minning
Fædd 14. september 1899
Dáin 25. febrúar 1984
Á morgun, mánudaginn 5. mars,
veður gerð frá Bústaðakirkju í
Reykjavík útför Theodóru Stef-
ánsdóttur til heimilis að Álfta-
mýri 14.
Theodóra var fædd á Króksvöll-
um í Garði, dóttir hjónanna Stef-
áns Einarssqnar frá Skálabrekku í
Þingvallasveit og Sigríðar
Sveinsdóttur frá Brekku á Kjal-
arnesi. Voru þau systkinin 10, en
eftirlifandi nú eru 4. Hún giftist
hinn 28. desember 1918 Þormóði
Sveinssyni. Þeim varð 6 barna
auðið og eru 5 á lífi. Fyrstu árin
bjuggu þau í Garðinum, en flutt-
ust árið 1920 til Reykjavíkur og
bjuggu þar síðan. Hinn 11. janúar
1964 andaðist Þormóður eigin-
maður hennar.
Theodóra átti við mikil veikindi
að stríða síðustu árin og var það
ósjaldan, að hún virtist liggja
fyrir dauðanum, en ávallt náði
hún sér á strik aftur, enda mjög
ákveðin og sjálfstæð á allan hátt.
En svo dó hún, okkur öllum að
óvörum, er hún sat yfir kaffisopa
rétt eftir hádegið, þrautalaus.
Kvöldið áður hafði dóttir hennar
Sveiney verið í heimsókn og var
hún þá með hressasta móti.
Theodóra var trúuð og hjálpsöm
mjög, enda vissi fólk ávallt hvar
hana var að finna, ef eitthvað
bjátaði á. Ég minnist þess best,
þegar bóðir minn slasaðist, þá var
strax sent eftir ömmu Theu, eins
og hún var kölluð. Á hverju kvöldi
bað hún með okkur sýstkinunum,
meðan hann lá meðvitundarlaus á
spítalanum.
Hún var mikið fyrir kveðskap
og kunni heilu kvæðin utanað og
gat ávallt fundið vísur, er hentuðu
hverju tækifæri, jafnvel er hún
átti hvað erfiðast um mál í veik-
indum sínum.
Eitt sinn, er hún lá sem oftar á
spítala, kom til hennar maður, er
fór með eftirfarandi vísu fyrir
hana. Mér er hún mjög minnis-
stæð, vegna þess að ömmu þjótti
mjög vænt um hana og fór oft með
hana, er maður var eitthvað
hnugginn.
Þó að leiðin virðist vönd
vertu ekki hryggur,
það það er eins og hulin hönd
hjálpi er mest við liggur.
Við barnabörnin eigum um
hana góðar minningar og vil ég
Emilía Jónasdóttir, leikkona, er
dáin. Það kom eins og reiðarslag
yfir mig þegar ég frétti lát henn-
ar.
Ég sakna hennar sárt því hún
var góð kona og mér þótti reglu-
lega vænt um hana því hún vildi
öllum vel og oft var hlegið þegar
hún sagði frá. Ég kynntist henni
þegar ég var 5 ára gamall og kom
til hennar og söng fyrir hana öll
lögin úr Kardimonnubænum og
skemmtum við okkur vel.
Á seinni árum þróaðist þessi
vinátta, þar sem ég í mörg ár var
sendill fyrir hana og þegar því var
lokið sátum við í eldhúsinu á
Óðinsgötu 22A þar sem hún bjó.
Nú er hún farin yfir móðuna
miklu, á annað svið þar sem hún
leikur nú.
Árið 1972 lékum við í sama leik-
ritinu um Jón Arason biskup í
Þjóðleikhúsinu þar sem ég vinn
nú, hún var ráðskona og ég vinnu-
maður. Annars man ég hana best í
hlutverki Soffíu frænku og mörg-
um öðrum hlutverkum, eins og í
Leynimel 13 í hlutverki tengda-
mömmu. Einnig sem barnfóstruna
í Ferðinni til tunglsins, sem ég
held að hafi verið hennar síðasta
hlutverk. Ég geymi minningu
góðrar konu í hjarta mínu.
Dætrum, tengdasonum, barna-
börnum og langömmubörnum,
sendi ég innilegar samúðarkveðjur
og bið Guð að styrkja þau í þeirra
þungu sorg.
Kristinn Guðmundsson

enda þessa minningargrein um
ömmu með þeim orðum, sem hún
sagði svo oft: „Ef eithvað amar að,
skaltu biðja", og síðan fór hún
með þetta vers:
„Bænin má aldrei bresta þig
búin er freisting ýmislig
þá líf og sál er lúð og þjáð
lykill er hún að Drottins náð.“
(H.P.)
Nanna Harðardóttir