Morgunblaðið - 14.03.1984, Blaðsíða 4

52
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. MARZ 1984
Hugmyndir Henry Kissingers um breytingar á Atlantshafsbandalag-
inu, sem hann kynnti í grein í vikuritinu Time, hafa vakið verulega
athygli og umræður. í meðfylgjandi grein lýsir Arne Olav Brundtland
hugmyndunum og gagnrýnir þær frá sínum sjónarhóli.
Fyrstu viðbrögð meðal evrópskra stjórnmálamanna við tillögum Kissingers
eru þau, að ekki sé unnt að framkvæma þær. í því efni hefur athyglin einkum
beinst að sjónarmiðum stjórnmálamanna í Vestur-Þýskalandi — eigi að breyta
varnarstefnu Atlantshafsbandalagsins með því að auka venjulegan vopnabúnað í
Evrópu er breytingin ekki síst undir Vestur-Þjóðverjum komin. Alois Mertes,
aðstoðarutanríkisráðherra í Vestur-Þýskalandi og þingmaður Kristilega demó-
krataflokksins, hefur opinberlega lýst andstöðu við kjarnann í tillögum Kissingers
og gefið til kynna að grein hans veiki tiltrú manna til Bandaríkjanna. Richard
Burt, aðstoðarutanríkisráðherra Bandaríkjanna um evrópsk málefni, lét þau
orð falla um hugmyndir Kissingers að þær væru „alveg út í hött“.
Hvað sem þessum ummælum líður, er grein Kissingers til þess fallin að vekja
menn til umhugsunar um stöðu og framtíð Atlantshafsbandalagsins nú þegar 35
ár eru liðin frá stofnun þess.
því að einhver árangur verði af við-
ræðum austurs og vesturs.
Hér hefur hann nokkuð til síns
máls. En eins og áður er sagt er
auðveldara að greina sjúkdóminn,
þótt það geti verið nógu erfitt, en
að leggja til lyf sem sjúklingurinn
er fús að taka.
Vestur-Evrópa
fær nýtt hlutverk
Kissinger snýr sér af mestri ein-
beitni til Vestur-Evrópubúa. Þeir
eiga að taka að sér nýtt hlutverk í
samræmi við efnahagslega getu
sína. Á árinu 1990 eiga þeir að hafa
axlað meginábyrgðina á venju-
legum vörnum landa sinna segir
Kissinger um leið og hann minnir
lesendurna á að í Vestur-Evrópu
búi hálfu fleira fólk en í Sovétríkj-
unum og þjóðarframleiðsla í
Upphafið á grein Henry Kissingers í Time.
A Plan to Reshape NATO
By HENRY KISSINGER
After 35 years of preserving peace in IVestern Europe. the Atlantic Alliance confronts new military. political
and social realities. In this article. aformer Secretary of State proposes dramatic—and in his
view. vital—steps to help the alliance meet the challenges ahead Among them: NA TO 's Supreme Allied
Commander should be a European. not an American. as is now the case; Europe should have a decisive
voice in certain nuclear arms-control talks and greater responsibility for itsground defense. If Europe
refuses to accept that responsibility. the U.S. should withdraw up to half of íts ground forcesfrom Europe.
Frá þeim tíma þegar Henry Kissinger var utanríkisráðherra Bandaríkjanna
og sótti topp-fund hjá NATO, frá vinstri: Harold Wilson, James Callaghan,
Kissinger, Gerald Ford.
Tillögur Kissingers um
endurbætur á NATO
Eftir Arne Olav
Brundtland
Þegar gerðar eru tillögur um
breytingar á Atlantshafsbandalag-
inu (NATO) og endurskoðun á
varnarstefnu bandalagsins hneigj-
ast menn til að ganga í hring. Lýst
er óskum um að kjarnorkuvopn
vegi ekki jafn þungt og raun ber
vitni. í því feist að efla þarf venju-
legan herbúnað. En þar sem her-
sveitir búnar venjulegum vopnum
kosta meira en kjarnorkusveitir og
auk þess sem ekki árar vel í efna-
hagsltfinu og hvað síst hjá Vestur-
Evrópuþjóðunum láta menn þar
staðar numið. Öryggið ræðst meðal
annars af því að atvinnuleysi verði
ekki of mikið. Þar fyrir utan er erf-
itt að átta sig nákvæmilega á því
hvað þarf til að sovéskir leiðtogar
gerist aðilar að aðgerðum sem leiða
til stöðugleika í samskiptum aust-
urs og vesturs við lægra spennu-
stig. Odýrara og betra öryggi með
minni vígbúnaði og óskertu frelsi
fæst ekki auðveldlega. Loks er rétt
að hafa í huga að ekki hefur náðst
samstaða um neina forskrift sem
mætti nota ef nægilegur pólitískur
vilji væri fyrir hendi.
Þrátt fyrir eilífar umræður um
skipan og framtíð NATO er ástæða
til að staldra við þær skoðanir sem
Henry Kissinger lætur í ljós í ný-
legu hefti af vikuritinu Time.
Við fyrstu sýn gætu menn haldið
að Kissinger hafi komið auga á
nýja leið til að fá Vestur-Evrópu-
búa til að sinna málum af áhuga
sem þeir hefðu átt að huga að fyrir
löngu, það er að auka venjulegan
vopnabúnað sinn, jafnframt því
sem hann brynji stefnu Banda-
ríkjamanna gegn gagnrýni Evrópu-
manna. Á þessu örlar í tillögum
hans en þær eru víðtækari og rista
dýpra. Hitt er þó einnig ljóst að
hann á hægara með að benda á úr-
lausnarefni og leggja fram spurn-
ingar en leysa málin og veita skýr
svör.
Varnarstefnan
Kissinger segir að það sé ekki
samstaða um trúverðuga varnar-
stefnu NATO. Stefnan sem byggist
á sveigjanlegum viðbrögðum felst í
því að fyrst yrði árás með venju-
legum vopnum svarað með venju-
legum vopnum en síðan með kjarn-
orkuvopnum ef nauðsyn krefðist.
Kissinger segir að venjulegi herafl-
inn sé ekki nægilega öflugur til að
standast sovéska stórárás með
venjulegum vopnum og þess gæti í
vaxandi mæli að pólitískan vilja
skorti til að beita kjarnorkuvopn-
um, jafnvel skammdrægum sem
notuð yrðu á vígvellinum sjálfum.
Hann telur að einnig sé við þann
vanda að etja að þótt hingað til
hafi ríkt samstaða í NATO um að
koma Evrópueldflaugunum fyrir
séu menn ekki á einu máli um það
hvaða tilgangi þessi vopn þjóni. í
þessu kunni að felast upplausnar-
hætta.
Kissinger minnir á að bandalag-
ið hafi ekki mótað sameiginlega
stefnu gagnvart Sovétríkjunum en
hins vegar skiptist Vestur-Evrópu-
menn og Bandaríkjamenn á hnýfil-
yrðum um að stefna hins sé hættu-
leg og barnaleg. Þá keppi banda-
mennirnir harkalega innbyrðis
gagnvart þjóðum þriðja heimsins.
Evrópubúar telji að Bandaríkja-
menn geti ekki á heilum sér tekið í
þriðja heiminum vegna ótta við
Sovétmenn og Bandaríkjamenn
segi að Evrópubúar slái sig til ridd-
ara í þriðja heiminum á bandarísk-
an kostnað og hvetji þar til rót-
tækni.
Má nýta til góðs
Kissinger álítur að ósættið sem
hann lýsir stuttlega megi nýta til
góðs ef gripið er á vandamálunum
af alvöru. En pólitískar erjur milli
Vestur-Evrópu og Bandaríkjanna
hafi haldið áfram á meðan stjórn-
málaforystumenn Sovétríkjanna
hefur skort styrk. Kissinger lítur
þannig á að Bandaríkjamenn og
Vestur-Evrópubúar séu að því
komnir að draga þrek og þor hvor
úr öðrum. Kannski tefji sundur-
lyndi Vesturlandabúa mest fyrir
Vestur-Evrópu sé tvöföld á við það
sem gerist í Sovétríkjunum.
Með hliðsjón af þessu sé nauð-
synlegt að breyta skipulagi NATO
á þann veg að yfirmaður Evrópu-
herstjórnar þess komi frá Evrópu-
ríki en ekki Bandaríkjunum eins og
til þessa. Bandaríkjamenn hafi að
jafnaði unnið hernaðarsigra í
krafti yfirburða í vopnum og tækj-
um. Þess vegna hafi herforingjar
þar lagt herstjórnarlist og birgða-
kerfi að jöfnu. Sömu sögu sé ekki
unnt að segja um Evrópumenn,
sem hafi orðið að treysta á góða
herstjórnendur, þjálfun, frum-
kvæði og baráttuaðferðir — en á
þessum þáttum þurfi NATO ein-
mitt mest að halda .
Miklu nær sé að framkvæmda-
stjóri NATO komi frá Bandaríkj-
unum. — Þegar fram líða stundir,
segir Kissinger, eftir að hinn ný-
kjörni, vitri og íhuguli Carrington
lávarður, sem ekki hefur enn tekið
við embættinu, lætur af því.
Kissinger leggur auk þess til að
Vestur-Evrópumenn taki meiri
þátt í samningum um afvopnun
bæði að því er varðar meðaldrægar
kjarnorkueldflaugar (INF) og
niðurskurð venjulegs herafla
(MBFR).
Þessar breytingar leiddu til þess
að mati Kissingers að Evrópumenn
sem standa nær „víglínunni* en
Bandaríkjamenn gætu borið meg-
inábyrgðina á því að skilgreina for-
sendurnar fyrir varnarviðbúnaði
og varnarstefnu NATO. Jafnhliða
þessu gætu Bandaríkjamenn og
Vestur-Evrópubúar hafið viðræður
um það hvernig öryggi þeirra yrði
best tryggt í hnattrænu ljósi. Þeim
mun meiri sem ábyrgð Evrópu-
manna yrði, því meira væri eftir
tillögum þeirra tekið í Washington,
að mati Kissingers, einnig er þeir
segðu skoðun sína á málum utan
Evrópu.
Gagnrýni á Bandaríkin
En forsendan fyrir því að þetta
geti tekist er að Bandaríkjamenn
komi skikki á stjórnmálin hjá sér.
Kissinger hlífir Bandaríkjunum
ekki í gagnrýnni skilgreiningu
sinni og vekur meðal annars máls á
því að bandarískum hagsmunum sé
tæplega best borgið með því að þeir
breytist við húsbóndaskipti í Hvíta
húsinu fjórða hvert eða áttunda
hvert ár. Nauðsynlegt sé að aftur
mótist í Bandaríkjunum þverpóli-
tísk utanríkisstefna, það er að
segja stefna sem í megindráttum
er studd af stóru flokkunum tveim-
ur. Vestur-evrópskir leiðtogar
verði að kveða niður hlutleysis- og
friðarsinna og bandarískir þá sem
heimti að Bandaríkin einangrist að
nýju.
Þrýstingur
Kissinger segist álíta að banda-
rískur herafli geti haldið áfram að
vera í Evrópu svo framarlega sem
Vestur-Evrópubúar fari eftir þeim
tillögum sem hann setur fram og
auki venjulegan herafla sinn. Á
hinn bóginn sé einnig unnt að líta á
bandarísku hermennina sem liðs-
auka er beita megi utan varnar-
svæðis NATO. Yrði liðið kallað
heim frá Evrópu mætti búast við
því að það kæmist fljótt undir hníf
fjárveitinganefndar þingsins.
En hann er einnig með vöndinn
við höndina: Taki Evrópumenn sig
ekki á og efli venjulegar hervarnir
kunni Bandaríkjamenn að kalla
herlið sitt einhliða heim frá Vest-
ur-Evrópu.
Einmitt á þessum punkti verður
erfitt að skilja röksemdafærsluna
hjá Kissinger eins og það hefur
jafnan verið erfitt að átta sig á því
þegar aðrir hafa hreyft svipuðum
hugmyndum, hvort heldur Mike
Mansfield, fyrrum öldungadeildar-
þingmaður, eða Sam Nunn, öld-
ungadeildarþingmaður.
Sé það í samræmi við þjóðar-
hagsmuni Bandaríkjanna að koma
í veg fyrir að Sovétmenn nái yfir-
burðum gagnvart Vestur-Evrópu-
þjóðum getur það ekki verið í sam-
ræmi við bandaríska hagsmuni að
kalla bandarískt herlið á brott sem
refsingu fyrir að Vestur-Evrópubú-
ar leggi ekki nægilega mikið af
mörkum. Nær væri að snúa rök-
semdafærslunni við og segja að því
minna sem Evrópumenn gera þeim
mun meira verða Bandaríkjamenn
að gera, því að mestu skiptir að
gæta þjóðarhagsmuna sinna. Mál-
um er einnig þannig háttað nú um
stundir að Evrópumenn liggja ekki
Joseph Luns, framkvæmdastjóri NATO, flytur ræðu. Hann lætur af störfum
í júlí og þá tekur Carrington lávarður við. Kissinger vill að á eftir Carrington
verði Bandaríkjamaður skipaður framkvæmdastjóri NATO, en Evrópumaður
yfirmaður herstjórnar bandalagsins í Evrópu.
*'
/
)