Morgunblaðið - 14.03.1984, Blaðsíða 8

56
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. MARZ 1984
Þóttu léleg jól, ef
ekki var sýnt leikrit
Rabbað við
Hjálmar
B. Júlíusson
á Dalvík
f janúar sl. varð Leikfélag Dal-
víkur 40 ára. í því tilefni setti það
á svið leikritið „Þið munið hann
Jörund" eftir Jónas Árnason.
Leikritið hefur verið sýnt 14 sinn-
um og fengið mjög góðar viðtökur
og varð yfirleitt húsfyllir. Á síð-
ustu sýningu sem leikin var fyrir
troðfullu húsi var höfundur leik-
ritsins mættur og tók hann virkan
þátt í sönghlutverkum með leik-
endum.
Þetta er 43. uppfærsla Leikfé-
lags Dalvíkur og hafa ýmsir mæt-
ir menn komið við sögu hjá félag-
inu í hinum ýmsu gervum. í tilefni
afmælisins tókum við tali einn af
stofnendum félagsins og jafn-
framt aðalleikara þess um árarað-
ir, Hjálmar B. Júlíusson. Hjálmar
er borinn og barnfæddur Dalvík-
ingur, fæddur í Sunnuhvoli 16
sept. 1924 þannig að á árinu verð-
ur Hjálmar 60 ára — tveim tugum
eldri en Leikfélagið sjálft. For-
eldrar hans voru hjónin Jónína
Jónsdóttir og Júlíus Björnsson, út-
vegsbóndi í Sunnuhvoli.
— Iljálmar, hver voru þín fyrstu
kynni af leikstarfseminni?
„Mín fyrsta minning um leik-
starfsemi er frá árinu 1930, þegar
hús Ungmennafélagsins var vígt
en þá var Skugga-Sveinn leikinn.
Með tilkomu hússins tel ég að
musteri listanna hafi risið í þessu
litla sjávarplássi sem Dalvík var á
þeim árum. Ungmennafélags-
hreyfingin var þróttmikil og yfir-
leitt allt félagslíf í miklum blóma.
Veturinn var dauður tími, at-
Hjálmar Jónsson
vinnulega séð, og því þeim mun
meiri félagsstarfsemi hverskonar.
Fólk kom saman á kvöldin til að
tefla, spila, æfa íþróttir og oft var
mikið um allskonar fundahöld. Þá
voru haldnar skrautsýningar og
umfram allt sýnd leikrit og venju-
lega voru dansleikir á eftir, fram á
rauða nótt. Leiksýningar voru að
sjálfsögðu hámark menningarinn-
ar og mikil afþreying á löngum
vetrum í samgöngulitlu sjávar-
plássi norður við Dumbshaf.
Það var mikil spenna og eftir-
vænting í okkur krökkunum þegar
verið var að æfa leikrit. Við reynd-
um með ýmsu móti að komast inn
í „Ungó“ og liggja á hleri og for-
vitnast um gang mála en allt þetta
var nú heldur illa séð, vegna þess
að venja var að ekkert mátti
spyrjast út fyrr en allt væri klapp-
að og klárt. Eg man það að ég fékk
að vera á lokaæfingu á Skugga-
Sveini sem var fyrsta leikritið sem
leikið var í nýja húsinu. Ástæðan
fyrir því að ég varð þess aðnjót-
andi að vera þarna var sú að faðir
minn lék sýslumanninn. Eg man
þessa stund lengi, þótt ég væri að-
eins 6 ára, ef til vill vegna þess að
ég var svo hræddur um að Skuggi
ætlaði sér að drepa pabba, en að
lokum róaðist ég þegar búið var að
koma heljarmenninu í bönd. Þessi
sýning á Skugga-Sveini hefur
tvímælalaust verið mikill menn-
ingarviðburður og stórátak.
Þegar ég hugsa til þessara ára
finnst mér að allt fullorðið fólk á
Dalvík hafi verið leikarar. Að vísu'
eru nöfn einstakra manna og
kvenna sem bera hátt í minning-
unni, svo sem Jóhannes Jóhann-
esson, Fanney Bergsdóttir, Stefán
Hallgrímsson o.fl. o.fl. Ég tel að ef
saga leikstarfseminnar á Dalvík
verði skrifuð komi nöfn þessa
fólks frekar í ljós, því í svona við-
tali er vonlaust að gera slíku skil
svo viðamikil er sagan og vafa-
laust er þar efni í stóra bók.“
— Hvert var svo þitt fyrsta hlut-
verk?
„Fyrsta hlutverkið var elsk-
hugahlutverk í sjónleiknum
„Skrílnum" og var það leikið á
vegum Ungmennafélagsins. Ég
var 15 ára og átti að kyssa Láru
frænku mína Loftsdóttur, en hún
lék stofustúlku. Þetta gekk
fjandalega til að byrja með, ég
hafði svo mikla minnimáttar-
kennd, en svo lagaðist þetta með
æfingunni og hefur aldrei háð mér
á lífsleiðinni.
Steingrímur Þorsteinsson var
leikstjóri og lék aðalhlutverkið
eins og venjulega. Hann reyndi
mikið að skóla mig til en árangur-
inn var ef til vill ekki mikill. Þetta
var sem sagt mitt fyrsta hlutverk
meðal fullorðinna en áður hafði ég
eins og svo margir ungir Dalvík-
ingar leikið hjá barnadeildinni og
í skólanum."
Hjálmar sem prinsinn og Marinó Þorsteinsson í Alt Heidelberg.
— Varst þú stofnandi að Leikfé-
lagi Dalvíkur og hver voru tildriig að
stofnun þess?
„Já, ég er einn af stofnendum.
Leikárið 1943—’44 réðst Ung-
mennafélagið í það að sýna
Skugga-Svein í annað sinn. Þetta
var góð uppfærsla, þá lék ég Har-
ald og var þá lítið sméykur við
Sveinka eins og 13 árum áður.
Uppúr þessari sýningu fannst
okkur sem í þessu stóðum að
Ungmennafélagið ætti og hefði í
öðrum viðfangsefnum að snúast
heldur en leikstarfseminni. Svo
var þróunin sú víða um land ein-
mitt á þessum tíma að stofnuð
voru félög sem ekki höfðu annað á
stefnuskrá eða að markmiði en
leikstarfsemi. Þetta tel ég vera
höfuðástæðuna fyrir stofnun fé-
lagsins. Við vildum fylgjast með í
rás tímans og tískunnar. Þetta
mætti að sjálfsögðu misjöfnum
undirtektum hjá sönnum ung-
mennafélögum og voru ýmsir spá-
dómar á lofti um markmið og
stefnu þessa nýstofnaða félags. En
þegar ég lít til baka yfir farinn
veg, þessi 40 ár, finnst mér Leikfé-
lag Dalvíkur hafi risið undir
nafni. Auðvitað koma alltaf lægð-
ir í þessa starfsemi eins og hjá
öðrum félögum en það er ekki við
einn eða neinn að sakast. Stundum
komast rammpólitískir öfgasinnar
í spilið, þá er dauðinn vís, hreinar
línur með það.“
— Nú hefur þú leikið ótal hlut-
verk um dagana hjá Leikfélagi Dal-
víkur. Hefurðu tölu á þeim og hver
eru eftirminnilegust?
Svíþjód er orð-
ið láglaunaland
eftir Magnús
Brynjólfsson
Svíþjóð er orðin eitt af láglauna-
löndunum í Evrópu. Samkvæmt
skýrslu OECD um heildarlaun iðn-
aðarmanns 1982 lendir Svíþjóð í 13.
sæti, langt á eftir þjóðum eins og
Þýskalandi, Danmörku og Norcgi.
Fram til 1980 voru sænsku meðal-
talsbrúttólaunin ein þau hæstu inn-
an OECD.
Skýrsla þessi var lögð fram í
nóvember á síðasta ári. Hún sýnir,
að sænsku vinnulaunin 84.600,-
skr. (304.560,- ísl. kr.) eru allt að
60.000,- skr. (216.000,- ísl. kr.)
lægri en hæstu meðallaunin í
OECD, eða 143.718,- skr. (517.384,-
ísl. kr.) í Sviss.
Þessar tölur eiga við meðaltals-
laun karlmanns í fullu starfi í
framleiðsluiðnaðinum. (í Svíþjóð
er hins vegar tölfræðiútreikningur
gerður fyrir bæði kynin.)
Áherslan er lögð á mismun
nettólaunanna, þ.e. að frádregnum
skatti. Sænskur einhleypur starfs-
maður heldur eftir 52.203,- skr.
(191.545,- ísl. kr.). Örfá OECD-
lönd hafa lægri nettólaun: Italia
46.754,- skr. auk Grikklands og
Portúgal, sem eru annáluð lág-
launasvæði. Hæstu nettólaun eru í
Sviss, eða 109.914,- skr. (395.690,-
sl. kr.), þ.e. eftir að skattar hafa
verið teknir.
Mesta skattaálagið í löndum
OECD er á fjölskyldufyrirvinn-
unni í Svíþjóð með eiginkonu og
tvö börn, eða ca. 35 prósent. Við
útreikning skattanna í þessu
ofangreinda dæmi hefur
grunnfrádráttur og fyrirvinnufrá-
dráttur verið notaður. Ef tekið er
tillit til barnabóta og sveitar-
styrks og borin síðan saman eftir-
standandi nettólaun, hafnar Sví-
þjóð í næstaftasta sæti.
Lægri brúttólaun
Brúttólaunin eru lægri hjá
sænsku launþegunum miðað við
danska kollega þeirra (6. sæti með
121.909,- skr. (438.872,- ísl. kr.)) og
norska launþega (8. sæti með
108.215,- skr. (389.574,- ísl. kr.)), en
Svíarnir eru með nokkra sænska
þúsundkalla fram yfir Finnana
(80.814,- skr. (290.930,- ísl. kr.)).
Ástæðan til þessara sögulegu
afleiðinga í launamálum Svía eru
gengisfellingar sænsku krónunnar
síðustu misseri, þ.e. 1976 3 pró-
sent, 1977 6 prósent og síðan 10
prósent, 1981 10 prósent, 1982 16
prósent.
Frjáls opnunartími
smávöruverslana ekki
takmarkaður
Frjáls opnunartími smásölu-
verslana mun standa áfram. Rík-
isstjórnin hefur ákveðið þessa
ráðstöfun að vel athuguðu máli.
Það er umhyggjan við neytendur og
auknir atvinnumöguleikar, sem eru
höfuðástæðan.
í 10 ár hefur opnunartíminn
verið frjáls hjá smásöluverslun-
inni. Á þessum tíma hafa átt sér
stað miklar breytingar í skipu-
lagningu smásölunnar. Heimilum
með tvær fyrirvinnur hefur fjölg-
að til muna og það eitt hefur kall-
að á breyttar innkaupavenjur.
Margir versla því á kvöldin og um
helgar. Nýir atvinnumöguleikar
hafa einnig skapast fyrir fólk í
hlutastarfi á þessum tíma.
Rannsókn ríkisstjórnarinnar
sýnir einnig að lenging opnunar-
tímans hefur komið venjulegum
matvöruverslunum til góða, ekki
síst þeim sem voru í kröggum, og
jafnvel gert þær arðbærari.
Á þingi launþegasamtaka versl-
unarfólks var krafist lokunar á
sunnudögum og hertra reglna um
lokunartima. Fjármálaráðherr-
ann, Kjell-Olof Feldt, kvað ríkis-
stjórnina skilja slíka afstöðu, en
hins vegar sagði hann að það
myndi skapa stærri vandamál og
engan vanda leysa að fara eftir
þessari kröfu, þ.e. snúa til sama
skipulags og fyrir 10 árum.
Hann sagði og, að ef Svíar hefðu
sama skipulag áfram, þ.e. opinn
verslunartíma, þá væru þeir um
leið lausir við alla skriffinnsku og
ýmis önnur vandamál. Takmörkun
krefðist reglugerðar, sem væri
bæði erfitt lagalega og í reynd að
framfylgja svo vel færi. T.d. væri
ekki hægt að banna sölu á öllum
vörum á sunnudögum. Þá yrði að
ákveða hvaða verslanir ættu að
hafa opið, á hvaða tímum og
hvaða vörur mætti selja.
Feldt hefur fengið mikið hrós
frá borgaraflokkunum í stjórnar-
andstöðu fyrir ákveðni sína í
þessu máli, enda sjá allir það í
hendi sér að frjáls opnunartími
verslana er besta lausnin og jafn-
framt réttlátasta gagnvart versl-
unareigendum innbyrðis, svo ekki
sé talað um neytendur sem kunna
örugglega að meta þetta fyrir-
komulag áfram.
Tekið skal fram, að í dag eru
opnunartímar matvöruverslana
eftirfarandi: Þær eru opnar frá kl.
10— 16 og sunnudaga frá kl.
11— 17. Bensínstöðvar hafa opið
frá kl. 7—22 alla daga vikunar og
á flestum þeirra er hægt að kaupa
mjólkurvörur og nauðsynleg mat-
væli fyrir utan bílavarahluti og
olíuvörur.
Léttur bjór seldur
á kvöldin og um helgar
Bindindissamtökin IOGT-NTO
hafa ekki lýst sig andvig tillögu
Volvo heldur áfram að stækka. Gróðinn 1983 er upp á 4,2 milljarða s.kr. Stærsta gróðann er að rekja til einkabflanna,
eða yfir 2 milljarða s.kr.