Morgunblaðið - 23.03.1984, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. MARZ 1984
100 AR FRA UPPHAFI SKOLAHALDS A HFLLISSANDI
Um þessar mundir eru 100
ár liðin frá upphafi skóla-
halds á Hellissandi, því
fyrir einni öld stofnaði
ómenntaður alþýðumaður,
Lárus Skúlason formaður,
sem það ár fluttist til Hell-
issands, skóla á heimili
sínu. Þessi vísir að skóla
hefur vaxið með staðnum í
heila öld og er í dag orðinn
glæsileg menntastofnun,
svo að hvaða þorp eða bær
á íslandi gæti talist full-
sæmt af.
í tilefni þessara tíma-
móta eru hátíðarhöld í
Grunnskólanum á Hellis-
sandi þessa viku og ná þau
hámarki nú um helgina
með frumsýningu frumsam-
ins leikrits: „Vondur, verri,
verstur" eftir Kristinn
Kristjánsson kennara.
Gamla barnaskólahúsið á Hellissandi. Þar var skólinn til húsa í 40 ár, frá 1906 til 1946, er nýtt skólahús, sem nú er
reyndar kallað „gamla“ skólahúsið, því 1981 var enn tekið í notkun nýtt skólahús.
„Nú vildi hann berjast við
fátækt og firamtaksleysi“
Svo segir um Lárus Skúlason,
formanninn úr Breiðafjarðarbyggðum, sem
stofnaði fyrsta skólann á Hellissandi
Um upphaf barnakennslu á
Hellissandi segir Ingveldur Sig-
mundsdóttir fyrrverandi skóla-
stjóri á Hellissandi í óbirtu
handriti: „Fyrsta barnakennsla
á Hellissandi, eftir því sem
gamalt fólk hefur sagt mér, var
þannig að útróðrarmenn frá
Breiðafjarðarbyggðum, sem afl-
að höfðu sér meiri menntunar
en almenningur, voru teknir i
„húsrúm", með þeim skilyrðum
að kenna börnum í landlegum.
Þá var það vorið 1883 að Lárus
Skúlason, bóndi á Hálsi á Skóg-
arströnd, flutti búferlum á
Hellissand. Hann hafði áður
verið útróðrarmaður þar, sem
fleiri Breiðfirðingar. Formaður
var hann og hafði ötull barist
við öldur hafsins. Nú vildi hann
berjast við fávisku og fram-
taksleysi. „Mér hafði lengi, er
ég réri hér, ofboðið uppeldi
barnanna," segir hann. Stuttu
eftir flutninginn fór Lárus að
halda skóla í stofu á sínu eigin
heimili í „Salabúð". Kennara
fékk hann, ungan mann frá
Skógarströnd, Kristján Guð-
mundsson að nafni, var hann að
búa sig undir skólagöngu við
Latínuskólann og las með
kennslunni. Kristján var ágæt-
ur kennari segir Lárus og er
hann þá fyrsti kennari á Hellis-
sandi og Salabúðarstofan fyrsta
skólahúsið. Skólabókin byrjaði
á vorprófi 1888, hjá Kristjáni
Guðmundssyni. Taka þá próf 18
börn. Kennt er: Lestur, skrift,
kristinfræði og reikningur."
Haukur Matthíasson núverandi
skólastjóri Grunnskólans á Hellis-
sandi.
„Hlýtt yfir í
lesfdgunum,
einu í senn“
í samtali sem blaðamaður
átti við forráðamenn skólans er
hann heimsótti skólann fyrir
skömmu röktu þeir Óttar Svein-
björnsson, formaður skóla-
nefndar; Hákon Erlendsson,
kennari, og Kristinn Kristjáns-
son, kennari, sögu skólans í
stórum dráttum. Skólinn byrj-
aði eins og áður sagði í stofu
Lárusar en 1891 keypti Lárus
með hjálp Samúels Richters
veitingahús i Stykkishólmi og
flutti það út á Sand og setti þar
upp. Var húsið nefnt „Vertshús"
en áður hafði Lárus kennt í
timburkofa sem kallaður var
Strýta. Árið 1906 var síðan
byggt nýtt skólahús. Var það
„vandað timburhús með tveim-
ur fallegum litlum kennslustof-
um með stórum gluggum en
mjóum gangi og lítilli geymslu
og bókaherbergi innaf", eins og
Ingveldur lýsir því. Þetta ár
voru í skólanum 29 börn í
tveimur deildum.
Kennsla og skólareglur voru
með nokkuð öðru sniði en nú er.
„Börnunum var hlýtt yfir í les-
fögunum einu í senn. Mikið
þurfti að læra heima. Ingveldur
hjálpaði þeim nemendum sem
þess þurftu með í frímínútum
eða tók þau heim. Skólareglur
voru í föstum skorðum. Börn
sem komu aðeins of seint máttu
ekki ganga í stofu meðan bænin
var lesin, ef barn sveikst um í
tíma fékk það engar frímínútur.
Kæmi barnið ólesið var það lát-
ið sitja eftir. Smá prakkarastrik
voru afgreidd með vinsamlegum
fortölum, annars var talað við
foreldra ef meiri alvara var á
ferð.“ Tilvitnunin er úr ritgerð
Huldu Skúladóttur um skóla-
starfið 1921 —’22, en þá voru 50
nemendur í skólanum. Kennt
var í tveimur bekkjardeildum 6
daga vikunnar, 20 kennslu-
stundir í hvorri deild.
Árið 1946 var kennsla hafin í
nýju skólahúsi við Keflavíkur-
götu. Við það breyttist öll að-
staða til kennslu mikið og varð
leikfimikennslan eftir það fast-
ur liður. Verra var með sund-
kennsluna. Til að fá fullnaðar-
próf urðu börnin að vera synd
„Þykir vænt um
öll þessi börn“
„MIKIÐ VAR þetta frábrugðiö skólahald miðað við það
sem nú er og staðurinn hefur einnig tekið miklurn stakka-
skiptum. Fyrst þegar ég kom var til dæmis allt vatnslaust,
ekkert rafmagn og aðeins útikamar við skólann. Samgöng-
ur voru mjög erfiðar og varð að sæta sjávarföllum til að
komast fyrir Ennið,“ sagði Steinunn Jóhannsdóttir, sem
lengi kenndi á Hellissandi, í samtali við blaðamann Morg-
unblaðsins.
Steinunn tók kennarapróf
1938 og kenndi fyrst einn vetur
á Patreksfirði áður en hún
kom fyrst til Hellissands sem
kennari haustið 1939. Kenndi
hún þar í fjóra vetur en flutt-
ist síðan til Reykjavíkur, þar
sem hún var með vísi að smá-
barnaskóla. Síðar kenndi hún
við Varmahlíðarskóla í Skaga-
firði í 6 ár, en fluttist aftur til
Hellissands um miðjan sjö-
unda áratuginn, og kenni þar
þangað til hún varð að hætta
vegna lasleika árið 1981.
„í gamla skólahúsinu voru
aðeins tvær skólastofur og
pínulítið bókaherbergi, en eng-
in aðstaða fyrir kennara.
Skólaborðin voru með gamla
laginu þar sem sæti og borð
voru föst saman. Kennslugögn
voru engin nema landakort og
tafla auðvitað, einnig kíttis-
fjölritari. Sem dæmi um skort-
inn get ég nefnt að við vorpróf
eitt vorið vantaði pappír til að
fjölrita prófin, og urðum við
þá að nota umbúðapappír sem
við klipptum niður. Ég kenndi
telpunum handavinnu og
þurfti ég að útbúa ýmislegt
sjálf, t.d. draga upp í dúka en
stelpurnar voru ákaflega iðju-
samar og gerðu þetta af áhuga,
þó ekki væri allt búðarkeypt.
Við vorum þrjú sem kennd-
Rætt við
Steinunni
Jóhannsdóttur
sem kenndi
við skólann
í mörg ár
um og varð að kenna litlu
börnunum í lítilli stofu í Bárð-
arhúsi. Stofan var svo mjó að
ég varð að skáskjóta mér með-
fram veggjum til að komast til
innstu krakkanna, en eitt
langborð var eftir stofunni og
baklausir bekkir meðfram.
Ekki komst kennaraborð held-
ur fyrir. Seinna var kennt í
Borgarholti. Þar var stór kola-
ofn sem kyntur var og því góð-
ur hiti, en stofan var frekar
dimm. Hún var þó talsvert
stærri en stofan í Bárðarhúsi
og meira hægt að hreyfa sig.
En þetta gekk allt ágætlega og
man ég ekki eftir einum
árekstrum. Þar sem ekkert
útisvæði var við skólann hafði
ég það fyrir reglu að láta börn-
in hlaupa ákveðna vegalengd í
frímínútunum og varð ég aldr-
ei vör við að svikist væri um í
því fremur en öðru.
í síðara skiptið sem ég byrj-
aði að kenna á Hellissandi var
kennt í skólahúsinu, sem nú er
kallað gamli skólinn og komið
vatn, ljós og húsakynni öll
rýmri og betri. Félagslíf innan
gamla skólans var frekar lítið,
en alltaf voru þó haldnar árs-
hátíðir á hverjum vetri og
börnin léku leikrit, oftast
tvisvar á ári og fleira var haft
með. Handavinnusýningar
voru á vorin og ég man eftir að
stundum þegar viðraði fór ég
með börnin inn á Rifstjarnir
eða á Æsutjörn í skautaferðir
og var það alltaf mjög vinsælt.
Á vorin fórum við stundum í
langar gönguferðir."
— En börnin, eru þau alltaf
eins eða hafa þau breyst í tím-
ans rás?
„Þau hafa mikið meira að
gera núna. Þau eru uppteknari
og meira sem glepur, en innst
inni eru þau eins, sjálfum sér
lík. Ég hef alltaf komist vel af
með börnin, tekist að halda
sæmilegum aga og það hafa
aldrei verið nein vandræði hjá
mér. Mér þykir vænt um öll
þessi börn. Ég gleðst þó sér-
staklega mikið þegar ég sé
börn, sem ef til vill hefur ekki
verið vænst mikils af, verða að
nýtum þjóðfélagsþegnum."
— Hvernig leið þér þegar þú
þurftir að hætta kennslu
vegna veikindanna?
„Mér leið satt að segja ekki
vel. Fyrsta árið fannst mér
alltaf eins og ég þyrfti að fara
í skólann, en það er hlutur sem
maður kemst yfir. Nýi skólinn
er líka svo ljómandi góður og
ábyggilega gott að kenna þar
undir stjórn Hauks," sagði
Steinunn Jóhannsdóttir.