Morgunblaðið - 16.06.1984, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. JÚNÍ 1984
35
Helgi S. Gíslason
Tröðum — Minning
Fæddur 11. júlí 1913.
Dáinn 6. júní 1984.
I dag verður Helgi bóndi í Tröð-
um og hreppstjóri Hraunhrepp-
inga á Mýrum lagður til hinstu
hvílu við hlið áa sinna og frænd-
liðs í Akrakirkjugarði. Hniginn er
svipmikill búhöldur og héraðs-
stólpi, félagsfrömuður og tryggða-
tröll átthaga sinna og ættar. Frá-
fall hans er sjónarsviptir og sökn-
uður öllum, sem til þekktu.
Helgi Sigurður Gíslason, svo
sem var fullt nafn hans, fæddist
11. júlí 1913, eldri sonur hjónanna
Gísla Gíslasonar bónda og Krist-
ínar Hallbjarnardóttur, sem búið
höfðu í Skálanesi frá 1909. Atvikin
höguðu því þó svo, að Helgi var
fæddur í Hólmakoti. Á uppvaxtar-
árunum átti og leið hans eftir að
liggja um ýmis býli í sveitinni,
Laxárholt, Vogalæk, Litla-Kálfa-
læk og Hamra, þar til fjölskyldan
staðfestist að Tröðum árið 1926.
Hafði yngri bróðirinn, Hallbjörn,
þá bæst í hópinn, en þá bræður
skilja liðlega 10 ár. Lífshlaup
Helga í uppvextinum má teljast
dæmigert fyrir líf fólks í þessum
sem og væntanlega öðrum íslensk-
um sveitabyggðum. Náskylt fólk
bjó á grannbæjum og fluttist auð-
veldlega milli jarða, eftir því
hvernig stóð á um stofnun og slit
búskapar, en samhjálp mikil og
vistdvalir tíðar.
Foreldra Helga bagaði fátækt,
sem ekki var auðvelt úr að komast
á þeim tíma, enda heilsa föður
hans ekki sem best. En þau hjón
höfðu orð á sér sem mannkosta-
fólk og lögðu mikla rækt við upp-
eldi sona sinna. Sjálfur átti ég
þess kost að kynnast Kristínu
frænku minni aidraðri og ræða við
hana um ætt og átthaga. Kom þar
glöggt fram, hvern hug hún bar til
fremdar og framfara sona sinna
sem annarra , og það upplag, er
þeim reyndist drýgst veganesti til
manndóms og bjargálna.
Fara verður fljótt yfir sögu fjöl-
mennra og fjölskrúðugra ætta,
sem að Helga standa. Gísli faðir
hans var sonur Gísla (1828—1917),
bónda og skipasmiðs í Skíðsholt-
um, Andréssonar bónda á Seljum
(1801—1879), Jónssonar, en kona
Andrésar var Sigríður Hall-
björnsdóttir, bónda í Skutulsey
(dáinn 1833). Var þessi föðurætt
Helga rakin í 6 þáttum í helgar-
blöðum Þjóðviljans í september og
október 1983. Kristín móðir Helga
var Hallbjörnsdóttir, bónda á
Brúarhrauni, er var sonarsonur
Hallbjarnar í Skutulsey, en móðir
hennar var Guðrún Jónsdóttir,
systir Jóns bónda á Skiphyl,
tengdaföður Hallvarðs Einvarðs-
sonar í Skutulsey og á Fá-
skrúðarbakka, afa míns. Þannig
fléttast ættirnar margvíslega
saman í nálægri fortíð. Nokkru
lengra aftur er til ýmissa kunnra
Fæddur 31. ágúst 1909
Dáinn 7. júní 1984
Ég vil koma hér á framfæri sfð-
búnum þökkum til vinar míns
Þorvaldar Thoroddsen, fyrrver-
andi hreppstjóra, sem andaðist
hinn 7. júní sl. Nú eru níu ár frá
því ég kynntist Þorvaldi og var ég
svo gæfusamur, að fá að búa í um
12 mánuði á heimili hans og hinn-
ar góðu konu hans, Elínar. Varð
ég strax var við góðvild og ein-
lægni þeirra hjóna. Þau tóku mér,
bláókunnugum, sem syni sínum. Á
þeim tíma átti ég margar ánægju-
stundir með Þorvaldi og fékk að
taka þátt i áhugamálum hans.
Hann var landsþekktur laxveiði-
ættstofna á Vesturlandi að rekja,
er bendir til þeirrar atgerviserfð-
ar, sem fengið hefur aukið færi á
að blómstra í nútímanum.
Helgi var aðeins tvítugur, þegar
faðir hans féll frá og í hans hlut
kom að standa fyrir búinu í Tröð-
um, árið 1933. Brátt steig hann
það gæfuspor að bindast eigin-
konu sinni, Katrínu Guðmunds-
dóttur frá Hjörsey og Flesjustöð-
um, er kom til hans árið 1935,
ágætri og ástúðlegri konu, er stóð
fyrir öllu innan stokks af stökum
myndarskap og rausn. Bjó hún
Helga og bróður hans sérlega fal-
legt og vistlegt heimili, annaðist
aldraða móður af hlýju, ól upp
vænan dætrahóp og stóð að sínum
hlut fyrir stækkandi búi með öll-
um þeim umsvifum húsmóður, er
því fylgja. Voru þau hjón mjög
samhent, og veit ég ekkert annað
en ástríki í samlifi þeirra.
Þeim hjónum varð fjögurra
dætra auðið, en einskis sonar, svo
sem er þrá flestra, sem bundnir
eru jörðinni traustum böndum, en
dæturnar hafa allar gefið þeim
myndarlega tengdasyni. Hin elsta,
Sigrún, fædd 1937, sýndi sérstakar
stærðfræðigáfur og gerðist bygg-
ingarverkfræðingur og starfar
sem slík í Danmörku, gift
starfsbróður sínum og tölvufræð-
ingi Hans Erik Larsen. Kristín,
fædd 1944, á Svein Kristinsson,
vélstjóra í Grindavík, Sigurbjörg,
fædd 1950, á óskar Þór Óskarsson,
vinnuvélstjóra í Borgarnesi og
Heiða, fædd 1952, á Birgi Pálsson,
bílstjóra í Borgarnesi. Hafa þær
dætur verið svo liðtækar við bú-
skapinn sem synir væru og tvær
hinar yngri enn í seilingarfjar-
lægð. Barnabörnin eru nú orðin
sjö.
Þegar Hallbjörn komst á legg,
hófu þeir bræður að reka búskap-
inn sem óskipt félagsbú og gengu
saman að búverkum og fram-
kvæmdum. Að sögn kunnugra var
sem sami væri hugur beggja, svo
að þegar annar lagði eitthvað til,
féll það um leið að vilja hins. Jafn-
framt virtu þeir í verkaskiptingu
sinni sterkar hliðar hvor annars,
svo sem alhliða smíðahæfileika
Hallbjarnar og sérstaka hæfni
Helga til að beita sér að opinber-
um og félagslegum málum. Árang-
urinn skilaði sér eftir því í mikilli
ræktun og góðum húsakosti,
stækkandi og blómlegu búi og
rómuðum myndarbrag og snyrti-
mennsku í gerð og frágangi
mannvirkja og allri umgengni.
Það eitt að koma að hliðum þess-
ara manna sýndi, hvern manndóm
þeir höfðu til að bera. Þótt vítt sé
í Tröðum til hafs og himins, varð
þar því fljótt þröngt um nytja-
land. Eignuðust þeir bræður því
með tímanum þrjár nálægar jarð-
ir, er farið höfðu í eyði; Skálanes,
Skutulsey og Hamraenda, og nytj-
uðu með sömu góðu umhirðunni
maður og snillingur í að hnýta
laxa- og silungaflugur. Sýndi hann
næstum ofurmannlega þolinmæði
við að kenna mér þessar listir. Þá
áttum við margar ánægjustundir
við silungsveiðar í Sauðlauks-
dalsvatni á sumarkvöldum. Veidd-
um silung og ræddum saman.
Þorvaldur var mjög vel lesinn og
skemmtilegur og hafði ákveðnar
skoðánir á mönnum og málefnum.
Hann var hagyrðingur góður en
flíkaði því ekki. Það er mér ómet-
anlegt að hafa átt kost á að kynn-
ast Þorvaldi og vera samvistum
við hann. Á huga minn leita minn-
ingarnar, sem ekki er hægt að
rekja hér.
Nú er kveðjustund. Þorvaldur er
og heima fyrir og með virðingu
fyrir minjum mannvistar á þeim.
Þessu ágripi búskaparsögu
Traðabræðra freistast ég til að
láta fylgja ljóðperlu úr erfiljóði
Sigurðar Hallbjörnssonar, skáld-
bónda á Brúarhrauni, móðurbróð-
ur Helga, eftir Jón á Skiphyl,
langafa minn. Línur þessar gætu
allt að einu verið stílaðar til
Helga, um leið og þær túlka al-
mennt stöðu bóndans í lífinu og
náttúrunni, svo sem verið hefur
frá örófi alda.
Við stöðuga fræðslu með starfandi
hönd
stóðstu hvern einasta dag.
Þegar að vorbylgjan leið yfir lönd,
liljunnar studdir þú hag.
Starf það er fagurt sem Ijúfasta ljóð
við ljósgeislans græðandi spor.
Á jörðinni þinni þú ortir þann óð,
sem ilmar hvert einasta vor.
Helgi var þeirrar gerðar, að
hann ávann sér hvarvetna traust.
Gat ég hugsað mér hann vaxa til
mikillar ábyrgðar í stærra félags-
legu umhverfi en hann bjó við.
Virtist mér hann búa yfir upplagi
hins góða lagamanns eins og
margir af hans ætt fyrr og síðar,
og var hreppstjórastaðan nokkur
vottur þess. Annars mun ég ekki
fjölyrða hér um trúnaðarstörf
hans, sem annar mér kunnugri
mun greina frá.
Fundum mínum og Traðafólks-
ins bar fyrst saman í minnisstæð-
ri ferð árið 1947 á æskuslóðir föð-
ur míns í Skutulsey með viðkomu í
Tröðum. Róið var út þangað, en
svo vatt Hallbjörn upp segl og
fleyið sveif á ölduföldum inn í síð-
sumarrökkrið heim um eyja- og
skerjatraðir. Árið eftir eignuðust
foreldrar mínir jörðina Selja, sem
þá fór í eyði, og eftir það var stöð-
ugur samgangur við Traðaheimil-
ið, frændsemi og vinátta rækt og
þangað halds og trausts að leita,
þegar við þurfti. Fyrir það allt eru
nú færðar alúðarþakkir. Þess er
einnig vert að geta, að föðurbræð-
ur mínir, Einvarður og Jónatan,
héldu jarðarparti af Skutulsey, og
voru Traðamenn gæslumenn
þeirrar eignar og fúsir ferjunar-
menn þeirra bræðra og fjölskyld-
unnar. Meðal minnisstæðra ferða,
sem Traðafólkið átti sinn góða
hlut að, var sú er Jónatan fór með
vini sínum Bjarna Benediktssyni,
ásamt konum þeirra. I eftirmæl-
um sínum eftir Jónatan minntist
Bjarni þessa sem mjög ánægjulegs
ferðalags, sem þeir hefðu rifjað
upp á síðustu samverustund sinni:
„Við lögðum þá lykkju á leið okkar
niður Mýrar og fórum út í Skut-
ulsey, þar sem Jónatan lifði sín
fyrstu bernskuár. Nú var eyjan
komin í eyði, en Jónatan varð ung-
ur í annað sinn, þegar hann sýndi
okkur bernskustöðvarnar og
hvernig fugl var þar fangaður."
Þessi orð hljóta að snerta strengi
með öllum, er þekkja slíkt líf af
eigin raun. Fáum er gefið að
þekkja og meta til fulls þann unað,
sem strandlendi Mýra býr yfir, og
þá heiðríku fegurð hafs, fjalla og
himins, sem yfirskyggir þá staði á
góðum stundum. En ég er þess

horfinn á fund hins hæsta höfuð-
smiðs, en minningar um góðan vin
og félaga lifa.
Við hjónin vottum þér okkar
dýpstu samúð, Elín mín.
Ríkharður Másson
fullviss, að Helgi var meðal þess-
ara útvöldu og hlaut í því sem
fleiru umbun fyrir tryggð sína við
ættstöðvarnar.
Liðið mun hátt á annan áratug
síðan beyg setti að vandamönnum
um aðsteðjandi heilsubrest Helga.
En þá fékk hann hagstæðan úr-
skurð, að ekki væri um illkynjaða
meinsemd að ræða, og hann fyllt-
ist þrótti á ný. En á umliðnum
vetri varð ljóst, að alvara var á
ferðum. Sumarið hafði verið við-
burðaríkt með tugafmælum
beggja bræðranna og boðsferð til
Danmerkur. Reyndust þeir fagn-
aðir því jafnframt kveðjustundir,
og er ætíð gott að vera vel kvadd-
ur. f marsmánuði lagðist Helgi
undir hnífinn, en háði upp frá því
æðrulaus sitt lokastríð. Honum
gleymdist þrátt fyrir þetta ekki,
að vorið sveif að landi með gró-
anda og kviknun nýs lífs, og bað
konu sína að fara og sinna sauð-
burði. Hún náði þó að vera aftur
honum nærri, þegar hapn skildi
við.
Helgi í Tröðum var gæfumaður í
faðmi góðrar fjölskyldu og fagurr-
ar sveitar og mátti líta ánægður
yfir farinn veg. Fyrirbænir fylgja
honum fram á veginn og samúð-
arkveðjur ættfólksins syðra til
Katrínar og allrar fjölskyldunnar.
Blessuð sé minning hans.
Bjarni Bragi Jónsson.
Hniginn er til foldar, eftir langt
og erfitt sjúkdómsstríð, sveitungi
minn og vinur, Helgi Gíslason
bóndi í Tröðum. Hann var frum-
burður foreldra sinna, fæddur í
Hólmakoti í Hraunhreppi, 11. júlí
1913. Foreldrar hans voru Gísli
Gíslason frá Skálanesi í Hraun-
hreppi og Kristín Hallbjörnsdóttir
frá Brúarhrauni í Kolbeinsstaða-
hreppi. Helgi ólst upp með for-
eldrum sínum, fyrst í Skálanesi í
Hraunhreppi og síðar á fleiri bæj-
um á Mýrum. Arið 1926 flyst hann
með foreldrum sínum og yngri
bróður að Tröðum og átti síðan
heimili þar til dánardægurs.
Eins og algengt var á fyrstu
áratugum þessarar aldar ólst
Helgi upp við kröpp kjör og kynnt-
ist strax á unga aldri hörðum
kjörum barna þeirra, er fátækt
fólk átti á þeim tímum. Hann tók
því ungur þátt í lífsbjargarstriti
foreldra sinna og barðist með
þeim við fátækt og kreppu.
Mér er í minni, að hann sagði
mér og konu minni eitt sinn nokk-
uð frá uppvexti sínum og m.a. það,
að fátæktin hefði farið afar illa í
sig og eitt sinn, er hann var barn
að aldri, kvaðst hann hafa stigið á
stokk og strengt þess heit að berj-
ast af alefli við forynju fátæktar-
innar. í þeirri glímu hafði Helgi
sigur og naut þar aðstoðar bróður
síns og dugmikillar konu, en ég
hygg að glíman hafi stundum ver-
ið nokkuð tvísýn og hörð.
Eftirlifandi kona Helga er
Katrín Guðmundsdóttir Eyjólfs-
sonar bónda á Flesjustöðum og
konu hans Ágústu Ólafsdóttur.
Hófu þau Helgi og Katrin sambúð
árið 1935 og eignuðust fjórar dæt-
ur.
Helgi tók við búi í Tröðum 1933
að föður sínum látnum og bjó þar
með Hallbirni bróður sínum til
dauðadags. Þeir bræður byggðu
jörðina upp af miklum myndar-
skap og hafa rekið þar stórt og
gott bú í langan tíma.
Mér hefur verið sagt, að hér á
árum áður hafi jörðin Traðir verið
álitin með rýrari jörðum hér í
sveit, en Helgi og hans fjölskylda
hafa sýnt og sannað að hægt er að
breyta örreytis koti í stórbýli, ef
dugnaður, stórhugur og framsýni
er annars vegar. Traðir hafa svo
lengi sem ég man borið af býlum
hér í sveit og þó víðar væri leitað,
hvað umgengni og útlit varðar,
enda snyrtimennska og reglusemi
utan dyra sem innan einstök.
Helgi gegndi um árabil ýmsum
trúnaðarstörfum fyrir sveit sína,
átti m.a. sæti í hreppsnefnd óslitið
frá árinu 1962 til dauðadags og
hreppstjóri var hann frá 1972 til
dauðadags. Þessi störf sem önnur
rækti hann af einstakri
trúmennsku og samviskusemi.
Helgi unni mjög sveit sinni og
átthögum. Hann var alinn upp við
sjó og stundaði sjóróðra fram eftir
aldri jafnhliða bústörfunum og
þótti vænt um sjóinn. Ég minnist
þess, er ég kom að Tröðum einu
sinni sem oftar á sl. sumri, að þá
var mikil rotnunarlykt úr fjörunni
og hafði ég orð á að mér þætti
lyktin slæm, en Helgi sagði á sinn
skemmtilega hátt, að hún væri
fyrir sér sem sætasti hunangsilm-
ur.
Við Helgi áttum sæti saman í
hreppsnefnd Hraunhrepps frá ár-
inu 1978 og er margs að minnast
úr samstarfi okkar á þeim vett-
vangi, sem of langt mál væri upp
að telja, en samstarf okkar var
mér lærdómsríkt, því slíkur ná-
kvæmnismaður var hann í öllu
sem hann tók að sér — hjá honum
stóð allt sem stafur á bók.
Á fyrsta ári mínu í hreppsnefnd
og sem oddviti nefndarinnar gerði
Helgi sér far um að leiðbeina mér
með ýmislegt, sem að hrepps-
stjórninni laut og var þá og ávallt
gott til hans að leita. Er mér bæði
ljúft og skilt að þakka það.
Helgi lagði mörgum þörfum
framfaramálum lið og er mér
minnisstæðastur áhugi hans fyrir
lagningu sjálfrennandi vatns um
sveitina, en við þá framkvæmd
naut hreppsfélagið dyggilega
stuðnings Traðabræðra, er þeir
lánuðu fé til framkvæmdanna.
Við fráfall Helga sjáum við
samferðarmenn hans á bak dug-
andi drengi og stórt og vandfyllt
skarð er höggvið í bændastétt
sveitarinnar, en verk hans lifa
áfram og verða okkur hinum von-
andi hvatning til dugnaðar og
trúmennsku í störfum okkar.
Að eðlisfari var Helgi alvöru-
maður, nokkuð skapríkur og til-
finninganæmur, en jafnframt
gamansamur og hafði ríkt skop-
skyn. Hann var vel lesinn og fróð-
ur, minnið gott og sagði sérlega
skemmtilega frá. Hann talaði
kjarnmikið mál og fallegt, svo eft-
ir var tekið, og bar framsetning og
málfar glöggt vitni góðrar greind-
ar. Helgi var afar trygglyndur,
samviskusamur og reglusamur og
naut virðingar þeirra er honum
kynntust. Hann ræddi ekki oft um
einkamál sín, en það duldist eng-
um, sem til þekktu, að ást hans og
virðing fyrir eiginkonu sinni var
einlæg. Það var Helga mikil gæfa
að eiga Katrínu að lífsförunaut. í
veikindum hans síðasta misseri
veitti Katrín honum alla þá ástúð
og umhyggju, sem unnt er að
veita.
Við hjónin minnumst Helga
með hlýhug, þakklæti og virðingu
og vottum fjölskyldu hans dýpstu
samúð. Blessuð sé minning hans.
Guðbrandur Brynjúlfsson,
Brúarlandi.
ATHYGLI skal vakin á því, að
afmælis- og minningargreinar
verða að berast blaðinu með góð-
um fyrirvara. Þannig verður
grein, sem birtast á í miðviku-
dagsblaði, að berast í síðasta lagi
fyrir hádegi á mánudag og hlið-
stætt með greinar aðra daga. í
minningargreinum skal hinn
látni ekki ávarpaður. Þess skal
einnig getið, af marggefivu til-
efni, að frumort Ijóð um hinn
látna eru ekki birt á minningar-
orðasíðum Morgunblaðsins.
Handrit þurfa að vera vélrituð og
með góðu línubili.
Minning:
Þorvaldur O. Thorodd-
sen fv. hreppstjóri