Morgunblaðið - 13.07.1984, Blaðsíða 17

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 13. JÚLf 1984
MORGUNBLADIÐ, FÖSTUDAGUR 13. JÚLf 1984
17

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoóarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 275 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 25 kr. eintakiö.
Loðnar
umræður
Verkalýðsforingjar hafa
tekið óstinnt upp þau
ummæli Þorsteins Pálssonar,
formanns Sjálfstæðisflokks-
ins, í ræðu í Varðarferð á
dögunum, að nauðsynlegt
væri að framlengja bann við
vísitölubindingu kaupgjalds.
Ástæða er til að staldra örlít-
ið við þessa gagnrýni á for-
mann Sjálfstæðisflokksins.
Einn þáttur í gagnrýni
verkalýðsforingjanna er sá,
að það hafi ekki verið tíma-
bært að hreyfa slíkum hug-
myndum af hálfu formanns
annars stjórnarflokksins og
að þau ummæli muni aðeins
verka sem olía á eldinn.
Hefðbundin pólitísk vinnu-
brögð á íslandi hefðu að
sjálfsögðu verið þau að minn-
ast ekki á áform af þessu tagi
fyrr en á síðustu stundu, ein-
mitt til þess að vekja ekki
upp deilur og óróa. En nýjum
mönnum fylgja nýir siðir.
Er það gagnrýnisvert af
Þorsteini Pálssyni að tala af
hreinskilni um það sem hon-
um býr í brjósti? Vissulega
geta menn haft mismunandi
skoðanir á því, hvort skyn-
samlegt sé eða nauðsynlegt
að lögfesta áfram bann við
vísitölutengingu launa. En er
það ekki beinlínis lofsvert, að
formaður Sjálfstæðisflokks-
ins skuli leggja spilin á borð-
ið svo fljótt og skýra frá því
hverjar hugmyndir hans eru,
þannig að þær verði ræddar
fram og til baka og menn
íhugi kosti þeirra og galla?
Forseti Alþýðusambands
íslands hefur gagnrýnt for-
mann Sjálfstæðisflokksins
fyrir þessi ummæli á þeirri
forsendu, að það séu sjálfsögð
mannréttindi, að aðilar
vinnumarkaðarins semji í
frjálsum samningum um
kaup og kjör. Áreiðanlega er
enginn meira sammála Ás-
mundi Stefánssyni um þetta
en oddviti sjálfstæðismanna í
landinu. Og auðvitað á það að
vera grundvallarregla að
kjarasamingar séu frjálsir og
óháðir lagasetningu Álþingis.
En veruleikinn tekur stund-
um á sig ýmsar myndir.
Allir eru sammála um það,
að ríkisstjórnin hefur náð
ótrúlega góðum árangri í
verðbólgubaráttunni. Hver
vill nú búa við 130% verð-
bólgu eins og var fyrir rúmu
ári? Hins vegar má spyrja,
hvort nokkurn tíma hefðu
náðst samningar um það í
frjálsum samningum milli
verkalýðsfélaga og vinnuveit-
enda að afnema vísitöluteng-
ingu launa. Það hefði ein-
faldlega verið of mikið á
verkalýðsforingjana lagt að
gera þá kröfu til þeirra.
Stundum er það þeirra hagur
að þurfa ekki að horfast í
augu við slíka ákvörðun.
Ásmundur Stefánsson hef-
ur einnig gagnrýnt ummæli
formanns Sjálfstæðisflokks-
ins á þeirri efnislegu for-
sendu, að lægstlaunaða fólkið
verði verst úti, ef vísitölu-
tenging launa er bönnuð.
Þetta er sjálfsagt álitamál en
var reynslan síðustu árin sú,
að vísitölutenging tryggði
hag láglaunafólks sérstak-
lega?
Þá má ekki heldur gleyma
því í þessu sambandi, að
formaður Sjálfstæðisflokks-
ins gaf til kynna í ræðu sinni,
að jafnframt bæri að afnema
aðra vísitölutengingu, t.d.
lána. Ætli margt ungt fólk
mundi ekki telja það umtals-
verða kjarabót, sem hefur
fylgzt með húsnæðislánum
taka gífurleg stökk upp á við
í óðaverðbólgu síðustu ára?
Það er gott að fá umræður
um þessi mál nú. Það hreins-
ar andrúmsloftið og gerir
mönnum kleift að sjá hvar
möguleikarnir liggja. Það
dugar ekki fyrir verkalýðs-
foringjana að hafa þá stefnu
eina í kjaramálum, að kaupið
eigi að hækka. Þeir verða
einnig að svara spurning-
unni, sem á eftir fylgir. Hvað
svo? Ný óðaverðbólga?
Vandi ríkisstjórnarinnar
og stjórnarflokkanna er á
hinn bóginn sá, að þessir aðil-
ar hafa náð árangri í verð-
bólgubaráttunni en ekki í
ríkisfjármálunum og ekki í
sjávarútvegsmálum. Fólk er
reiðubúið að taka á sig ýmsar
byrðar, ef það sér eitthvað
raunverulegt gerast á öðrum
sviðum. Stjórnmálamennirn-
ir hafa hins vegar, að því er
virðist, gefist upp við að ná
tökum á ríkisútgjöldum og
þeir hafa ekki hafizt handa
um róttækan uppskurð á
sjávarútveginum, sem er for-
senda þess, að efnahagsmál
okkar komist á réttan kjöl til
frambúðar. Þeir veröa að
sýna einhver merki um að-
gerðir á þessum sviðum áður
en þeir gera meiri kröfur til
launþega. Það er ósköp ein-
faldlega sanngirniskrafa.
Ekki verður annað sagt en ungviðið á Syðra-Skörðugili sé fjölskrúðugt og myndarlegt. Synirnir Einar (t.v.), Sigurjón Pálmi
og Eyþór með kettlinga, shadow-refahvolp, kanínurnar Kana og Kænu og heimilishundinn.
MorgunblaÖið/ Vilborg.
Einar Gíslason og Asdís Sigurjónsdóttir meö Eyþóri syni sínum í refabúinu.
„Dýrin þurfa að þekkja
þann sem umgengst þau “
Rœtt við loðdýrabamdur á Syðra-Skörðugili
„ÞAÐ ER ágætis útiit í dag, bæði með
mink og ref, hvað varðar markaðshorf-
urnar. Minkurinn er ekki það sem við
köllum tískuvara, en refaskinn eru
hinsvegar háð duttlungum tískunnar og
eins og málin standa ( dag eru refa-
skinn vinsæl. Hvolpadauðinn er sfðan
vandamál sem við loðdýrabændur á
þessu svæði höfum orðið fyrir nú í ár,“
sagði Einar Gíslason, fyrrum tilrauna-
stjóri á fjárræktarbúi rfkisins að Hesti
í Borgarfirði og nú loðdýrabóndi með
meiru á Syðra-Skörðugili í Skagafirði.
Þar býr hann ásamt konu sinni,
Ásdísi Sigurjónsdóttur, og fjórum
sonum þeirra, en Ásdís er ættuð frá
Skörðugili og búa foreldrar hennar,
Sigurjón Jónasson og Sigrún Júlí-
usdóttir, í næsta húsi. Einar og Ás-
dís reka bú með blönduðum búskap,
eru með kindur, hross og tvær
heimiliskýr, auk blá- og shadowrefa
og minka.
— Hvað hefur loðdýrarækt lengi
tíðkast á Syðra-Skörðugili?
„Við byrjuðum '81 með blárefina,
Blárefalæða með hvolp.
en minkana fengum við frá Dan-
mörku í fyrrahaust. Þá höfðu þeir
verið í einangrun á Hólum. Okkur
langaði til að reyna að drýgja aðeins
búskapartekjurnar og vissum að það
yrði ekki gert með auknu sauðfé,
þannig að loðdýraræktin varð ofan á.
Enda eru þetta mikið skemmtileg
dýr að eiga við, en loðdýrarækt kost-
ar líka mikla fyrirhöfn. Það er erfitt
að fá afleysingafólk. Dýrin þurfa að
þekkja þá sem umgangast þau, sér-
staklega meðan á fengitfma stendur,
goti og þegar verið er að skilja
hvolpa frá læðum. Þetta eru því um
sex mánuðir á ári sem menn eru
verulega bundnir."
— Var mikið um hvolpadauða hér
í ár?
„Við fengum 375 hvolpa, sem er að
meðaltali um 5 hvolpar á refalæðu.
Okkur vantar því um 200 hvolpa til
að vera með svipað og í fyrra. Þetta
er nokkru minna en það ætti að vera,
eða 6—8 hvolpar á læðu, en þó má
segja að við höfum sloppið öllu betur
en margir aðrir loðdýrabændur hér,
þar sem meðaltalið er um 3 hvolpar á
læðu. Refahvolparnir fæddust ýmist
andvana eða dóu á fyrsta sólarhring,
en þeir sem lifðu hafa dafnað mjög
vel. Gotið hjá minknum heppnaðist
hinsvegar mjög vel.
Hvolpadauðans varð vart hér í
Skagafirði og f Austur-Húnavatns-
sýslu, eða á þeim búum sem fá refa-
fóðrið frá fóðurstöðinni Melrakka á
Sauðarkróki. Það er fóðurstöð sem
við loðdýrabændur á þessu svæði er-
um flestir hluthafar að. Við höfum
reynt að leita orsaka fyrir þessu en
ekki fundið enn. Sýni úr fóðrinu hafa
verið send á rannsóknarstöðina að
Keldum og utan. Búið er að leita að
bakteríu, vírus og eiturmyndun í
fóðrinu, en ekkert fundist enn. Nú,
menn eru ekki í vafa um að orsak-
anna ber að leita í fóðrinu, en þá
gerir sú staðreynd okkur erfiðara
fyrir með rannsóknirnar að hvolpa-
dauða gætir ekki hjá minknum, sem
fær sama fóður og refurinn. Þá hafa
ýmsir bent á að tilfelli eins og að
þetta hafi gerst erlendis, þar sem
hvolpadauði hjá refum hefur orðið
eitt árið og síðan ekki meir, án þess
að hægt sé að útskýra það nánar."
— Hafa menn áætlað tapið vegna
hvolpadauðans?
„Hvolpadauðinn kemur þannig
mjög illa við þá bændur sem eru í
loðdýrarækt, flestir nýbyrjaðir, og
þá ekki síður við fóðureldisstöðina
sem við stöndum að. Lfklegt er að
tapið í heild bæði vegna hvolpadauð-
ans og minni framleiðslu stöðvarinn-
ar í framhaldi af hvolpadauðanum
nemi um 7—10 milljónum króna. Þá
hefur þetta sýnt okkur refabændum
að menn þurfa að tryggja sig fyrir
ástandi sem þessu. En fyrst og
fremst er að finna orsakir þessa
þannig að hvolpadauðinn endurtaki
sig ekki,“ sagði Einar Gíslason.
Minkurinn var öllu varari um sig en ref-
urinn með Ijósmyndara nálægt.
Þessi shadow-refur var ekkert að kippa sér upp við myndatökurnar.
„Sannkallaöur gullbor
þó ekkert fyndi hann gullið“
í ÁRBÆJARSAFNI í Reykjavík er
meðal húsa láreistur skúr. Upp úr
þaki hans eru fjórar spírur, sem
mætast efst og mynda eins konar
trjónu. Kofi þessi gengur undir
nafninu „borhús“, því inni í hon-
um er gamall bor, sem m.a. var
notaður við að bora eftir gulli hér á
landi.
Borinn á sér merka sögu.
Hann var keyptur til landsins
frá Þýskalandi árið 1922 og gerði
það hlutafélagið Málmleit. Það
var trú sumra, að gull leyndist í
Vatnsmýrinni í Reykjavík og
hafði verið borað þar árið 1908,
ber nafnið Gullbor með réttu,
því þótt ekkert fyndist gullið, þá
var hann mikil tekjulind fyrir
Reykvíkinga sem aðra,“ sagði
Gunnar. „Mér þykir vænt um að
hann skuli nú kominn i lag aftur,
en hann var orðinn ansi niður-
níddur. Það var hætt að nota
hann 1965 og var þá skilið við
hann í Gufunesi, en hann var
síðan fluttur í Árbæjarsafn
1977. Hann hefur núna staðið
óhreyfður í þrjú ár, en er í prýði-
legu lagi, það þarf bara að mála
hann.“
Gunnar Sigurjónsson hefur
þrjá pilta sér til aðstoðar við
Ljósm. Mbl./Júlíus.
Gunnar Sigurjónsson við Gullborinn, sem nú er til sýnis f Árbæjarsafni.
en án árangurs. Þeir, sem stóðu
að Málmleit hf., trúðu þó enn á
gullið og var borað um alla
Vatnsmýrina í tvö ár. Þá var svo
komið, að jafnvel áköfustu gull-
leitarmenn höfðu fengið sig full-
sadda af árangurslausri leit og
var borinn seldur Rafmagns-
veitu Reykjavíkur árið 1928.
Rafmagnsveitan var þá að byrja
að bora eftir vatni við þvotta-
laugarnar í Reykjavík og var síð-
ar borað víða, m.a. á Suður-
Reykjum f Mosfellssveit og í
Gufunesi.
Gunnar Sigurjónsson var að
vinna við borinn í Árbæjarsafni,
þegar blm. bar þar að. Hann er
því ekki óvanur að fást við grip-
inn, því hann starfaði við hann í
fjölmörg ár, fyrst að Reykjum í
Mosfellssveit árið 1937. Gunnar
sagðist eiga margar góðar minn-
ingar frá þeim árum þegar hann
vann við borinn, hann væri enda
hið ágætasta verkfæri. „Hann
lagfæringarnar og leggja þeir
allt kapp á að borinn verði vel
útlítandi nú um helgina, því þá
verður hann til sýnis. Gunnar
setti borinn í gang og gekk það
snurðulaust. I borhúsinu er
einnig vatnsdæla, sem dælir
vatni niður um borinn og rótar
frá borhausnum. Dælan er í
góðu lagi „en að vísu dálítið há-
vær enn“, sagði Gunnar. „Þessi
tæki ganga fyrir rafmagni núna,
en þegar ég vann fyrst við bor-
inn á Reykjum 1937 gekk hann
fyrir olíu. Það var oft erfitt að
vinna þetta þá, því borhúsið var
ókynt, við urðum að hafa kyndi-
tæki í húsinu að vetrarlagi. Það
var stundum ansi kalt,“ sagði
þessi 76 ára maður, sem lítur á
borinn sem gamlan vin.
Það fer vel á því að Reykvík-
ingar geti nú skoðað þennan bor,
sem þjónaði þeim dyggilega í
tæp 40 ár.
R.Sv.
Ánægðir veiðimenn við Langi. Stóru laxarnir tveir sem þeir halda á lengst til hægri og vinstri eni tveggja ára laxar af
Þverárstofni sem skiluðu sér í ána úr hafbeitartilraun í Langárósi en litlu laxarnir tveir í miðið eru venjulegir Langárlaxar, en
jafngamlir hinum.
„Sannar að hægt er að margfalda
lax í ánum með seiðasleppingum“
— segir Olafur Skúlason á Laxalóni um
hafbeitarlaxana sem veiðst hafa í Langá
„ÞESSAR göngur sanna svo
ekki verður um villst að hægt
er að margfalda laxinn í ánum
með seiðasleppingum. Ég er
auðvitað sammála því að æski-
legt væri að 400 af þeim 4.000
merktu löxum sem sleppt var
þarna árið 1982 skiluðu sér í
sumar en hvort það er raun-
hæft er annað mál. Allt aðrar
aðstæður eru þar sem seiðum
er sleppt í hafbeit þar sem all-
ur sá fiskur sem kemur til
baka skilar sér en þar sem
þeim er sleppt við laxveiðiár
og ekki næst nema hluti hans í
ánni. Þess vegna er óraunhæft
að ætla að 10% náist í Langá í
sumar,“ sagði Ólafur Skúla-
son á Laxalóni en seiðin 4.000,
sem sleppt var úr kvíum fyrir
neðan sjávarfossinn í Langá
sumarið 1982 og farin eru að
skila sér núna, eins og fram
kom í Morgunblaðinu á mið-
vikudag, eru frá Laxalóni.
Ólafur sagði í samtali við Mbl.
að það væri takmark þeirra á
Laxalóni að vera með undaneldi
á eins stórum laxi og mögulegt
Olafur Skúlason.
væri enda væri það draumur
allra laxveiðimanna að glíma við
stóran lax. Vitað væri að hann
skilaði sér seinna í árnar. Þessi
seiði hefðu þeir vilja fá í Langá.
í fyrra hefði eitthvað skilað sér
af smáum laxi sem orðið hefði til
þess að í fjölmiðlum hefði verið
farið að ræða um að seiðaslepp-
ingar í ár væru þvæla og vit-
leysa. Málið hefði einfaldlega
verið það að ekki hefði verið
reiknað með að laxinn færi að
skila sér fyrr en eftir tvö ár í sjó.
Þessi umræða hefði aftur orðið
til þess að seiðasalan hefði
minnkað stórlega, eftirspurnin
hrunið. Það sem hefði bjargað
málunum fyrir Laxalónsstöðina
væri hin óvænta sala á seiðum
til Noregs sem komið hefði til í
sumar.
Aðspurður um hvaða áhrif það
hefði á seiðasleppingar í íslensk-
ar ár að nú hefði opnast mikill
markaður fyrir seiði í Noregi, að
því er virtist, sagði ólafur: „Mið-
að við nýjustu óskir Norðmanna,
sem hljóða upp á 4 tankskip
næsta sumar, sem er 150 þúsund
seiði frá hverri þeirra fjögurra
stöðva sem stóðu að sölunni nú,
fer öll framleiðsla stöðvanna
þangað. Við leggjum áherslu á
að gengið verði frá samningum
við þá fyrir haustið svo hægt
verði að gera áætlanir fyrir
næsta ár. Ef það gerist verður
lítið sem ekkert eftir fyrir inn-
anlandsmarkaðinn, fyrir utan
það sem þegar hefur verið geng-
ið frá samningum um.“