Morgunblaðið - 07.12.1984, Side 12

12
MORGUNBLADIÐ, FÖSTUDAGUR 7. DESEMBER 1984
Símon Pétur
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
Martin Næs. Símon Pétur. Þóroddur
Jónasson sneri úr færeysku. Kápu
og mvndir teiknaöi Þóra Sigurðar-
dóttir. Bókaútgáfan Skjaldborg. Ak-
ureyri 1984.
Martin Næs er færeyskur rit-
höfundur búsettur á Akureyri og
þar gerist þessi saga hans.
Símon Pétur er fjögurra ára
snáði sem á heima í Fjörunni á
Akureyri með foreldrum sínum.
Hann heitir í höfuðið á öfum sín-
um og annar þeirra, Pétur, býr í
nágrenni við drenginn. Þeir eiga
margar góðar stundir áaman.
Amma hefur yfirgefið afa. Að
vonum spyr drengurinn eftir
henni þar sem hann man hana vel.
Allt umtal afa um ömmu er í
hálfkæringi. Afi sagði að amma
væri þreytt á honum og þreytt á
Akureyri. „Hún sagði að við hér á
Akureyri töluðum of mikið og ætt-
um að vinna meira.“
Amma væri í Reykjavík að
kaupa í Glæsibæ og fara í Há-
skólabíó. Eðlilega fer drenginn að
lengja eftir ömmu. Skynsemi hans
segir honum að slík erindi endi
með heimkomu. Af hverju fær
barnið ekki skilningsbetri svör
sem í engu gætu sett blett á minn-
ingu þess um ömmu?
Mamma fer til Húsavíkur á
námskeið í heimilishjálp. Á með-
an sjá þeir pabbi og Símon Pétur
um húshaldið. Og ferst þeim það
vel úr hendi.
Þótt sagan gefi nokkuð góða lýs-
ingu á daglegu lífi drengsins og
þeim er hann umgengst er hún á
köflum sundurlaus og stundum
óraunhæf.
Þroskaferli drengsins er glopp-
ótt. Stundum sér lesandi hann
óþroskað barn miðað við aldur.
Samtal hans við afa um dagheim-
ilið og samskipti hans við spegil-
inn bera ekki vott um mikinn and-
legan þroska.
Aftur á móti þegar hann talar
við föður sinn um símavenjur
mömmu og baráttu hans fyrir að
vera lengur úti ber hvort tveggja
andlega þroskuðu barni vitni.
Hitt er svo annað mál að frá-
sögnin er einlæg og hlý í eðli sínu,
ef undan er skilið kaldranalegt
viðhorf til ömmu.
Ég á von á því að yngstu lesend-
unum þyki gaman að lesa söguna
um Símon Pétur, eða láta lesa
hana fyrir sig. Efiaust þekkja þau
sig sjálf víða í frásögninni af dag-
legum viðburðum í lífi drengsins.
Þýðing sýnist mér ágæt. Myndir
Þóru Sigurðardóttur auka alltaf
gildi bóka er hún teiknar í.
Kímni Kishons...
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Kphraim Kishon: Hvundagsspaug
Ingibjörg Bergþórsdóttir íslenskaði
Útg. Hörpuútgáfan 1984
Ephraim Kishon er þekktur
spéfugl í heimalandi sínu, ísrael,
og hefur skrifað aragrúa bóka sem
hafa verið gefnar út á fjöldamörg-
um tungumálum. Nokkrar smá-
sögur hans hafa verið þýddar á
ísiensku, en tími til kominn að
þær kæmu út á bók og er því
framtak Hörpuútgáfunnar hið
þarfasta.
Þessar smásögur — eða þættir
— voru hygg ég flestar fluttar í
útvarpi af mikilli snilld af Róbert
Arnfinnssyni leikara fyrir fáein-
um árum og vöktu óskipta athygli.
Kishon hefur einstakt lag á því
að sjá hina smæstu hluti eða at-
burði í kostulegu ljósi og honum er
ekki síður lagið að gera grín að
sjálfum sér. í ýmsum öðrum bóka
hans beinir hann spjótum sínum
— góðlátlegum en á stundum
beinskeyttum — að löndum sín-
um, enda er hann umdeildur í því
landi og raunar segir hann sjálfur
að það sé ekki aðeins af því hvern-
ig hann skrifi, heldur vegna þess
hann dragi ekki dul á að hann hafi
efnst á skrifum sínum. í viðtali við
Morgunblaðið sagði Kishon ein-
hverju sinni, að það væri allt í lagi
ef maður væri gyðingur í Banda-
ríkjunum, þá gæti maður notað
peningana til að styrkja gyðinga i
Israel. En i ísrael mætti ekki vera
til ríkur gyðingur. Hvað sem þess-
ari kenningu líður er víst að Kish-
on er ekki spámaður í eigin föður-
landi. Hins vegar er hann lesinn
víða um heim og segist aldrei hafa
náð eins dýrðlegri hefnd yfir lið-
inni tíð og þegar hann varð mest
lesni erlendi höfundurinn í Þýska-
landi.
Fjölskylduþættir Kishons, sem
hér eru gefnir út á bók, eru alls
tuttugu og fjórir. Hver öðrum
listilegar uppdregnir og bráð-
fyndnir. Þýðing Ingibjargar Berg-
þórsdóttur virðist slík, að ekkert
fer forgörðum af Kishon-kímn-
ÞAO P4CR1ST NÆR
Það wm tngjnn skilur
það sem enginn þekktr
lacrtst ntrr
einsog humið
þegar k vðidar.
Ég scm ekfccrt á
er einn á ftrð:
á ekk> vegmn
nt iljanur
sem snerta hann
Nóutn hættir *ð koma
dagurinn bæuir að risa
þoð sent engtnn þtkkir
. tænst natr.
ÞRÆÐIR
ÚR UÓÐUM
Myndlist
Valtýr Pétursson
Svo nefnir Snorri Sveinn Frið-
riksson sýningu þá, sem hann
hefur efnt til í Norræna húsinu í
tilefni af fimmtugsafmæli sínu.
Hér er um að ræða teikningar og
vatnslitamyndir, 50 að tölu, og
eru þær flestar gerðar við ljóð
eftir Sigvalda Hjálmarsson, sem
út eru komin í bók hans „Víðátt-
ur“. Nokkrar af myndum Snorra
Sveins eru í þessari litlu snotru
bók og verður ekki annað sagt en
að Ijóð og línur sómi sér afar vel
hlið við hlið, enda nokkuð áber-
andi, hve teikningar Snorra
Sveins falla vel að ljóðunum.
Þetta sér maður einnig á sýning-
unni sjálfri, þar sem nokkur
ljóðanna eru á veggjum við hlið
myndanna, og er það ágætlega
til fundið.
Snorri Sveinn er löngu lands-
þekktur fyrir sviðsmyndir sínar
í sjónvarpinu á undanförnum ár-
um, en þar er hann yfirmaður
leikmyndadeildar og hefur starf-
að þar lengi. Hann hefur einnig
haldið nokkrar sýningar á
myndverkum sínum og seinast
sýndi hann í Norræna húsinu
ásamt Hjörleifi Sigurðssyni
fyrir tveim árum. Þær sýningar,
sem Snorri Sveinn hefur haldið,
hafa allar vakið nokkra athygli,
og er mér sérstaklega minnis-
stætt framlag hans á fyrrnefnd-
ri sýningu með Hjörleifi. Þá
varð maður einhvern veginn
sannfærður um ágæti Snorra
Sveins, einkum sem teiknara, og
því er það ánægjulegt að geta
fullyrt nú, að hann hefur enn-
fremur haslað sér völl með nú-
verandi sýningu sem frábær
vatnslitamálari. Á því sviði hef-
ur Snorri Sveinn mikla og
frjálsa tækni, sem að mínum
dómi er nokkuð einstök hér á
landi. Honum tekst að láta litinn
skila sér hreinum og hvellum í
abstraktri hrynjandi, sem bók-
staflega dansar á myndfletinum
þegar best lætur. Ég verð að
játa, að þessi verk í vatnslitum
hjá Snorra Sveini komu mér
nokkuð á óvart og ég hefði mikla
ánægju af þessum fersku og
beinskeyttu verkum. Teikningar
á þessari sýningu eru nokkuð í
ætt við það, sem listamaðurinn
hefur áður sýnt, og margar
þeirra magnaðar bæði í mynd-
byggingu og útfærslu. Þetta eru
í fáum orðum afar frambærileg
verk og gætu sómt sér hvar sem
er að mínum dómi.
Það er ánægjulegt að geta
fært þessum fimmtuga málara
svo góðar þakkir á tímamótun-
um. Ég vil hér með nota tæki-
færið og óska honum til ham-
ingju með þá fimm tugi, sem af-
mældir eru, og um leið vil ég
gauka því að honum, að fimmtíu
ár er enginn aldur fyrir góðan
málara; sumir af gömlum meist-
urunum náðu því að vera í fullu
fjöri fram á tíræðisaldur og Pic-
asso var málandi um nírætt.
Ekki meir um það að sinni, en að
lokum, hér er ekki gert upp á
milli verka á þessari sýningu,
hún er það jöfn að gæðum, að
óþarft er að tíunda hvert blað.
Þetta er frábær sýning og ég
óska listamanninum til ham-
ingju með árangurinn.
Hjarta mannsins
er myrkri hulið
Ephraim Kishon
Bókmenntír
Jóhann Hjálmarsson
Fjodor Dostojevskí:
GLÆPUR OG REFSING.
Skáldsaga í sex hlutum
með eftirmála.
Ingibjörg Haraldsdóttir þýddi.
Mál og menning 1984.
Glæpur og refsing var fyrst gef-
in út í Pétursborg 1866 og sögusvið
skáldsögunnar er einmitt þar í
upphafi sjöunda áratugar nítj-
ándu aldar.
Fáar skáldsögur hafa orðið jafn
víðkunnar og Glæpur og refsing.
Hér er líka á ferðinni eitt af
snilldarverkum heimsbókmennt-
anna. Það ætti öllum að vera ljóst
sem lesa skáldsöguna í vandaðri
þýðingu Ingibjargar Haraldsdótt-
ur sem verður að teljast meðal
merkari viðburða á þessu bóka-
hausti. Þess skal getið að sagan
hefur áður komið út í þýðingu
Vilhjálms Þ. Gíslasonar og leik-
gerð hennar eftir Árna Berginann
verið flutt i útvarpi.
Glæpur og refsing segir frá
stúdentinum Raskolnikof sem
drepur gamla ekkju og systur
hennar með öxi og rænir þær.
Ekkjan er veðlánari, okurkerling
öðru nafni, systirin er höggvin
vegna þess að hún birtist óvænt á
vettvangi. Lýst er nákvæmlega
undirbúningi morðsins á ekkjunni,
morðinu sjálfu og hugarástandi
stúdentsins. Ekki síst er því lýst
hvernig samviska hans verður til
þess að hann kemur smám saman
upp um sig. Hann líður ægilegustu
kvalir, er ýmist hálfsturlaður eða
viti sínu fjær söguna í gegn.
Skáldsagan er ekki sakamála-
saga í venjulegum skilningi heldur
sálfræðileg. Það er fjallað um þá
tíma „þegar hjarta mannsins er
myrkri hulið“ eins og lögreglufor-
inginn segir við Raskolnikof:
„Hér er um að ræða drauma
sem fengnir eru úr bókum, hjarta
sem kenningarnar hafa ruglað;
hér sjáum við mann sem er ákveð-
inn að stíga fyrsta skrefið, en
ákvörðun hans er af sérstökum
toga, hann tók ákvörðun, en þó var
einsog hann kæmi af fjöllum.eða
fljúgandi ofan úr klukkuturni, og
engu líkara en að það væru ekki
hans eigin fætur sem báru hann
þegar hann gekk til verks."
Það er ekki síst ritgerð eftir
Raskolnikof um rétt ofurmennis-
ins til að drepa sem kemur lög-
Ingibjörg Haraldsdóttir
regluforingjanum á sporið. Þess
vegna talar hann um drauma úr
bókum.
Allt frá því að Raskolnikof reik-
ar inn á krána og kynnist drykkju-
manninum Marmeladof og fjöl-
skyldu hans er lesandinn sífellt
minntur á mannlega eymd í Pét-
ursborg. Myndir þessarar eymdar
eru ógnvekjandi og vega upp á
móti sálarlegum kvölum Raskolni-
kofs. Dostojevskí leggur mikla
áherslu á illskuna, en líka göfgi
sem menn sýna þrátt fyrir allt.
Gagnrýni á mannlega hegðun veg-
ur þó þyngst. Einkum eru það efn-
aðir menn í konuleit sem afhjúp-
aðir eru.
Fjodor Dostóéfskí
Hinn trúarlegi styrkur birtist í
vændiskonunni Sonju sem fær
Raskolnikof til að játa að lokum.
Það er í anda Dostojevskís að und-
irokaður fulltrúi hinna neðstu
þrepa mannlífsins tali máli sann-
leikans og kærleikans.
Glæpur og refsing er löng skáld-
saga, 469 þéttprentaðar síður í ís-
lensku útgáfunni. Enginn skyldi
þó veigra sér við að lesa þessa
sögu vegna þess hversu viðamikil
hún er. Breiður og nákvæmur
stíllinn felur í sér hafsjó af
mannlegum tilfinningum og upp-
ljóstrunum um innra líf söguper-
sóna sem eru í senn ákaflega
rússneskar og alþjóðlegar.