Morgunblaðið - 12.01.1985, Blaðsíða 18
18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. JANÚAR 1985
Vangaveltur um kjör
íþróttamanns ársins 1984
— eftir Kristján
Gunnar Valdimarsson
t kjöri íþróttamanns ársins 1984
er gengið framhjá Bjarna Frið-
rikssyni, júdómanni, sem hefur
staðið sig frábærlega vel á síðast-
liðnu ári og ber þar hæst brons-
verðlaunin á ólympíuleikunum.
Með því að sneiða framhjá Bjarna,
sem flestallir höfðu talið sjálf-
kjörinn íþróttamann ársins, hafa
íþróttafréttamenn endanlega upp-
ljóstrað hæfileikum sínum til að
vega og meta íþróttaafrek. Þetta
kjör er því hneisa fyrir þá og verð-
ur ábyggilega langt að bíða þess
að almenningur taki sæmilega
mark á skrifum þessara manna.
Það er ekki aðeins að þetta sé
hneisa fyrir íþróttafréttamennina
sjálfa, heldur einnig móðgun við
júdóíþróttina og ekki síst við
Bjarna Friðriksson sem þarna
fékk stóran skell (sem eflaust
mætti jafna við ippon). Ég er al-
veg viss um að ef einhver annar
íþróttamaður hefði sýnt þennan
frábæra árangur hefði ekki verið
gengið framhjá honum. Mætti þá
skilja það svo að það sé eitthvað
persónulegt gagnvart Bjarna? Því
get ég varla trúað því Bjarni er
drengur góður og hinn sanni
„Með því að sneiða
framhjá Bjarna, sem
flestaliir höfðu talið
sjálfkjörinn íþrótta-
mann ársins, hafa
íþróttafréttamenn end-
anlega uppljóstrað hæfi-
leikum sínum til að
vega og meta íþróttaa-
frek. Þetta kjör er því
hneisa fyrir þá og verð-
ur ábyggilega langt að
bíða þess að almenning-
ur taki sæmilega mark á
skrifum þessara
manna.“
íþróttaandi ríkir í honum. Er það
þá eitthvað við júdóið sjálft sem
fréttamönnum líkar ekki? Ef svo
er, eiga þeir ekki að láta persónu-
bundinn áhuga sinn stjórna sér í
kosningum sem þessum. En hvað
rak þá, er atkvæði greiddu, til að
ganga framhjá afreksmanninum
Bjarna Friðrikssyni? Það er best
að þeir svari á sinn skynsamlega
hátt.
Lítum í áttina til Ásgeirs Sigur-
vinssonar knattspyrnumanns árs-
ins 1984 í Þýskalandi og einnig
íþróttamanns ársins 1984 á Is-
landi. Ásgeir hefur spilað erlendis
í rúm 11 ár og þau öll sem
atvinnumaður í íþrótt sinni. Það
skipar honum strax nokkrum sæt-
um framar en flestum öðrum ís-
lenskum íþróttamönnum sem eru
að bauka við íþróttir í frístundum
sínum. Er það ekki umhugsunar-
efni hvort eigi yfir höfuð að taka
atvinnumenn í kjör íþróttamanns
ársins? Þar sem í dag er talið að
svo eigi að vera verður að ganga út
frá því. Hvaða íþróttaafrek hefur
Ásgeir Sigurvinsson unnið fyrir
íslands hönd nú þegar hann er
kosinn íþróttamaður ársins? Ásg-
eir lék með þegar ísland vann
Wales í landsleik á Laugardals-
velli nú í sumar. Önnur afrek Ás-
geirs eru unnin á knattspyrnuvöll-
um Þýskalands og hefur hann
staðið sig vel. Það hef ég séð í
sjónvarpinu og ég er hreykinn af
honum eins og flestallir íslend-
ingar. Mikið hefur verið sýnt af
Ásgeiri í sjónvarpinu. En hvað
Kristján Kunnar Valdimarsson.
hefur verið sýnt frá Bjarna Frið-
rikssyni t.d. frá Ólympíuleikun-
um? Svarið er einfalt, ein glíma.
(Ætli Bjarna Felixsyni hafi ekki
fundist það einni glímu of mikið.)
Ég vil taka það fram að ég er
ekki að gera lítið úr afrekum Ás-
geirs Sigurvinssonar.
En spurningin er hvort árangur
Ásgeirs með liði sínu í Stuttgart
sé meiri en árangurinn sem Bjarni
Friðriksson hefur sýnt í alþjóð-
legri keppni? Svari nú hver fyrir
sig. En ég fyrir mitt leyti held því
fram að Bjarni hafi staðið sig bet-
ur, vegna þess að f þeim mótum
þar sem Bjarni hefur náð árangri
eru allir bestu júdókappar heims
en ekki bara Þjóðverjar, svo ég
nefni dæmi. Ásgeir var að vísu
valinn af World Soccer í 13. sæti
yfir bestu knattspyrnukappa
heims. En við verðum að líta á það
að Bjarni náði 3. sæti á Ólympíu-
leikunum. Þá er hann 3. besti,
kemst á verðlaunapall. Það munar
litlu að Ásgeir hafi komist í
heimsliðið en komst þó ekki.
Mín skoðun er sú að kjör
íþróttamanns ársins 1984 á ís-
landi sé algjört hneyksli og að
íþróttafréttamenn hafi ekki beitt
skynsemi sinni í kjöri þessu en þó
verið full þörf á því. Ég tel að ís-
lenskir íþróttafréttamenn kynni
sér ekki nógu vel hvað sé að gerast
í hinum og þessum íþróttum (fyrir
utan fótbolta og handbolta). Þeir
skrifa helst um það sem þeir hafa
áhuga á. En þannig á góður frétta-
maður ekki að starfa. Nærtækt er
dæmi um vinnubrögð sem manni
finnst nú helst til skiýtin en það
var einmitt í kjörinu Iþróttamað-
ur ársins 1984. Þegar Ragnar
Ólafsson (golf) lenti ofar en Sig-
urður Pétursson sem þó hafði ver-
ið kosinn golfmaður ársins af sínu
sérsambandi, Goifsambandi ís-
lands. Hvernig er hægt að færa
rök fyrir svona niðurstöðu?
Ég held að nú sé einmitt tími
fyrir íþróttafréttamenn á fslandi
að setjast niður yfir kaffibolla og
hugsa sinn gang. Allir hafa gott af
gagnrýni, aðeins með henni sjá
menn það sem betur mætti fara í
starfi sínu og reyna þá jafnframt
að bæta sig.
Kristjín Gunnar Valdimarsson
stundar nám við lagadeild Háskóla
íslands og iðkar júdó.
Aukin valddreifing
er þjóðarnauðsyn
— eftir Pál Dag-
bjartsson
I dreifbýlinu heyrast æ oftar
raddir sem segja í alvöru, að land-
ið sé að sporðreisast. Svo jafnt og
þétt streymi fjármagn og fólkið á
eftir frá hinni dreifðu byggð og til
þéttbýlisins við Faxaflóann. Þess-
ar raddir gerast sífellt háværari
ekki síst vegna þess að erfiðleikar
eru í sjávarútvegi og fiskvinnslu
og svo ekki síður vegna samdrátt-
ar í landbúnaði. Eg er þeirrar
skoðunar að nokkur sannleikur
leynist í þessum fullyrðingum, og
ég held að nauðsyn sé alhliða sam-
stöðu allra dreifbýlisbúa til að
finna leiðir til að snúa þessari
þróun við. Allt byggðastefnublaðr-
ið sem viðhaft hefur verið undan-
farin ár og áratug, hefur því mið-
ur skilað litlum árangri, svo hér
verður eitthvað nýtt að koma til.
Dreifbýlismenn kvarta sáran
undan því að öllu sé stýrt frá
Reykjavíkurvaldinu. Þar sé fjár-
magnið, og þar sé valdið, máttur-
inn og margt fleira. Á sama tíma
og við dreifbýlingar kvörtum og
kveinum þá færumst við undan
því að taka við valdi. Hér á ég við
það, að oftsinnis hefur átt að
beina verkefnum frá ríki til sveit-
arfélaganna en sveitarstjórna-
menn neitað að taka við verkefn-
um, og þá um leið valdi. — Við-
báran oftast: „Okkur vantar tekju-
stofna, okkur vantar peninga. Ef
við fáum auknar tekjur þá getur
verið að við athugum málið.“
Eitthvað í þessum dúr hefur mað-
ur heyrt hjá sveitarstjórnar-
mönnum ár eftir ár og allt situr
við það sama.
Ég álít að þetta sé ein meginors-
ök þess hve sífellt grefur undan
búsetuskilyrðum í dreifbýlinu. Því
ætti sem skjótast, góðir sveitar-
stjórnamenn, að snúa við blaðinu.
Einstök sveitarfélög og byggðarl-
ög að taka að sér öll þau verkefni
sem mögulegt er, en hafa til þessa
„Væri ekki athugandi
aö sveitarfélög, skóla-
hverfi eða byggðarlög
tækju að sér að sjá al-
farið um grunnskóla-
haldið, jafnvel fram-
haldsskólann líka? Þar
með talið að sjá um
laun kennara og ann-
arra starfsmanna, allan
reksturskostnað svo og
nýbyggingu skóla-
mannvirkja.“
verið hjá ríkinu og stjórnað að
sunnan. Við þurfum ekki að óttast
peningahliðina, þau mál leysast
samhliða eða strax I kjölfarið,
enda hlýtur það að gerast. Ég tel
að nú sé lag til að gera átak, því
núverandi rikisstjórn hefur vilja í
þessa átt og einstakir ráðherrar
lýst þeirri skoðun sinni að það beri
að færa vald og ákvarðanatöku
sem næst þeim sem njóta eiga. Ef
af þessu yrði í einhverjum teljandi
mæli, þá er ég sannfærður um að
fást mundi skilvirkari stjórnun og
um leið betri nýting fjármuna í
almanna þágu. Þá mundi nýju lífi
verða blásið í mannlíf almennt i
dreifbýlinu.
Launamál kennara
Meiningin með þessu greinar-
korni er sú að benda á eina leið
sem ég tel vel færa í þá átt, sem ég
hér að framan hef verið að lýsa, en
það er á sviði menntamála. En hér
er fyrst svolítill inngangur.
Nú á þessu hausti 1984, höfum
við kennarar verið nokkuð í
sviðsljósinu út af kjaramálum og
þá ekki hvað síst í tengslum við
hið fræga verkfall BSRB á dögun-
um. Ég held að flestum kennurum
sé það ljóst að breytingar verða
ekki á launamálum þeirra að
óbreyttum forsendum. Það er og
ljóst að þær baráttuaðferðir sem
viðhafðar hafa verið upp á síð-
kastið skila harla litlum árangri.
Lögverndun starfsheitisins kenn-
ari breytir engu til eða frá að mínu
mati. Það sem skiptir máli, er að
finna leið, og skapa þær aðstæður,
að vel menntaðir og hæfir kennar-
ar beinlínis sæki í kennslustörf.
Þetta er svo brýnt að það þolir
enga bið, ekki hvað sist vegna þess
að mönnum ber yfirleitt saman
um að betri og batnandi hagsæld
byggist fyrst og fremst á góðri
menntun þjóðarinnar, traustu og
farsælu skólastarfi.
Opinberir starfsmenn og þar
með taldir kennarar taka gjarnan
samanburð i sínum kjara- og
launamálum við hinn svokallaða
almenna vinnumarkað. Taka þá að
sjálfsögðu dæmi sem eru hagstæð.
Gjarnan miðað við þá sem vegna
hæfileika sinna og eða dugnaðar
hafa náð góðum launakjörum, ein-
faldlega vegna þess að þeir hinir
sömu, að dómi vinnuveitenda
sinna, skila betra dagsverki en al-
mennt gerist. Því hafa vaknað hjá
mér spurningar um það hvort
þessi sömu lögmál geti ekki gilt
einnig um kennara og aðra opin-
bera starfsmenn. Sú leið er til og
kem ég nú að kjarna málsins.
Grunnskólahaldið til
sveitarfélaganna
Væri ekki athugandi að sveit-
arfélög, skólahverfi eða byggðar-
lög tækju að sér að sjá alfarið um
grunnskólahaldið, jafnvel fram-
haldsskólann líka? Þar með talið
að sjá um laun kennara og ann-
arra starfsmanna, allan rekst-
urskostnað svo og nýbyggingar
skólamannvirkja. Settar yrðu al-
mennar rammareglur um fram-
Páll Dagbjartsson
kvæmdina, en það sem mestu
skiptir, ábyrgð og öll ákvarðanataka
í höndum heimaaðila í hverju byggð-
arlagi.
Auðvitað þyrftu sveitarfélögin
að fá tekjustofna á móti. Það
mætti hugsa sér tvær leiðir í því
sambandi. Önnur er sú, að hver
nemandi yrði metinn til ákveðinn-
ar upphæðar sem ríkissjóður
greiddi til sveitarfélaga beint, án
frekari íhlutunar. Hin leiðin væri
að sveitarfélögin fengju ákveðna
tekjustofna eftir öðrum leiðum
sem stæðu undir útgjöldum.
Gæta yrði þess sérstaklega að
taka fullt tillit til mjög svo ólíkra
aðstæðna sveitarfélaga og heilu
byggðarlaganna. Það er ekki svo
flókið reikningsdæmi að finna
sanngjarna reglu í þessu sam-
bandi, því fyrirliggjandi eru full-
komnar upplýsingar um það hvað
hver nemandi í raun kostar í
hverju og einu skólahverfi lands-
ins í dag. Ég legg á það áherslu að
ganga skal út frá því sem grund-
vallaratriði, að allir fái notið sem
jafnastrar aðstöðu til náms, óháð
búsetu, fötlun, fjárhag eða öðrum
breytilegum aðstæðum. Ég vil
spyrja, er fullt jafnfrétti hvað
þessi atriði áhrærir svo sem mál-
um er skipað í dag?
Ég ætla mér ekki hér að fara út
í smáatriði með útfærslu þessara
vangaveltna, en nefni þó að
fræðsluráð og fræðsluskrifstofur
gætu sem best verið inn í mynd-
inni hvað eftirlit og alla fram-
kvæmd varðar.
Af gefnu tilefni vil ég taka það
sérstaklega fram, að ég treysti
sveitarstjórnum og skólanefndum
fyllilega til þess að taka við aukn-
um verkefnum og fá um leið í
hendur aukið vald. Þetta eru
kjörnir fulltrúar íbúanna í við-
komandi sveitarfélagi. Þessir aðil-
ar hafa aðhald, við skulum ekki
gleyma því. Ég á hér við foreldra.
Eg hef þá trú að foreldrar muni
fylgjast betur með málum ef þeir
vissu fyrirfram að þeirra álit
skipti einhverju máli og þeir gætu
haft áhrif. Eins og málum er kom-
ið í dag virðist mér sem almennt
sé litið á skólakerfið sem einhvern
óumbreytanlegan og næsta sjálf-
sagðan hlut. Foreldrar, í heildina
tekið, hafa samt á þvi skoðun hvað
er slæmt skólahald og hvað er
gott. Hvað er góð kennsla og hvað
slæm. Hvaða kennarar hafa vald á
starfi sínu og hverjir ekki.
Kennarar — Hugsið um
þetta
Ef slík kerfisbreyting kæmist í
framkvæmd sem ég hér hef reynt
að lýsa, yrðu ráðningar kennara í
höndum forsvarsmanna í hverju
skólahverfi.
Þá myndu kennarar á hverjum
skólastað semja alfarið við við-
komandi forsvarsmenn um kaup
og kjör.
Þá myndu sömu lögmál gilda og
á hinum almenna vinnumarkaði
og fyrr er vitnað til.
Þá mundi hið tvöfalda kerfi sem
viðgengst víða í dreifbýli leggjast
af (þ.e. að sveitarfélögin greiði
sérstakar staðaruppbætur o.fl.).
Þá mundi væntanlega hin mjög
svo vafasama æviríðning falla
niður.
Þá mundu kennarar hafa frjáls-
ar hendur með sína ráðningar-
skilmála, kennsluskyldu og aðra
vinnu. Lausir við yfirvinnuþak.
Þá yrði það í valdi heimamanna
að ákveða hvernig mætti laga
skólahald að atvinnuháttum og
öðrum aðstæðum í hverju byggð-
arlagi. Svona mætti lengi telja.
Er ekki alveg þess virði að skoða
þessa hugmynd í alvöru?
Varmahlíð, 28. desember 1984.
Pill Dagbjartsson er skólastjóri í
Varmahlíð.