Morgunblaðið - 30.01.1985, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. JANÚAR 1985
Hverjir beittu blekkingum?
— eftir Jón
Magnússon
Sú saga er kunn af framboðs-
fundi þar sem einn frambjóðandi
hélt fram ákveðinni staðhæfingu,
að mótframbjóðandi hans úr
Framsóknarflokknum lýsti því yf-
ir, að hann færi með helbera lygi,
en sá fyrrnefndi brá við, sagðist
hafa mynd í fórum sínum og sýndi
hana, en myndin sannaði staðhæf-
ingu hans. Þá gall við í Framsókn-
armanninum: Lygi er lygi, jafnvel
þó hún sé á ljósmynd.
Þessi saga hefur stundum komið
í huga mér þegar deilt hefur verið
um stefnumörkun í landbúnaði og
gildi þeirrar framleiðslu-
stjórnunar sem er í höndum
Framleiðsluráðs landbúnaðarins
og verðlagningu 6 manna nefndar-
innar á búvörum.
Þegar bent hefur verið á, að
verð á búvörum hafi hækkað
margfalt meira en laun á þeim
vörum sem heyra undir Fram-
leiðsluráð og 6 manna nefnd en
hækkanir á öðrum búvörum séu í
samræmi við launaþróun í land-
inu, hefur þeim staðhæfingum
verið mótmælt af talsmönnum
Framleiðsluráðs landbúnaðarins
sem röngum.
Útreikningum á verðþróun þess-
ara búvara, sem ég hef látið gera
og notað til að sýna fram á réttm-
æti staðhæfinga um óeðlilegar
verðhækkanir á búvörum, hefur á
sama hátt verið mótmælt sem
röngum og því haldið fram að
blekkingum væri beitt. Þrátt fyrir
það hefur enginn sýnt fram á, að
framangreindir útreikningar
væru rangir eða gert grein fyrir í
hverju „blekkingarnar" væru
fólgnar. Því lygi skal vera lygi
jafnvel þó hún sé á ljósmynd.
Talsmenn Framleiðsluráðs
landbúnaðarins berja sér hins
vegar á brjóst og halda því fram,
að verulegur árangur hafi orðið af
framleiðslustýringu þeirra, en
hún hefur átt að draga úr offram-
leiðslu m.a. á mjólk og dilkakjöti.
Eitt mikiivægasta stýritækið, sem
beitt hefur verið í þessu skyni, er
kjarnfóðursskattur, sem lagður
hefur verið á framleiðslugreinar
án tillits til þess hvort um
offramleiðslu væri að ræða á þeim
eða ekki. Nú liggja hins vegar
ákveðnar staðreyndir fyrir eftir
margra ára framleiðslustýringu
og álagningu kjarnfóðursskatts.
Offramleiðslan í bundnu greinun-
um minnkar örlítið í nokkrum til-
vikum en vex á öðrum t.d. mjólk-
urframleiðslu.
Þegar þessar staðreyndir liggja
fyrir er eðlilegt að spurt sé hverjir
hafi farið með rangt mál í umræð-
um um landbúnaðarmál og hverjir
hafi beitt blekkingum? Eru það
þeir sem gagnrýnt hafa stefnuna
og talið hana ómarkvissa eða eru
það e.t.v. stjórnendur landbúnað-
armála?
Framleiöendum
mismunaö
í ljósi þeirrar staðreyndar að
álagning kjarnfóðursskatts hefur
ekki borið tilætlaðan árangur til
að draga úr offramleiðslu á dilka-
kjöti og mjólkurafurðum bregður
nú svo við að landbúnaðarráð-
herra ákveður að skatturinn skuli
leggjast með auknum þunga á þær
greinar, sem lúta markaðnum. Þar
sem framleiðendurnir bera fulla
ábyrgð á framleiðslu sinni og
verða að taka afleiðingum af
offramleiðslu. Þetta eru framleið-
endur eggja, fugla-og svínakjöts,
sem njóta þess ekki að vörur
þeirra séu niðurgreiddar eða flutt-
ar út og greiddar með þeim út-
flutningsuppbætur af almannafé.
Það sem hér er verið að gera er
einfaldlega það að kostnaðarauki
er lagður á þessa framleiðslu, sem
kemur bundnu greinunum að
sjálfsögðu til góöa, því það ætti
engum að dyljast að framleiðend-
ur búvöru eru í samkeppni um
innanlandsmarkaðinn og verð-
hækkanir á fugla-og svínakjöti
vegna skattlagningar eða annarra
orsaka veldur því að meira ætti að
seljast af öðrum kjöttegundum,
sem njóta sérstakrar velvildar og
fyrirgreiðslu ríkisins eða þeirra
sem ríkið hefur framselt stjórn-
unarvald sitt, Framleiðsluráði
landbúnaðarins.
Landbúnaðarráðherra hefur
með ráðstöfunum sínum varðandi
kjarnfóðurskatt tekið þann kost
að mismuna framleiðendum með
þeim hætti, sem óafsakanlegur er
í þjóðfélagi sem byggir á jöfnum
rétti borgaranna og markaðskerfi.
Jafnframt því er ráðherrann að
gera kröfu til þess að geðþóttaákv-
arðanir hans ráði vali fólks við
matarinnkaup.
Framkoma ráðherrans í þesu
máli er ekkert annað en valdníðsla
og siðleysi, en honum er sjálfsagt
alveg sama, þar sem hann sækir
umboð sitt til2.944 kjósenda, sem
hann telur vafalaust sammála sér
um að eðlilegt sé að mismuna ein-
stökum framleiðendum búvöru
eftir því hvað þeir framleiða.
Er breytinga þörf?
Um síðustu áramót voru 20 ár
liðin frá því að þáverandi forsæt-
isráðherra mælti mjög ákveðin
varnaðarorð, þar sem á það var
bent, að nauðsyn bæri til að
breyta um stefnu í landbúnaðar-
málum. Hefðu forystumenn land-
búnaðar tekið þetta alvarlega þá
og brugðist við með eðlilegum
hætti væri vandi landbúnaðarins
annar og mun minni en hann er í
dag. Færa má að því gild rök að
slík stefnubreyting hefði komið
bændum, neytendum og skatt-
Jón Magnússon
„Framkoma ráöherr-
ans í þessu máli er ekk-
ert annaö en valdníðsla
og siðleysi, en honum er
sjálfsagt alveg sama,
þar sem hann sækir um-
boö sitt til 2.944 kjós-
enda, sem hann telur
vafalaust sammála sér
um að eölilegt sé aö
mismuna einstökum
framleiöendum búvöru
eftir því hvað þeir fram-
leiða.“
greiðendum til góða, en hefði e.t.v.
bitnað á einstökum milliliðum
eins og þeim sem fá full umboðs-
laun fyrir að flytja út niður-
greidda offramleiðslu og taka há-
marksfarmgjöld fyrir flutninginn.
En það þýðir ekki að tala um
það hvernig hlutirnir hefðu getað
verið ef farið hefði verið að með
öðrum hætti. Viðfangsefnið í dag
er að taka á þeim vanda sem blas-
ir við. Verulegu fjármagni er varið
árlega af almannafé til landbún-
aðarins, en þetta fjármagn er ekki
notað til að stuðla að breytingum,
þvert á móti er stöðugt haldið
áfram í sama farvegi. Ef land-
búnaðarráðherra og aðrir stjórn-
endur landbúnaðarins vilja vinna
að bættum hag sinna umbjóðenda
þurfa þeir fyrst og fremst að huga
að nýsköpun í búskaparháttum og
nýjum arðbærum framleiðslugr-
einum. Væri það fjármagn, sem
skattgreiðendur veita nú til land-
búnaðarins, nýtt í þessu skyni þá
kæmi það að gagni til frambúðar
fyrir umbjóðendur Jóns Helgason-
ar landbúnaðarráðherra og gæti
hamlað gegn óheillaþróun fólks-
flótta úr sveitunum og þéttbýlisst-
öðum tengdum landbúnaði.
Óbreytt stefna í þessum málum
með hefðbundinni framleiðslust-
ýringu og mismunun framleiðenda
eftir framleiðslugreinum getur
hins vegar ekki einu sinni haldið í
horfinu. Brestirnir stækka og það
verður stöðugt erfiðara að berja í
þá. Það ætti saga siðustu áratuga
að hafa kennt land-
búnaðarforustunni.
I þursaveldinu, sem Orwell
skrifaði um í bók sinni 1984, var
fólki kennt að frelsi væri ánauð.
Landbúnaðarforustan hefur kapp-
kostað að telja bændum trú um að
þessu væri einmitt þannig varið
og í samræmi við það skal allri
gagnrýni hversu réttmæt sem hún
er svarað með því að hrópa lygi er
lygi, jafnvel þó hún sé á ljósmynd.
Jón Magnússon er lögmadur í
Reykjavík.
Vegna mistaka af hálfu Morgun-
blaðsins hefur birting greinar þess-
arar dregist úr hófi.
Kaldhæðni
Caldwells
Leiklist
Jóhann Hjálmarsson
Ungmannafélag Biskupstungna:
TOBACCO ROAD
eftir Erskine Caldwell.
Leikgerð: Jack Kirkland.
Þýðing: Jökull Jakobsson.
Leikstjóri: Eyþór Árnason.
Leiksviðsgerð og búningar: Ólafur
Engilbertsson.
Ljósamenn: Helgi Guðmundsson
og Jens Pétur Jóhannsson.
Erskine Caldwell (f. 1903) er
kunnastur fyrir skáldsögur sínar
Tobacco Road (1932) og God’s
Little Acre (1933). Það er frum-
stætt líf alþýðufólks i Suðurríkj-
um Bandaríkjanna sem Caldwell
lýsir. Caldwell er frá Georgíu og
hún er oftast svið sagna hans.
Jack Kirkland er höfundur vin-
sællar leikgerðar Tobacco Road
sem fyrir mörgum árum var
leikin í Iðnó. Nú hefur IJng-
mennafélag Biskupstungna tekið
Tobacco Road til sýninga. Undir-
ritaður sá leikgerðina í Hlégarði
í Mosfellssveit 27. þessa mánað-
ar.
Lesterfjölskyldan er þunga-
miðjan í Tobacco Road. Fjöl-
skylda þessi er að veslast upp í
koti sínu, akrarnir eru þurrir og
ófrjóir og það sem meðal annars
hrjáir karlmennina er leti og
ómennska. Fjölmennur barna-
hópurinn er kominn á tvist og
bast í leit að lífsbjörg, þau einu
sem eftir eru heima eru kjáninn
Duddi og Ellie May sem er með
skarð í vör og gengur þess vegna
ekki út. Heim snýr dóttirin Pearl
eftir misheppnað hjónaband í
borginni. Kreppan leikur þessa
fjölskyldu grátt eins og aðrar,
eina vonin er að gerast verk-
smiðjuþræll og segja þar með
skilið við uppruna sinn. Jeeter
Lester þrjóskast við ásamt konu
sinni Ödu. Amman tínir sprek í
eld, en það er ekkert til að sjóða.
Hámark lífsins er að ná í rófu-
bita.
Von Jeeters að geta verslað
með Pearl bregst að lokum.
Framundan er ekkert nema
eymd. En eitt er þó til bjargar:
Kaldhæðnin.
Tobacco Road er spaugsemin
holdi klædd. Ýktar persónur
verksins eru í senn hlægilegar og
búa yfir alvöru sem á köflum er í
anda þjóðfélagslegrar vandlæt-
ingar. Vissulega er Tobacco
Road ekki aðeins um mannlega
niðurlægingu og fíflsku heldur
er ádeila í verkinu. Líkt og John
Steinbeck beinir Erskine Cald-
well spjótum sínum að ráðandi
öflum sem stjórna í krafti auðs.
Á þetta var lögð áhersla í flutn-
ingi verksins með því að láta tvo
fjárhættuspilara spila í anddyri
um örlög fólksins. Þeir birtast
síðan á sviðinu sem Kafteinn
Tim og George Payne.
Eyþór Árnason dregur í leik-
stjórn sinni fram miskunnar-
laust háð og skop verksins. Und-
ir niðri er annað og meira að ske.
Við skiljum að hér er á ferð fólk
Leikhópur Ungmennafélags Biskupstungna sem sýnir Tobacco Road.
með drauma sem aldrei rætast,
sársauka og vonir, en það eru
gallar manneskjunnar og fá-
fengileiki sem af mestum krafti
opinberast. Eyþór hefur í sam-
vinnu við ólaf Engilbertsson
leikmyndateiknara gert þessa
sýningu að góðri áhugaleiksýn-
ingu. ómarkviss framsögn á
köflum og stirðleiki koma ekki í
veg fyrir að sýningin verði eftir-
minnileg.
Ólafur Engilbertsson gerir
kannski heim Tobacco Road full
ævintýralegan. Sum gervin
minna fremur á Grimmsævin-
týri en hinn mergsogna sól-
drukkna Suðurríkjaheim krepp-
unnar. Jafnvel hjólbarðasólin
lýsir ekki kvöl þessa umhverfis
sem hún ætti þó að gera, en hún
stendur fyllilega fyrir sínu sem
hugkvæm uppfinning. í Heild
sinni var leikmyndin skemmti-
leg og óvenjuleg og vitnar um
höfund sem þarf að fá fleiri
tækifæri þótt hann líki starfi
sínu við það að vera „eins og
blindur leiðsögumaður um ör-
æfi“.
Brynjar Sigurðsson er Duddi
Lester, ungur maður með bíla-
dellu og einkanlega hrifinn af
bílflautum. Systir Bessie Rice,
prédikarinn sem gerir Dudda að
eiginmanni sínum og kaupir
handa honum bíl, er í höndum
Ragnheiðar Jónasdóttur. Brynj-
ar túlkar vel flónsku Dudda,
Ragnheiður sýnir agætlega
mannlegar hliðar hinnar siða-
vöndu Bessie, leikur hennar
geislandi af fjöri.
Magnús Jónasson leikur Jeet-
er, Drífa Kristjánsdóttir Ödu.
Magnús leynir á sér í þessu hlut-
verki, er einum of unglegur, en
gerir því glettin skil. Leikur
Drífu er dýpri, áhugaleikur af
bestu gerð.
Kristín Ólafsdóttir er sann-
færandi Eilie May. Björn Bj.
Jónsson dálítið hikandi í túlkun
Lov Bensey, hins hrellda eigin-
manns Pearl, en nær sér á strik.
Sigríður J. Sigurfinnsdóttir er
dæmi um vel gert smáhlutverk,
gervi ömmunnar með þeim
bestu. Ekki verður fundið að
Gunnari Guðjónssyni í hlutverki
Henry Peabody. Halldóra Jó-
hannsdóttir er holdi klædd
Pearl, barnsleg og full örvænt-
ingar eins og vera ber.
Kafteinn Tim og George
Payne eru hressilegir í túlkun
Jóns Þórs Þórólfssonar og Páls
Skúlasonar, leikur þeirra minnti
dálítið á revíuleik, en það sakaði
ekki.
Þau orð sem hér hafa verið
látin falla um leikarana gilda að
sjálfsögðu um þá sem áhugaleik-
ara, sýningin naut þess fyrst og
fremst að hér voru áhugaleikar-
ar á ferð, fólk sem túlkaði verkið
aðallega frá hjartanu, en ekki
samkvæmt ströngustu kröfum
leiklistar. Þegar slíkar sýningar
takast hefur verið vel unnið og
það ber að virða.