Morgunblaðið - 16.02.1985, Page 41

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. FEBRÚAR 1985
*
Attræður:
Sigsteinn Pálsson
á Blikastöðum
Ástæðan til þess að ég sting
niður penna að þessu sinni, er að
Sigsteinn Pálsson bóndi að Blika-
stöðum er áttræður í dag. Á þess-
um tímamótum getur hann litið
yfir lífshlaup sitt með góðri sam-
visku og við samferðamennirnir
notum tækifærið til þess að senda
honum árnaðaróskir og þökk fyrir
samfylgdina fram að þessu.
Sigsteinn fluttist hingað í Mos-
fellssveitina 1936 og hefir lifað og
starfað hér síðan, að undantekn-
um tveimur árum sem hann bjó á
Melavöllum í Reykjavík.
Þessum fáu og fátæklegu orðum
er ætlað að vera nokkur heimild
um sögu héraðsins, enda fimmtíu
ára ferill Sigsteins hér markað
spor sem vert er að skrásetja.
Saga þessarar sveitar verður ekki
skráð svo vel sé nema hans fram-
lags verði þar getið.
Sigsteinn er fæddur í Tungu í
Fáskrúðsfirði, og er einn hinna
mörgu ojj mannvænlegu barna
þeirra hjónanna Elínborgar og
Páls hreppstjóra Þorsteinssonar
er bjuggu í Tungu langa og far-
sæla ævi við góðan orðstír. Ungl-
ingaskóli og búfræðinám að Hól-
um í Hjaltadal urðu menntun
hans og veganesti í lífinu, og hafa
dugað honum farsællega til þeirra
starfa, sem honum hefur verið
trúað fyrir. Hann réðst sem
bústjóri að stórbúskap þeirra
máganna Guðmundar Jónssonar
skipstjóra og Bjarna Ásgeirssonar
að Reykjum í Mosfellssveit, en það
var meðal afurðamestu búa lands-
ins á þeim tíma. Sigsteinn og Lára
systir hans tóku við búsforráðum
ung að árum og ef til vill reynslu-
lítil, en full áhuga og atorku. Það
sýndi sig fljótt að þetta reyndist
farsæl ráðstöfun, því þrátt fyrir
erfitt árferði skiluðu þau hlut-
verki sínu með ágætum.
Sigsteinn kvæntist Helgu
Magnúsdóttur á Blikastöðum
þann 18. nóvember 1939 og þann
10. maí árið eftir, á hemámsdag-
inn, fluttu þau að Melavöllum í
Reykjavík. Tveimur árum seinna,
1942, tóku þau við búsforráðum á
stórbýlinu Blikastöðum og hafa
búið þar síðan við reisn og mynd-
arskap svo sem kunnugt er. í 30 ár
rak Sigsteinn með frú Helgu sér
við hlið eitt afurðamesta bú lands-
ins en ekki var vandalaust að taka
við af hinum snjalla búhöldi
Magnúsi Þorlákssyni, föður frú
Helgu. Þetta lánaðist vel, og það
svo, að þeir sem gerst vita telja
hiklaust að í tíð Helgu og Sig-
steins hafi fá stórbýli hér á landi
verið betur setin en Blikastaðir.
Sigsteinn er félagslega sinnaður
og hefir frá upphafi tekið þátt í
félagsmálum, og þá sérstaklega
félagsmálum bænda, en þó með
þeirri gát að það kæmi sem
minnst niður í búrekstri hans.
Þetta hefir sumum ef til vill fund-
ist vera of mikil hlédrægni, því að
ráðsnilld og hæfileikar voru næg-
ir. Sigsteinn hefir átt sæti í stjórn
Búnaðarsambands Kjalarnesþings
og gegnt trúnaðarstörfum í Bún-
aðarfélagi Mosfellshrepps. Hann
hefir verið fulltrúi á fundum
Stéttarsambands bænda og vara-
stjórnarmaður, og er nú endur-
skoðandi þess. Þá átti hann einnig
sæti í stjórn Mjólkurfélags
Reykjavíkur og Sambands eggja-
framleiðenda meðan dreifingar-
stöðin gamla starfaði.
Sigsteinn hefir alla tíð verið öfl-
ugur stuðningsmaður sóknar-
kirkju sinnar sem stjórnarmaður í
sóknarnefnd, formaður og safnað-
arfulltrúi. Umboðsmaður Bruna-
bótafélagsins var hann um skeið
og hreppstjóri Mosfellshrepps í
tuttugu ár, en sagði því lausu á sl.
hausti. Áfram mætti telja, en
verður ekki gert að sinni.
öll störf Sigsteins, hvort heldur
er heima fyrir ellegar út á við,
einkennast af gætni og alvöru;
hvert mál verður að skoðast veí
svo að góð niðurstaða fáist. Sig-
steinn hefir bjargfastar skoðanir
á þeim málum sem hann fæst við
og byggir þær á gaumgæfni og
skarpri dómgreind og hefir stund-
um verið seinn til að fallast á önn-
ur sjónarmið. Eljumaður er hann
og einbeittur, en þó einkum við
sjálfan sig, og kemur það þá einn-
ig við samstarfsmenn sem kunna
því misjafnlega. f líferni sínu vill
hann fremur sýna gott fordæmi en
beita fortölum við samferðafólkið.
Hann er kjarkmaður og segir
meiningu sina hverjum sem er og
hvar sem er umbúðalaust. Ákvörð-
un hans um að hætta búrekstri á
Blikastöðum 1973 sýnir að hann
lætur ekki tilfinningarnar eða við-
kvæmni villa um fyrir sér. Það er
hverjum manni ljóst að það að
leggja niður ævistarfið sem bóndi
og farga stórum afurðasömum
kúastofni er skref sem flestum er
um megn að stíga. Mér er ekki
kunnugt um að hann hafi efast um
réttmæti þeirrar niðurstöðu að
óhagkvæmt væri að reka áfram
kúabúskap á þessum stað við
óbreyttar aðstæður, vitandi vits
að aldrei varð aftur snúið. Þetta er
sálarþrek sem fáum er gefið.
Þegar Sigsteinn kom að Reykj-
um var ég um fermingaraldur.
Okkur varð vel til vina og varð það
til þess að vekja áhuga minn á
starfi bónda, en hugur minn stóð
meir til annars á þeim árum. Milli
sjóferða sóttist ég eftir að grípa í
ræktunarstörf og önnur bústörf
hjá Sigsteini, og fékk ég þar gott
veganesti sem mér finnst ég búi
enn að, og treyst hefur samskipti
mín við þennan hægláta og stað-
fasta mann.
Okkar sporaslóðir hafa síðan oft
legið saman og á stundum sýnst
sitt hvorum í ýmsum málum, þótt
ekki hafi kostað vinslit. Sigsteinn
er sannur og stéttvís bóndi, sem
ávallt hefir viljað hag landbúnað-
ar sem mestan, og litið á það sem
sjálfstæðismál þessarar þjóðar. 1
einkalífi sínu hefir Sigsteinn verið
lánsmaður, kvæntur vænni konu
og á tvö mannvænleg börn, Magn-
ús oddvita og bútækniráðunaut
sem kvæntur er Mörtu Sigurðar-
dóttur, og Kristínu kennara sem
gift er Grétari Hanssyni vélvirkja.
Á þessum tímamótum eru þér
færðar árnaðaróskir. Með virðing
og þökk minnumst við samstarfs-
ins við þig og fjölskyldu þina.
Lif heill.
Jón M. Guðmundsson, Reykjum.
I dag er Sigsteinn Pálsson,
bóndi og fyrrum hreppstjóri að
Blikastöðum I Mosfellssveit, 80
ára.
Á þessum tímamótum minnist
ég góðs vinar, sem ætíð er gott að
leita til um málefni utan og ofan
við allt dægurmálaþras og
skammtímaþrætur.
Langur og oft strangur vinnu-
dagur bóndans og hreppstjórans
hefur ekki dregið hann niður,
heldur er það svo, að fáir eru glað-
ari á mannamótum og nýtur sín
þá vel hin glettna frásagnargáfa
hans.
Hann var formaður Lionsklúbbs
Kjalarnesþings annað starfsár
klúbbsins. í vetur höldum við upp
á 20 ára afmæli klúbbsins.
Hreppstjóri Mosfellssveitar var
hann í tæpan aldarfjórðung og
hætti þeim störfum í haust, en
auk þess sinnti hann margbreyti-
legum trúnaðarstörfum fyrir
sveitina, sjálfstæðisfélagið og
Lionsklúbbinn. Hann hefur leyst
öll þau störf vel af hendi.
Hann er tillögugóður og já-
kvæður, fljótur að átta sig á hvar
kjarnann er að finna og alltaf til-
búinn að fallast á það sem hann
telur horfa félagi okkar til heilla.
Aldursmunur okkar hefur þar
engin áhrif á.
Mannkostir Sigsteins eru að
mínu mati tengdir hinum mann-
legu þáttum lífsins. Lög og reglur
eru grundvallarnauðsyn, en lög og
reglur ná ekki yfir alla mannlega
þætti hins daglega lífs hvers ein-
staklings. Þetta á ekki síst við
daglegt líf hjá frjálsbornum lýð-
ræðisþjóðum.
Frjálslyndi í flokki okkar með
hagsmuni allra stétta fyrir augum
og með fullum skilningi á félags-
legum þörfum er okkur báðum
hugleikið.
Sigsteinn metur ekki menn af
búningum þeirra eða af merkimið-
um á þá hengda. Hann metur sam-
ferðamenn sína af innsæi grund-
vallarhugsjóna og næmi sálarinn-
ar.
Helga, húsfreyja á Blikastöðum,
er fáum öðrum lík. Hún hefur gef-
ið manni sínum gott veganesti
með glaðværð og þrótti sem minn-
ir á æsku þótt árunum fjölgi.
Samhentari hjónum hef ég
sjaldan kynnst.
Lifðu heill.
Jón Bjarni Þorsteinsson
Tunga í Fáskrúðsfirði og höfð-
ingshjónin sem þar gengu um
garða á fyrri hluta þessarar aldar
eru með fyrstu minningum min-
um, þá rætt var um merkisfólk og
búendur í nágrannabyggðum. Svo
ætla ég að sé um fleiri sem upp-
aldir eru á Austurlandi á þessum
tíma. Þeir munu flestir hafa heyrt
getið sæmdar- og dugnaðarhjón-
anna að Tungu í Fáskrúðsfirði,
þeirra Elínborgar Stefánsdóttur
og Páls Þorsteinssonar. En þar
bjuggu þau og gerðu staðinn
þekktan um áratugi jafnframt því
að eignast og ala upp stóran og
álitlegan hóp barna sem öll urðu
dugandi drengskaparfólk og sum
þjóðkunn, þar á meðal bóndinn á
Blikastöðum í Mosfellssveit, Sig-
steinn Pálsson, sem samfylgdar-
menn hylla nú í dag áttræðan. En
á Blikastöðum hefur Sigsteinn nú
búið um fjóra tugi ára ásamt konu
sinni, Helgu Magnúsdóttur. Börn
þeirra eru Kristín húsfreyja að
Blikastöðum, gift Grétari Hans-
syni fulltrúa og Magnús ráðunaut-
ur hjá Búnaðarfélagi fslands og
oddviti Mosfellshrepps, kvæntur
Mörtu Sigurðardóttur.
Freistandi væri að greina hér
nokkuð frekar frá ættstofnum
þessa merka fólks en þar sem
treysta verður öðrum færari til að
gera því efni skil verður að láta
nægja að geta og minnast hins
fornkveðna þegar hugsað er til
Sigsteins á þessum merkisdegi, að
„ekki ertu einn í ráðum, karl,
karl“. Ættarfylgjurnar sem fóstr-
uðu að hluta fjölskylduna í Tungu
í fáðum faðmi Fáskrúðsfjarðar
voru ósviknar.
Páll og Elínborg í Tungu voru af
alkunnu merkisfólki komin. Má
þar til nefna Bólstaðarhlíðarætt,
sem mörgum er kunn, enda urðu
börn þeirra eins og fyrr getur
dugmikil og farsæl í gerð. Dætur
þeirra urðu húsfreyjur á fyrir-
myndarheimilum vítt um land og
synir þeirra valinkunnir starfs- og
búþegnar. Má þar til nefna Gunn-
ar hreppstjóra í Tungu í Fá-
skrúðsfirði, Halldór lengi bóndi,
m.a. á Nesi í Loðmundarfirði, Jón
dýralæknir á Selfossi, Stefán sem
síðast starfaði við Flensborgar-
skólann í Hafnarfirði og Sigsteinn
er hér um ræðir. En alla þessa
mætu menn þekkti undirritaður af
eigin raun og mat þá því meir sem
kynnin urðu lengri. Hið sama má
segja um afkomendur þeirra sem
ég hefi kynnst, sem eru orðnir all-
margir enda fjölskyldulán ein-
stakt í ætt.
Þá er þess að geta að húsfreyjan
á Blikastöðum, Helga Magnús-
dóttir, sem valið hefir verið fyrir-
rúm og forusta í sveit sinni, auk
forustuhlutverks í landssamtök-
um íslenskra kvenna um fjölda
ára, er ekki þeirrar gerðar að ætt
og athöfn, að henni verði í horn
skipað.
Þannig bera Blikastaðahjónin
glöggt og gott vitni um kynfylgjur
genginna feðra og frænda, sumra
þjóðkunnra svo sem séra Halldórs
Jónssonar á Hofi, afabróður Sig-
steins, og Jóns Þorlákssonar ráð-
herra, föðurbróður Helgu.
Vandséð er hvers skal helst geta
á slíkum tímamótum í ævi sam-
ferðamanns sem lifað hefur tím-
ana tvenna og þrenna í þjóðarsögu
og kynnst athöfn og kjörum ís-
lenska bóndans frá öndverðu til
okkar daga.
Naumast er hér við hæfi að fjöl-
yrða um einstaka reynslu og afrek
þeirra sem drýgstan þátt hafa átt
í því að flytja okkar þjóð frá forn-
öld til nútíðar nær því á svip-
stundu en í þeirra hópi er Blika-
staðabóndinn og hans nánustu.
Um eigin reynslu af Sigsteini
Pálssyni skal þess getið að þótt ég
hafi þekkt hann all náið um þriðj-
ung aldar hefði ég gjarnan kosið
að sú kynning hefði verið lengri,
því að stöðugt hafa kynnin farið
batnandi.
Þó að hreppstjórinn á Blika-
stöðum hafi ekki alltaf verið þess
háttar i gerð eða ferð, að hann
hafi átt viðhlæjendum eða lof-
tungum einum að mæta þá ætla ég
að vinafjöld hafi vaxið með árum.
Sá kosturinn sem mér verður
hugstæðastur í skaphöfn viðkom-
andi er oft einstök hreinskilni og
einlægni sem fáum tekst að varð-
veita á vandrataðri lífsleið. Það
sem í einföldu máli mætti kalla
hluta af barnslundinni. En þessi
eiginleiki kann mörgum að verða
drjúgur til giftu. Sérstaklega
minnist ég í þessu sambandi sér-
stæðrar og raunar skemmtilegrar
embættisferðar sem við Sigsteinn
fórum eitt sinn saman, samkvæmt
fyrirmælum yfirvalda til að kanna
ástand og atferli unglinga á
danssamkomu í Hlégarði fyrir
mörgum árum. Þótt sjálfur hefði
ég haft allnokkra reynslu af að
umgangast ungt fólk, varð ég
þarna fyrir því að Sigsteinn
hreppstjóri reyndist mér miklu
fremri i viðskiptum við þennan
aldurshóp og tókst betur að mæla
þar þeim málum sem við áttu.
Þarna varð ég þess var að
starfsfélagi minn átti nokkuð af
þeim eiginleika sem margvísir
menn telja að leiði okkur einna
lengst á velferðarbraut.
Þarna fékk ég og sönnun fyrir
því sem ég hafði raunar áður
þekkt að Sigsteini var lagið að
leysa vel af hendi þau verkefni
sem honum voru falin hverju sinni
þótt vandasöm væru.
Það skulu því verða ályktarorð
þessarar afmæliskveðju, sem á að
þakka eftirminnilega og lengstum
ágæta samferð um áratugi að hér
er þess manns getið sem seint
mundi „á því níðast sem honum er
til trúað“.
Oft hefi ég heyrt á orði haft að
Sigsteinn á Blikastöðum væri rík-
ur og hefir þá venjulega verið
höfðað til lands og lausra aura.
Svo sem kunnugt er hafa slíkar
ræður löngum reynst lítt mark-
tækar. En hversu sem slíkt verður
metið er það sannfæring mín að
Sigsteinn hafi á lífsleið sinni,
a.m.k. síðan ég þekkti til, verið
þorra manna auðugri af þeim
lífsgæðum sem mest verða metin
og svo vona ég að verði enn langar
stundir.
Með vinarkveðju,
Pétur Þorsteinsson
Vel gæti sá er ekki þekkir til
ætlað að þar færi sextugur maður
en ekki áttræður, sem Sigsteinn
Pálsson er.
41
Er ég ók heim að Blikastöðum á
dögunum, sá ég mann úti á tuni,
hann var að dreifa húsdýraáburði.
Getur þetta virkilega verið Sig-
steinn? Tæplega, þetta er fyrir þá
sem yngri eru að standa í svona
átakavinnu, en þetta reyndist rétt
vera. Ég stoppaði á veginum og
kallaði kveðju til hans, svarið var:
„Akt þú heim til Helgu, ég kem
rétt strax, þarf að kasta úr þessu
fyrst."
Sigsteinn Pálsson fæddist í
Tungu í Fáskrúðsfirði 16. febrúar
1905. Foreldrar hans voru Páll
Þorsteinsson bóndi og hreppstjóri
í Tungu, frá Víðivallagerði í
Fljótsdal, af Melaætt og kona
hans Elínborg Stefánsdóttir fædd
á Þóreyjarnúpi í Víðidal, hún ólst
upp frá barnsaldri hjá föðurbróð-
ur sínum séra Halldóri Jónssyni á
Hofi í Vopnafirði og var hún af
Bólstaðarhlíðarætt.
Sigsteinn ólst upp f stórum
systkinahópi. Af 14 fæddum börn-
um þeirra Páls og Elínborgar
komust 12 til fullorðinsára. Má
nærri geta að þurft hefur að taka
til höndum á því stóra heimili.
Ungur að árum var Sigsteinn
við nám i Unglingaskólanum í
Neskaupstað og nokkrum árum
seinna fór hann í Bændaskólann á
Hólum í Hjaltadal. Að því námi
loknu og eftir nokkur ár í heima-
högum, gerðist Sigsteinn ráðs-
maður á Syðri-Reykjum í Mos-
fellssveit árið 1936—1940, og síðar
að Melavöllum í Sogamýri við
Reykjavík, frá 1940—1942.
Árið 1939 gengu þau I hjóna-
band Sigsteinn og Helga Magnús-
dóttir Þorlákssonar frá Blikastöð-
um. Saman hafa þau sótt fram um
veg ætíð síðan. Árið 1942 hófu þau
búskap á Blikastöðum og keyptu
jörðina nokkru síðar. Vel hefur
þeim hjónum búnast, enda ráð-
deild og hagsýni einkennt gerðir
þeirra í mörg ár, ráku þau eitt-
hvert stærsta kúabú á landinu.
Blikastaðaheimilið var um ára-
bil aðsetur helstu embættismanna
sveitarinnar, því Helga gegndi í
áraraðir störfum oddvita, en Sig-
steinn störfum hreppstjóra. Ég er
sannfærður um að oft hefur verið
lögð nótt við dag á því heimili.
Mosfellingar virðast hafa kunn-
að að meta þennan Austfirðing,
því margvísleg störf hafa honum
verið falin fyrir sveitarfélagið
bæði innansveitar og utan.
Á Blikastöðum hefir ætíð verið
stórmannlega búið og gestrisni í
heiðri höfð. ógleymanleg eru
okkur ættingjunum „afa-afmæl-
in“, sem vöru nokkurs konar ætt-
armót, þegar hinir mörgu afkom-
endur Páls í Tungu söfnuðust að
Blikastöðum, en Páll dvaldi þar
oft á efri árum.
Börn Helgu og Sigsteins eru
Magnús, ráðunautur hjá Búnaðar-
félaginu, og Kristín, kennari og
húsmóðir. Bæði hafa þau reist sér
hús „í túninu heima“ og búa þar
ásamt fjölskyldum sínum. Barna-
börnin, sem eru orðin sjð, fá því
notið samvista við afa og ömmu.
Sendi Sigsteini frænda mínum
og hans fólki bestu árnaðaróskir.
Pétur Maack Þorsteinsson
Sigsteinn og Helga taka á móti
gestum í félagsheimilinu Hlégarði
milli klukkan 16 og 18 í dag.
Útivist
um helgina
FERÐAFÉLAGIÐ Útivist fer í
tvær dagsferðir á morgun. Sú fyrri
er kl. 10.30 og verður farið að
Gullfossi í klakaböndum og að
Geysi. Einnig verður farið að Faxa
í Tungufljóti, Brúarhlöðum og víð-
ar. Síðari ferðin hefst kl. 13 og er
þá farið að Tröllafossi og Hauka-
fjöllum. Brottfíjr er frá bensínsölu
BSÍ. Næstu helgi, 22.-24. febrúar,
verður vetrarferð á nýju tungli.
(Fréttatilkynning.)