Morgunblaðið - 01.03.1985, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. MARS 1985
17
Handíðaskólann. Upp úr því varð
Sverrir þjóðkunnur maður. Hann
hóf að sýna 18 ára gamall með
öðrum listamönnum, en tuttugu
og tveggja ára gamall hélt hann
sína fyrstu einkasýningu í Lista-
mannaskálanum, alls 109 málverk
og teikningar. Sverrir hikaði aldr-
ei við að fara eigin leiðir í list-
sköpuninni, hann þótti undrabarn
í myndlistinni, hann þótti stund-
um of snjall handverksmaður og
menn náðu ekki alltaf hugmynd-
um hans í fyrstu, en tíminn hefur
skerpt myndina af einstæðum
listamanni sem fallinn er frá svo
ótímabært.
Sverrir var góður sögumaður
þar sem saman fóru miklar gáfur
og gamansemi í ríkum mæli. Hann
hafði gaman af að gera grín að
sjálfum sér eins og öðrum í léttum
dúr, en beittu spjótunum beindi
hann að þeim sem honum þótti
hreykja sér. Þó talaði hann aldrei
íllt orð um aðra, gat verið beittur
en gerði gott úr, jafnvel því sem að
ósekju var á hann hallað af illum
tungum. Hann var forvitinn og
gluggaði í margt, valdi síðan úr
það sem honum þótti bitastætt.
Sjaldan var honum brugðið svo
eftir væri tekið en ég minnist þess
að einu sinni sagði hann að sér
hefði brugðið verulega. Það var
þegar hann í leiðangri hafði heim-
sótt vændishús í Hamborg. „Þegar
ég kom út aftur og áttaði mig á því
að ég hafði ekki gert það eina sem
ég hefði átt að gera í húsinu, þá
brá mér snarlega."
Tónlistin var hluti af lífi Sverris
og hann var listagóður píanóleik-
ari, blúsaði og dixaði og hann gat
auðveldlega sett sig í stellingar
Scott Joplin við píanóið. Þegar
maður minnist þessa kemur
ósjálfrátt í hugann sérstætt sam-
spil Sverris og félaga hans Guðna
Hermansen í Vestmannaeyjum.
Þeir ólust upp saman, þeir gátu
gert hvað sem þeim datt í hug svo
eftir var tekið, málað, teiknað,
smíðað, leikið á hljóðfæri og þeir
fóru saman í Handíðaskólann.
Síðan skildu leiðir en upp úr 1960
þá detta þeir niður á skyldan stíl í
málverkinu, án þess að vita hvor
af vinnubrögðum annars. Þeir
hófu nýtt tímabil á sömu línu, en
héldu sinu striki eins og alltaf áð-
ur.
Að ganga með Sverri var ævin-
týri, þar sem aðrir sáu urð, sá
hann lífið og tilveruna í réttu
ljósi, smáatriðin spruttu fram í
myndefni, uppsprettu hugmynda,
og pensillinn varð hans verkfæri.
Ég held að það eigi það sama við
um Sverri og hann sagði um Kjar-
val. Þeir þurrkuðu ekki svo úr
pensli að það yrði ekki sérstætt.
Enda hreifst Kjarval af Sverri og
hann var einn af fáum málurum
sem ég heyrði hann tala um með
djúpri virðingu. Það var gagn-
kvæmt hjá Sverri.
Með þakklæti minnist ég þess að
um margra ára skeið var ég þess
aðnjótandi að fylgjast með hverri
mynd Sverris verða til, fylgdist
með ótrúlegri þolinmæði lista-
mannsins að skapa verk sín. Hann
sá veröldina skarpari augum en
flestir og verk hans voru í sam-
ræmi við það, hann upphóf litina í
þjöppun málverksins. Hans bestu
ár í málverkinu voru á Hulduhól-
um, þá truflaði heilsuleysi hann
minnst um nokkurt skeið, en hann
nýtti ávallt vel góðu stundirnar og
þá lék pensillinn eða blýanturinn
við hvern hans fingur. Það voru
oft brattar umræðurnar á nóttum
heima hjá Sverri og Steinunni þar
sem jafnvel lóðin var gerð að lista-
verki. Þar eru meira að segja
tjarnir og þar skautaði Sverrir
þegar svell lagðist yfir, en hann
var listhlaupari á skautum þótt
'fáir vissu, byrjaði í Herjólfsdal og
á Vilpu í Eyjum.
Undarleg er tilveran. Þegar
Sverrir var aðeins 47 ára gamall
var gerð um hann af einkafram-
takinu ein viðamesta bók sem gerð
hefur verið um listamann hér á
landi, samtalsbók Sverris og
Matthíasar Johannessen skálds
sem þeir Páll Vígkonarson og
Gunnar Þorleifsson gáfu út, en í
bókinni eru nokkuð á annað
hundrað litmyndir og svart/hvítar
myndir af verkum Sverris. Bókin
er góður Sverrir, skemmtileg,
fróðleg, fögur og sérstæð. Þar
kemur fram meðal annars aðdáun
Sverris á hollenska meistaranum
Vermeer sem málaði aðeins 43
myndir um ævina svo vitað sé en
þar er um að ræða einn af dýrustu
steinunum í kórónu myndlistar-
innar. Það var ýmislegt líkt með
Vermeer og Sverri, afburða verk-
lagni, óendanlegt næmi fyrir birtu
og meðferð lita. Sverrir sagði
stundum að það væri skammar-
legt að hafa málað fleiri myndir
en Vermeer, menn ættu ekki að
leyfa sér slíkt. í bókinni um Sverri
sem titrar af hrífandi samspili
listmálarans yrkir Matthías um
Vermeer í orðastað Sverris:
„Ég kynntist þér aðeins af afspurn, í myndum
sem umrótið skolaði á veggi safna:
í lífinu einungis nafn meðal nafna
í návist minni einn af þeim tindum
sem gnæfa úr flatneskju feigðar og hrafna.
Þú ávarpar mig frá old sem er gengin,
úr ðruggu skjóli málverka þinna
og ég sem er samtíma Astrix og Tinna
fæ óljósan grun um fegursta strenginn.
Ég horfi á þig ungan eitt andartak finna
þá ölvuðu gleði sem hríslast i blóði,
en siðar með stafinn og visnaðan vanga
og vinstra fót bæklaðan, þjáning að ganga,
þú situr við trönurnar, hugsar í hljóði
og hreyfir pensil og teiknar á stranga.
Ég veit raunar ekki hvað varð um þig, góði,
en vefur þíns lífs er spunninn úr þáttum
sem enginn þekkir og aðeins i myndum
er svolítið brot af vef sem við vindum
úr von og ótta og því sem við máttum
loks upplifa saman í örfáum myndum."
Síðustu árin voru Sverri erfið,
það seig sifellt á ógæfuhliðina, en
hann naut mikils styrks frá sam-
býliskonu sinni, Guðrúnu Sverr-
isdóttur og í hléum milli storma
urðu listaverkin til, lífsbaráttan
frá degi til dags. Eitt af þjóðskáld-
um landsins í myndlistinni er
horfið úr augsýn, mikill listamað-
ur sem var fyrst og fremst maður,
samkvæmur sjálfum sér og svo
tryggur vinur vina sinna að aldrei
bar skugga á. Það var alltaf gott
að hitta Sverri og eiga með honum
dýrmætar stundir, en það var í
sjálfu sér nóg að hugsa til hans, þá
leið manni vel. Vinarþel var hans
aðalsmerki.
Einu sinni að næturlagi hringdi
Sverrir í mig og sagði að það væri
kominn smyrill inn í vinnustofuna
hjá sér með mikinn usla. Stuttu
seinna hafði okkur tekist að ná
smyrlinum sem hafði komist inn
um opinn glugga í vinnustofunni,
mikið særður á brjósti, líklega
hafði hann flogið á gaddavír. Með
réttri meðferð tókst okkur að
lækna smyrilinn á nokkrum dto-
um og hann tók flugið á ný. Eg
gleymi aidrei glampanum í augum
Sverris þegar fuglinn hlaut frelsið
á ný. Nú nýtur Sverrir þessa frels-
is. Megi eilífðin gefa honum birtu
og það svigrúm sem hann þarfn-
ast. Megi góður Guð styrkja vini
og vandamenn sem eftir lifa. Megi
listaverk Sverris styrkja lands-
menn í trú á hinn íslenska tón,
hinn íslenska hátind.
Árni Johnsen
Vinur minn Sverrir Haraldsson
listmálari hefur skipt um tilveru-
svið; það kom mér ekki á óvart að
öllu leyti, þegar mér var tilkynnt
lát hans. Hann var búinn að berj-
ast harðri baráttu við veikindi um
langa tíð.
Mér er minnisstætt þegar við
hófum nám í Handíða- og mynd-
listaskóla íslands ásamt öðrum
góðum félögum, sem nú eru gildir
málarar í samfélagi okkar. Sverrir
var mjög bráðþroska nemandi og
sennilega þeim hæfileikum búinn
að mega teljast undrabarn.
Þegar eftir nám haslaði Sverrir
sér völl sem málari; alitaf var
natnin söm og jöfn og aldrei var
slakað á kröfunni um góð vinnu-
brögð. Fljótlega varð hann mik-
ilsvirtur málari og í fyllsta máta
persónulegur. Tillegg hans til ís-
lenzkrar myndlistar er því mik-
ilsvert. í málverki sínu kom hann
víða við. Mikið starf liggur eftir
hann þar, svo og í teikningum í
ýmsum stíltegundum, en þessi og
önnur verk hans eru nú í einka-
eign víða um landið.
Þegar Sverrir heimsótti mig síð-
ast, var hann reyndar að kveðja
mig. Ekki hvarflaði þó að mér, að
ég ætti ekki eftir að sjá hann aftur
í þessu lífi. Að leiðarlokum kveð
ég gáfaðan og góðan meistara,
sem ég veit að heldur áfram að
þróast á nýjum leiðum.
Ég votta aðstandendum öllum
samúð mína og sérstaklega aldr-
aðri móður Sverris, Önnu Krist-
jánsdóttur.
Eiríkur Smith
„Hví ekki eitt-
hvað stórt“?
Ég lifði og hrærðist í bátum og
þekkti þá jafnvel á hljóðinu. Ég
kynntist dálítið sjómönnunum,
sem bjuggu heima hjá afa og
ömmu, en hafði enga sérstaka
löngun til að verða sjómaður sjálf-
ur, þó að ég fengi stundum að fara
í róður og mér liði hvergi betur en
á sjó. Nú langar mig mest til að
verða skipstjóri, en ég er kominn á
þann aldur, að það er um seinan.
Haraldur faðir minn sagði mér,
eftir að ég var orðinn fullorðinn,
að hann hefði séð eftir því alla ævi
að hafa ekki orðið formaður á
báti, en hann var látinn ganga
menntaveginn og varð stúdent
óvenju ungur. Hann var mikill
námsmaður. Hann var eitt ár við
lögfræðinám i Háskólanum, en
heillaðist svo af þeirri pólitísku
bylgju, sem þá gekk yfir undir
nafninu kommúnismi, að hann
hætti námi og helgaði sig stjórn-
málum. Hann var t.a.m. í fyrstu
sendinefndinni, sem fór frá ís-
landi til Ráðstjornarríkjanna, og
var þar, þegar ég fæddist. En ég
minnist þess ekki, að hann hafi
talað um annað við mig en rússn-
esk þjóðlög og söng Donkósakk-
anna, sem ég hef alla tíð heillazt
af. Faðir minn stundaði síðar alls
konar vinnu, þýddi bækur í tóm-
stundum sínum, t.a.m. Daglauna-
menn eftir Hans Kirk, fyrra bindi
kom út, en ég á óprentað handrit
síðara bindis. Hann skrifaði ým-
Kyrralífsmynd, 1944.
islegt fleira, en hélt þvi ekki á loft.
Síðast starfaði hann á Skattstof-
unni í Reykjavík, en lézt jafn gam-
all og ég er nú, 47 ára að aldri.
Hann hafði alla eiginleika afa og
við vorum góðir vinir, enda þótt ég
kynntist föður mínum á allt annan
hátt en föðurforeldrum mínum.
Áður en hann dó, var hann löngu
búinn að draga sig út úr pólitísku
vafstri. Þau voru samhent í
stjórnmálabaráttunni, Anna móð-
ir mín og hann. Hún lifir enn. Þau
fluttust til Reykjavíkur rétt fyrir
síðari heimsstyrjöld og bjuggu á
Bragagötu. Ég var þá 8 eða 9 ára
og varð eftir hjá afa og ömmu í
Eyjum, en fluttist til foreldra
minna eftir stríð, þegar ég þurfti
að fara til Reykjavíkur í skóla, þá
var ég víst 16 eða 17 ára.
Heimili foreldra minna í
Reykjavík var eins og veitingahús
og opið lista- og menntamönnum,
sem drógust að þeim, hvar í
stjórnmálum sem þeir stóðu. Móð-
ir min hafði líka kostgangara og
rak þá starfsemi af miklum mynd-
arskap, enda forkur dugleg. Bjarni
afi var sjálfstæðismaður og því
ekki að undra, þótt ég sé nú orðið
pólitískt viðrini.
Þegar ég fór úr barnaskóla, varð
ég fyrir þeirri ógæfu að taka
hæsta fullnaðarpróf, sem þá
þekktist á landinu og fékk meðal-
einkunnina 9,70. Ég var jafnvel
beztur í leikfimi. Þú ert hvort eð
er búinn að komast að þvi, að ég
var fljótastur að hlaupa og
sterkastur af strákunum í Éyjum,
en ég vona bara, að þú skrifir mig
ekki eins og nýjan Gunnar á Hlíð-
arenda inn í bókmenntirnar, það
er nóg að hafa einn. En þú sérð af
þessu, að ég var enginn kúristi,
heldur þurfti ég lítið að hafa fyrir
námi og lék mér eins og aðrir
drengir, framdi jafnvel stundum
strákapör. Hitt er svo annað mál,
að það kom sér vel fyrir mig, hvað
ég var fljótur að hlaupa, því að við
áttum að bjóða upp stúlkum, þeg-
ar ég lenti löngu síðar í dansskóla
Rigmor Hanson, en þær voru
færri en við strákarnir, svo að
maður þurfti að hafa sig allan við
til að krækja sér í pils. Þetta tókst