Morgunblaðið - 01.03.1985, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. MARS 1985
Norðurlandaráð — bókmenntaverk á íslenzku:
Æ-
„Islenzkan geymir elztu skáldverk
og bókmenntir norrænna manna“
FIMM ÞINGMENN Sjálfstæðisflokks (fyrsti flutningsmaður
Halldór Blöndal) hafa lagt fram tillögu til þingsályktunar þess-
efnis að ríkisstjórnin beiti sér fyrir því að reglum um tilhögun
bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs verði breytt á þann veg
að íslendingar leggi bókmenntaverk sín fram á íslenzku. Að
öðrum kosti sé þeim heimilt að leggja fram þýðingar á ensku,
frönsku eða þýzku engu síður en dönsku, norsku eða sænsku.
Svohljóðandi greinargerð fylgir
tillögunni:
„Að því hníga þung rök að ís-
lensk skáld séu hjartfólgnari þjóð
sinni en gerist með milljónaþjóð-
um enda er skáldskaparhefð okkar
rík og jafngömul fyrstu byggð hér
á landi. Tungan er torlærð og skil-
in af fáum mönnum erlendum svo
að þeir geti notið bókmennta
okkar til hlítar. Hvort tveggja
veldur því að þjóðinni er annt um
sóma skálda sinna á erlendum
vettvangi en þau eru hins vegar
ekki metin af verkum sínum þar
eins og þau eru skrifuð á íslensku.
Bókmenntaverðlaun Norður-
landaráðs eru veitt árlega og ber
hverri þjóð að teggja fram tvö
skáldrit á þeim tungum sem talað-
ar eru í Danmörku, Noregi eða
Svíþjóð. Finnar hafa þá sérstöðu
að ríkismálin eru tvö, sænska og
finnska, og margir þeirra jafnvíg-
ir á hvort þeirra sem er, enda eiga
þeir athyglisverða bókmenntahefð
að baki á þeim tungum báðum.
Færeyingar skrifa dönsku og fær-
eysku jöfnum höndum enn sem
komið er. Af þeim sökum er auð-
velt fyrir finnskt skáld eða fær-
eyskt að fá verkum sínum snúið á
sænsku eða dönsku og leiðrétta
þýðingarnar og lagfæra eftir því
sem þörf krefur.
Þetta horfir öðruvísi við okkur
Islendingum. Dönsk tunga hefur
aldrei fest hér rætur og enginn
stafur er fyrir því að hún sé okkur
tamari en til að mynda enska,
franska eða þýska, þó svo að við
höfum deilt konungi með Dönum
svo öldum skiptir.
Að sjálfsögðu hljótum við ís-
lendingar að minna á að íslenskan
geymir ein sem lifandi mál elstu
skáldverk og bókmenntir nor-
rænna manna. Fyrir þá sök ætti
metnaður allra norrænna þjóða að
standa til þess að íslensk tunga sé
virt til jafns við aðrar tungur
norrænar þegar að því kemur að
úthluta bókmenntaverðlaunum
Norðurlandaráðs. Skiptir i því
efni ekki máli þótt Islendingar séu
færri en Danir, Norðmenn eða
Svíar.
Þótt það sé glöggt af íslenskum
sjónarhól að íslenska skuli jafn-
gild öðrum tungum norrænum til
bókmenntaverðlauna eru flutn-
ingsmenn við því búnir að and-
mælum verði hreyft gegn því af
mörgum þingmönnum í Norður-
landaráði svo að málið dagi þar
uppi eða falli. Þær mótbárur hafa
m.ö.o. heyrst að íslenskan sníði
öðrum þjóðum á Norðurlöndum of
þröngan stakk, þ.e. þær yrðu að
ganga undir það jarðarmen að í
dómnefnd veldust einungis þeir
sem vald hefðu á þessari fjarlægu
tungu, íslenskunni, þvílíkir menn
séu fágætir svo að valið yrði ein-
hæft um of þegar til lengdar léti.
Með sömu rökum má segja að úr-
val þeirra, sem færir eru um að
snúa íslenskum skáldritum á
tungur Dana, Norðmanna eða Svía
sé bundið við fáa einstaklinga svo
að hætt sé við að þýðingarnar
verði einhæfar þegar fram í sækir.
Flutningsmenn óttast m.ö.o. að ís-
lenskan fái ekki að njóta sann-
mælis enn um sinn, þó svo að ís-
lensk skáld og rithöfundar gjaldi
þess.
Að þessu sinni völdu íslend-
ingar 36 ljóð eftir Hannes Pét-
ursson og New York eftir Kristján
Karlsson vegna veitingar bók-
menntaverðlauna Norðurlanda-
ráðs. Hannes Pétursson lagði
stund á germönsk fræði og bók-
menntir í Þýskalandi, Kristján
Karlsson bjó um árabil vestanhafs
og hefur gefið út ljóð á íslensku og
ensku enda jafnvígur á þær tung-
ur báðar. Eins og skilyrðin eru var
sú leið lokuð að hann sneri ljóðum
sínum sjálfur á ensku sem þó
verður að ætla að gæfi dómnefnd
bókmenntaverðlauna ekki síður
hugmynd um gildi Ijóða hans en
þýðing annars manns á sömu ljóð-
um á nýnorsku. Höfundareinkenn-
in hljóta að dofna þegar annar
maður en höfundur kemur til sög-
unnar, orðar alla hugsun að nýju
og ræður hinni endanlegu gerð
ljóðsins.
Einhverjir bestu þýðendur á ís-
lenska tungu, Einar Benediktsson,
Skuggi, Magnús Ásgeirsson og
Helgi Hálfdanarson spreyttu sig
allir á Ferhendum tjaldarans eða
Rubáiyát og eru þýðingarnar allar
snjallar en bera þó skýr höfundar-
einkenni sinna þýðenda. Gunnar
Gunnarsson skrifaði nær allar
bækur sínar á danska tungu og
Einar Kvaran, Magnús Ásgeirsson
og Halldór Laxness íslenskuðu
þær í rómuðum þýðingum en þó
var Gunnar ekki í rónni fyrr en
hann hafði sjálfur lokið því sama
verki.
Þingmenn Reykjaneskjördæmis um Sjóefnayinnsluna:
Gagnrýna ákvörðun
ráðherra og skýrslu
Iðntæknistofnunar
Óbreytt afstaða, segir ráðherra
Þingmenn Reyknesinga, Ólafur G. Einarsson (S), Kjartan Jóhannsson
(A) og Karl Steinar Guðnason (A), gerðu harða hríð að ákvörðun Sverris
Hermannssonar, iðnaðarráðherra, um að hætta frekari þátttöku ríkisins
í tilraunum með saltvinnslu úr jarðsjó á Reykjanesi (Sjóefnavinnslunni),
en fyrst og fremst að skýrsiu Iðntæknistofnunar íslands, sem ákvörðun
ráðherra er byggð á, og þeir töldu „vonda skýrslu”, ónákvæma og illa
unna. — Karl St. Guðnason (A) vakti athygli á því að fulltrúi fjármála-
ráðuneytis í stjórn Sjóefnavinnslunnar hefði staðið að nýgerðri stjórnar-
samþykkt fyrirtækisins, þess efnis, að skora á ríkisvaldið að stuðla að
því að haldið verði áfram með það verkefni, sem að var stefnt, þ.e. að
koma upp 8 þús. tonna saltverksmiðju með tilheyrandi hliðarframleiðsiu
(efnaframleiðslu margskonar).
Skýrsla Iðntækni-
stofnunar gagnrýnd
Olafur G. Einarsson (S) gagn-
rýndi harðlega skýrslu Iðntækni-
stofnunar, sem ákvörðun ráðherra
er byggð á. Hann nefndi m.a.:
• Tæknilegar forsendur hefðu
ekki breytzt, eins og haldið væri
fram í skýrslunni.
• Eðlilegar skýringar séu fyrir
hendi á hærri stofnkostnaði, en
áætlun stóð til: 1) Staða dollarans
(öll framkvæmdalán eru í þeirri
mynt), 2) Gífurleg verðbólga á
uppbyggingartíma verksmiðjunn-
ar, 3) I upphaflegri áætlun hafi
ekki verið gert ráð fyrir borholu
nr. 9, sem kostað hafi 30 m.kr.
• Það sé beinlinis rangt í skýrsl-
unni að afköst úr saltpönnum séu
innan við helmingur af því, sem
áætlað var; þau séu a.m.k. 75%.
• Skýrslan segi að verð á inn-
fluttu salti hafi lækkað. Það hafi
hinsvegar hækkað um 12% miðað
við dollar, aðeins frá því skýrsla
Iðntæknistofnunar var birt í sept-
ember sl.
• Þá segi í skýrslunni að „varast
verði að blanda saman hag-
kvæmni jarðvarmans og saltfram-
leiðslu á Reykjanesi". Þetta væri
illskiljanleg setning, þar eð sjó-
efnavinnslan komi til vegna þess
að menn töldu hagkvæmt að
virkja jarðvarmann.
• Þá segir Ólafur að skýrslan
telji breytilegan kostnað pr. salt-
tonn 2.800 krónur. Sé í því dæmi
reiknað með því að saltframleiðsl-
an kaupi gufu og rafmagn af
sjálfu fyrirtækinu fyrir 800 krón-
ur á tonn, þótt búið sé að reikna
allan stofnkostnað inn í dæmið áö-
ur.
Ef ákvörðun ráðherra stendur
þýðir það að rekstri saltverk-
smiðju verður hætt. Kostnaður við
öryggiseftirlit á staðnum verður
þá 6—8 m.kr. á ári. Það er ódýrari
kostur en 10 m.kr. tap, sem áætlað
er á rekstrinum 1985. Ef hins veg-
ar verður lokið við áætlaðan 8 þús.
tn. áfanga er talið að tapið yrði
1V£ m.kr. Ef verksmiðjan yrði
stækkuð í 10 þús. tonna fram-
leiðslu er talið líklegt að hún
standi undir breytilegum kostn-
aði.
Ef starfsemi verður hætt fellur
niður samningur aðila um málið í
heild. Það þýðir á mæltu máli,
sagði Ólafur, að hvorki ráðherra
né stjórn Sjóefnavinnslunnar,
geta ráðstafað orkunni frá þeim
borholum, sem þarna hafa verið
gerðar, hvorki til fiskeldis né ann-
ars. Þessi orka er sameign rikisins
og viðkomandi sveitarfélaga. Rík-
ið á jörðina Stað í Grindavík, en
sveitarfélögin eiga landspildu sem
liggur að Staðarlandi, m.a. svæðið
sem Saltverksmiðjan stendur á.
„Gerir það enginn að
gamni sínu sem ég er
neyddur til nú“
Sverrir Hermannsson, iönaðar-
ráðherra, sagði m.a. að ef við ætt-
um næga peninga væri máske ekki
úr vegi að setja áhættufé í jafn-
hæpinn rekstur og úttekt sýni Sjó-
efnavinnsluna vera. Hitt væri ekki
verjandi, að taka jafn stórar fúlg-
ur og hér um ræddi að láni erlend-
is, með tilheyrandi skulda- og
grsiðslukvöðum, án þess að hafa
arðsemijörð undir fótum. Það ger-
ir enginn það að gamni sínu, sagði
ráðherra, sem ég nú er neyddur til
að gera. Iðntæknistofnun hefur
tekið þetta verkefni út, að minni
beiðni. Ég get ekki í ljósi fyrir-
liggjandi staðreynda lagt til að
ríkið haldi áfram stórum erlend-
um lántökum til að fjárfesta í 8
þús. tn. saltverksmiðju, sem sýnist
Sverrir Hermannsson.
ekki hafa rekstrarlegar forsendur.
Því verður ekki að óbreyttu haldið
áfram með þetta verkefni.
Ráðherra kvað ráðuneytið nú
standa í samningum við Hitaveitu
Suðurnesja um yfirtöku á eignum
RARIK á Suðurnesjum. Til mála
kæmi að það fyrirtæki yfirtæki þá
orkuaðstöðu, sem fyrir hendi væri
hjá Sjóefnavinnslunni. Hinsvegar
hafi ekki enn farið fram viðræður
af hálfu ráðuneytisins beint við
viðkomandi sveitarfélög.
Ráðherra sagði ekki ágreining
milli sín og fjármálaráðherra um
þetta mál og vitnaði til yfirlýs-
ingar fjármálaráðherra þar um í
ræðustól þingsins. Hinsvegar hafi
viðhorf fulltrúa þessara tveggja
ráðuneyta ekki farið saman að
öllu leyti. Ráðuneytisstjóri fjár-
málaráöuneytis hafi haldið ung-
mennafélagsræðu hjá Sjóefna-
vinnslunni, sem máske helgaðist
af því, að fjármálaráðuneytið hafi
ekki verið fastheldið á fjármuni til
þessa fyrirtækis á gengnum árum,
og að auki látið 15 m.kr. í hlutafé
eftir að hann hafi varað við frek-
ari fjármagnsgreiðslum til fyrir-
tækisins.
Ráðherrann gagnrýndi háan
ráðgjafarkostnað Sjóefnavinnsl-
unnar til verkfræðinga árið 1983.
Nafngreindi hann þrjár verk-
Halldór Blöndal.
Flutningsmenn hafa ekki séð
þær þýðingar sem að þessu sinni
voru lagðar til grundvallar við út-
hlutun bókmenntaverðlauna
Norðurlandaráðs og hafa ekki
ástæðu til að ætla annað en þær
séu góðar. Þessi tillaga má því
ekki skoðast sem gagnrýni á Inge
Knutsson og Knut 0degárd.
Ef þingmenn í Norðurlandaráði
treysta sér ekki til að falla frá
andstöðu sinni við íslenskuna er
einsýnt að látið sé á það reyna
hvort þeir unni íslenskum skáld-
um og rithöfundum þeirrar sann-
girni að vera ekki rígbundnir við
tungur Dana, Norðmanna og Svía.
Fyrir þá sök er hér lagt til að ís-
lendingum verði heimilt að leggja
verk sín fram á ensku, frönsku eða
þýsku. Með því næst að vísu ekki
fullur jöfnuður, fjarri því, en það
yrði samt spor í átt til jafnaðar."
Ölafur G. Einarsson.
fræðistofur sem hafi fengið 1,6
m.kr., 1,4 m.kr. og 1,1 m.kr. fyrir
þjónustu sína. Verkfræðingar hafi
og fengið samtals um 8 m.kr.
vegna athugana á trjákvoðuverk-
smiðju á Húsavík. Hér væri um
stóra fjármuni að tefla.
Skýrsla ráðherra um Sjóefna-
vinnsluna birtist í heild á þingsíðu
Mbl. sl. miðvikudag.
Mikil umræða
Margir þingmenn tóku til máls í
þessari umræðu, þó ekki sé rúm til
að rekja hér frekar. Kjartan Jó-
hannsson (A) lagði til að sérstök
þingkjörin nefnd færi ofan í mál-
ið. Eyjólfur Konráð Jónsson (S)
gerði grein fyrir athugun á 5 þús-
und tonna fiskeldisstöð á Reykja-
nesi, sem nýtt gæti orku frá holum
Sjóefnavinnslunnar, hvort heldur
hún væri jafnframt nýtt við salt-
framleiðsluna eða annað. Hjörleif-
ur Guttormsson (Abl.) kvað fjöl-
margt í skýrslu Iðntæknistofnun-
ar með þeim hætti að hann vildi
ekki star.da að slíku plaggi. Karl
Steinar Guðnason (A) taldi afstöðu
ráðuneytisstjóra í fjármálaráðu-
neyti benda til þess að ágreiningur
væri á milli fjármálaráðherra og
iðnaðarráðherra í afstöðu til þessa
máls.