Morgunblaðið - 03.03.1985, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. MARS 1985 39
SkólameisUrahjómn, Trygjr»" Gislason og Margrél. Eggertsdóttir.
dæmi sínu leiöbeindu þau mér.
Þaö er besta uppeldisaðferðin, ef
foreidrar gefa goit fordæmi með
ábyrgu liferni, drengskap og heil-
brigðr: viöieitni til mannræktar.
Öfgafull samkeppni á öllum svið-
um nú á dögum spillir miklu og
stefnir andiegr: menningu í
ógönguv. — Nú finnst mér því lík-
ast sem ég sé kominn á sai eins og
forðum daga, þegar þáverandi
skólameistari, Þórarinn Björns-
son, iagði okkur lífsregiurnar af
einlægr; velvild og oft af ógleym-
antegri andagift. Þótt ekki sé ætl-
un min a<- fara hér í mannjöfnuð,
þá vaknar sú spurning, hvað hafi
vaidið því, aó Tryggvi Gísiason
tóksc á hendur það vandasama
hlutverk að stýra Menntaskóian-
um á Akureyri.
V
Hugðísv helga síg
yisíndum
— Já, hvaö leiddi mig hingað?
Ég hefði ekki viljað viðurkenna
þaö fyrir sjálfum mér, að ég sé
metnaöargjarn og því síður met-
orðagjarn. Ég vil ekki viðurkenna
það, þé stundum sæki að mér efi
um þann dóm. Sannarlega ætla ég
mér oft mikið, en hitt hefur löng-
um veriii mér kappsmál, að vinna
verk mín vel. Og þaö skiptir miklu,
hvar sem er. Upphaflega ætlaði ég
mér aö veröa trésmiður. Hefði þaö
ræst, þá býst ég viö, að ég hefði
aldrei sætt mig við að verða
klambrari. En aldrei ætlaði ég
mér það hlutskipti, að verða skóla-
meistari. Árið 1968. þegar ég lauk
meistaraprófi i íslenskum fræð
um, meö málvísindi sem sérsvið
hugðist ég snúa mér að tölvufræði.
Um þær mundir var. verið að
hyggja að því aö töivusetja Orða-
bók Háskólans. Við lokapróf
ræddu þeir dr. Halldór Hall-
dórsson, dr. Hreinn benediktsson
og dr. Jakob Benediktsson um það
við mig, að ég réðist til Orðabókar
Háskólans og kynnti mér nýjung-
ar í tölvusetningu. Beðiö var um fé
á fjárlögum 1968 til þess að ráða
mann að sinna því verkefni. En
þrengingar tímans komu í veg
fyrir fjárveitingu. Þá réðst ég
fyrst til útvarpsins, en þar hafði
ég starfaö sem frét.tamaður með
náminu frá árinu 1962. Skömmu
síðar var ég svo ráðinn sendikenn-
ari við háskólann í Björgvin,
fyrstu höfuðborg íslenska þjóðrík-
isins. Þar bjuggum viö í fjögur ár
og ég kenndi nútíma íslensku,
máifræði og bókmenntir og forn-
norræna málfræði. í Bergen hóf
ég það verk, sem enn er óiokið, en
það er tölfræðileg athugun á tíðni
orða og orðhlutí. í íslensku nutíð-
armáli. Það var næsta hentugt á
þeim stað, þar var mjög öflug
tölva á þess tíma mæiikvarða og
þar unnu menn viö málvísinda-
legar rannsóknir. En doktorsrit-
gerðinni er enn. óiokið og sennilega
lýk ég henni aldrei. I framtíðinni
hefi ég mikinn áhuga á aö snúa
mér aö málfræði og sögu. Ég ætl-
aði ekki aö verða kennari eða
skólameistari, heidur fræðimaður
og visindamaöur. Og okkur hjón-
unum leiö vel { Noregi, vildum
jafnvel setjast að í útiöndum. En
annars vegar vildum við ekki taka
þá ákvörðun fyrir börn okkar að
verða þegnar annarra þjóða og svo
togaði ísland okkur tii sín Það er
vont að verða gamall í útiöndum.
Við höfum kynnst öldruðum ís-
Bjarg í Nordfirði. Hér var starlsvett-
vangur Gísla Kristjánssonar fyrir
austan og fæðingarstaöur Tryggva.
lendingum erlendis, sem likjast
helst rótslitnum blómum. Auk
þess hafði mig dreymt um það, að
gott væri að vera með fjölmennri
þjóð og eiga heima í stórborg, því
þar væri framtíðin, hin blómlega
borgarmenning. Síðan heí ég kom-
ist að þeim sannleik fyrir mig, að
gott sé að vera í fámenni og eiga
fámenna þjóð.
VI
Bréf skiptir sköpum
Hér við Menntaskólanu á Akur-
eyri hafði ég kennt vetrarpar áriö
1963 fyrir sæmdarmanninn Gísla
Jónsson og kennd? þá með Árna
Kristjánssyni, cand. mag., göml-
um læriföður mínum og hollvini. I
desember áriö 1971 fékk ég bréf
frá Árna. Þar skýrði hanr. mér frá
því, aö skólameistarastaöan væri
að losna, þar eð Steindói’ Stein-
dórsson frá Hiöðum yröi 70 árp. á
næsta ári. Hvatti Árni mig mjög
til þess að sækja um þessr, stöðu.
Þetta sendibréf Árna Kristjáns-
sonar reið baggamuninn. Viö Mar-
grét kona mín ræddum þetta mál
fram og aftur og hún var ekki síð-
ur fýsandi þess að takast á viö
þetta verkefni. Þar hefi ég notiö
stuönings, sem mestu hefur skipt,
enda vill hún ekki héöan fara. Þaö
hefur hins vegar hvarfiaö aö mér
fram undir þetta, en þá ekki til
Reykjavíkur. Nú er ég afhuga því
að fara héðan. Ég hef geri mér
grein fyrir því, að menn eiga að
velja sér ævistarf. Vera kann aö
hægt sé aö breytr. til fyrir
umbótasinnaða framfaramenn, ef
eitthvað mikilvægt kailar á, en
þaö á að vera undantekning. Hér
hafa mætir skólameistarar gert
garðinn frægan: Jón Hjaitalín í 21
ár, Stefán Stefánsson var við skói-
ann í 33 ár, Sigurður Guðmunds-
son í 26 ár, Þórarinn Björnsson í
35 ár og Steindór Steindórssoi; í 42
ár. Hingað komum vio haustið
1972 og því hefi ég staríaö við
skólann í 13 vetur. Á því tímabili
hafa 1400 stúdentar útskrifast frá
Menntaskólanum á Akureyri.
Sannarlega var mér vei tekiö af
fyrrverandi kennurum mínum og
öðru starfsfólki skólans. En mér
duidist ekki, aö mér var mikili
vandi á höndum. Þó var ég ekki
kvíðinn. Þegar ég hafði gert upp
hug minn, þá freistaöi þetta starf
mín. Ég er alls ekki verkkvíðinn
og vil gjarnan takast á viö vanda.
sem ég tei mig geta ráöið við.
VII
Hippaalda og
blómaboöskapur
Hér var viö ýmsan vanda aö
glíma um þær mundir, sem viö
komum aö Menntaskólanum á Ak
ureyri. Þaö stafaöi aí: umróti
sjöunda áratugarins, sem hófst í
Bandaríkjunum. árið 1960 með
hippaöldunni og blómaboðskap. en
náði hámarki með uppreisninni í
París áriö 1968. Þessi óróleiki
hafði einnig náð hingað norður.
Þeirri spurn, hvað gerðist hér um
1970 og hvers vegna það gerðist, er
ennþá ósvarað. Hér var ungt fólk
á ferð, sem vildi bæta heiminn, og
þaö var ekki staðbundin hugsjón,
heidur hafði hún farið sem eldur í
sinu um alla Evrópu. Þessu unga
fólki gekk gott eitt til, en það
gleymdi að gera kröfur til sjálfs sín.
Hernaðaryfirgangur varð
mönnum þá augljósari með til-
komu sjónvarpsins. Ofbeldið var
komið inn í stofur til fólks. Rót-
tæk öfl höfðu komið fram, m.a. í
Bandaríkjunum. Þar komu þeir
Kennedybræður til skjalanna og
við þá voru miklar vonir bundnar.
Þeir voru friðflytjendur, þótt ör-
lög þeirra yrðu þau að taka þátt í
hervirkjum og falla síðan sjáifir
fyrir morðingja hendi. ‘Auk þess
varð mönnum það e.t.v. ljóst á
þessum velmegunarárum, að
margt af því, sem keppt var að,
var eftirsókn eftir vindi eins og
segir í Prédikaranum. Því vildi
ungl, fólk endurskoða gildismat
sitt og því gekk gott eitt til. Þetta
unga fóik er líklega raunsærra en
við, sem lifum ef til vill í einhverju
ævintýri og eigum bágt með að
átta okkur á því. En eigi að síður
var þess tími nauðsynlegur, því
allt heíur sinn tíma. Nú hefur
okkur enn farið fram og ég trúi
því, að öilu hafi farið fram. Ég
þekki ekki annað en gott til ungs
fólks. Það er auðvitaö mannlegt og
því skjátiast eins og okkur hinum.
Þó að ég hafi átt góða bernsku og
æsku, þá held ég aö æska unga
fólksins nú sé enn betri. Það er
hæfileikamikið, víðsýnt, réttlátt
og ekki síst raunsætt. Mér vex
ekki í augum aö stjórna ungu
fólki. Hinu hrýs mér hugur við, að
stjórna því, sem eldra er. Af þess-
um sökum get ég enn verið bjart-
sýnn.
VIII
Lm frelss og meimtun
Þegar rætt er um framför, þá
kemur mér út.varpið í hug. Ég var
í tengslum viö það fyrir 20 árum
og verö að játa, að mér þykir ólfkt
skemmtilegr?, að hlusta á útvarpið
nú en fyrir aldarfjóröungi. Þar er
margt vel gert, fjölbreytilegra og
frjáisiegra. Þaö frelsi, sem menn
tala mest um nú, er ekki frelsi í
mínum augum, heldur dýrkun ein-
staklingsframtaks í nýrri mynd.
Einstaídingurinn á að fá að njóta
sin, en einstakiingarnir eru marg-
ir og þeir þurfr. aliir aö fá að njóta
sín. Mér er útvarpið hugleikiö og
veit, að ekkeri útvarp í heiminum
er frjálsara en íslenska ríkisút-
varpið og er þaö þó ekki einkaeign.
Ríkisútvarpiö er eina almennings-
eign þjóðarinnar. Það er máttugt
fræðslutæk: og skóli aiis landsins.
Engum blandast hugur um, að
hlutverk skóians er mikiö. Af öllu
er mér hugleiknast, að skólar og
þar með MA geti gegnt þessu mik-
ilsverða hlutverki Sannleikurinn
mun gera okkur frjáls og sann-
leika eigum viö aö læra í góðum
skóla. Og vegna þess að nú er ekki
um meira annaö taiaö en efna-
hags og atvinnumál, þá held ég
því hikiaust fram, aö aukin
menntun geti ein leyst vanda
okkar í efnahags og atvinnumál-
um. Þá á ég við fleira en dönsku og
latínu. Menntun er t.d. verkstjórn
— menntun er start’sgieði, mennt-
un felst líka í daglegu starfi. Hún
er ekki eitthvað, sem einungis
verður numið i skóium.
IX
Að tengja fortíð
og framtíð
Stefnuskrá mín í embætti skóla-
meistara byggist á tvennu: Að
viðhalda fornurn mætum, en fylgj-
ast, jafnframt meö straumi tím-
ans; tengja saman framtíö og for-
tíð, en lifa í nútíðinni. Og þaö hef-
ur MA gert að því er mér finnst.
Við viljum varðveita fornar
dyggðir og gamiar hefðir, en sam-
tímis tileinka okkur nýjungar. í
MA er fuilkomið málver, hið eina í
íslenskum framhaldsskóla; velbú-
in kennslustofa til þess að kenna
framburð erlendra tungumála. Þá
er hér og mjög vel búið tölvuver.
Til staðfestingar því, að fornar
venjur séu í heiðri hafðar, þá höld-
um við þeim gamla sið að kalla á
Sal og nemendur syngja enn á Sal.
Hér tíðkast ennþá, að busar séu
tolleraðir á hinn forna hátt. Þeir
eru upphafnir (tolleraðir), en ekki
niðurlægðir. Hér hef ég leyft mér
að halda þeim gamla sið, að nem-
endur velji sér sjálfir frídaga
(mánaðar 'rí), en núverandi reglu-
gerð kveðnr ekkert á um þetta,
leyfir hvorki né bannaf. Síðast en
ekki síst má geta þess, að enn
höldum við þeirri gömlu venju að
brautskrá stúdenta 17. júní og
hefja skóiaár um mánaðamótin
september-október. Er MA eini
skólinn á landinu þar sem það
tíðkast. Þetta gerum við af tvenn-
um ástæðum: Til þess að viðhalda
gamaili hefð og auka með því á
reisn þjóðhátiðardagsins og
jafnframt til þess að taka tillit til
þarfa nemenda. Hingað til hefur
nemendum reynst auðveldara að
afla sér tekna í september en í maí
og júni. Haustverkin eru drjúg og
þriðjungur nemenda er úr sveit.
X
Nýjar brautir
Mjög miklar breytingaf hafa
veríð gerðar á námsskipan og
kennsluháttum undanfarin tíu ár.
Námsefnið er að vísu hið sama í
ýmsum greinum, þó að mikil
breyting hafi orðið á öðrum náms-
greinum. Þá hafa námskröfur
aukist stórlega. — Hér leyfi ég
mér að grípa í og spyr Tryggva. að
því, hvort rétt sé, aö Menntaskól-
inn á Akureyri geri meiri kröfur
en aörir hiiöstæðir skólar í land-
inu.
— Menntaskólarnir gömlu í
Reykjavik og á Akureyri hafa auk-
ið kröfurnar. Þessir tveir skólar
hafa e.t.v. haldið fastast við
námskröfur sínar. Þeir eru líklega
býsna „konservativir". Skoðun
mín er sú, að meiri megi náms-
kröíurnar ekki verða en þær eru
nu. Harður skóli er ekki ailtaf
goður skóii. Við höfum reynt að
gera námsskipan sveigjanlegri og
erum fyrstir skóla meö kennslu á
myndlistar- og tónlistarbrautum.
Hér var og fyrsta félagsfræði-.
braut í íslenskum framhaldsskóla
stofnuð haustið 1972. í MA er því
námskerfið með þeim hætti, að
nemendur eiga um mismunandi
námsbrautir að velja og sveigjan-
leiki á hverri námsbraut er mikill.
Með þessu er gerð aukin krafa um
ábyrgð nemenda. Þeir velja sér
námsbraut og námsgreinar og
jafnframt námshraða. Það eru
ekki allir einstaklingar steyptir í
sarrta mótið og eins og ég hef
stundum orðað það: Réttlætið er
fólgið í þv. aö mismuna nemendum.
Að taka þá tillit til mismunandi
þarfa þeirra og hæfileika. Þá vil
ég leyfa mér að segja, að mér virð-
ist sem menntun kennara taki mið
af þessu manneskjulega sjónar-
miði. Menntun þeirra er að mínum
dómi góð. Þeir eru „húmanistar",
menntaðir i anda mannúðarstefnu
og einskis þorfnumst við meira nú
en aukinnar mannúðar. Kristilegt
hugarfar býr hér að baki — e.t.v.
er það kjarninn i kristinni trú. Þar
skera kristin trúarbrögð sig úr
flestum truarbrögðum. Búddismi
og taóismi eru umburðarlyndar
stefnur, en ekki eins lífssæknar,
og Múhameð gamli var mesti
vargur.
Síminn hringir og kona
Tryggva. Margrét Eggertsdóttir,
teiur löngu tímabært að við göng-
um heim í hus þeirra til þess að
hressa okkur á vel sterku kaffi.
Þau hjónm hafa byggt sér veglegt
hus skammt ofan heimavistar,
þaðan sem sést vel yfir skóla-
hverfið. Þar búa þau með sex
börnum sínum og húsfreyjan læt-
ur ekki sinn hlut eftir liggja við að
auka á reisn þessa fornfræga
skólaseturs, sem á rætur að rekja
aftur til skóla herra Jóns biskups
Ögmundssonar á Hólum.